Cacela Velha, mooi als een gedicht

Cacela Velha is een beeldig dorpje in de gemeente Vila Real de Santo António. Het is nog precies zoals een dorp in de Algarve eruitzag in de achttiende eeuw. Maar de geschiedenis ervan gaat veel verder terug.

Het dorp is gebouwd op een zandstenen rots van een miljoen jaar oud. Daarom heb je hier het mooiste uitzicht van de oostelijke Algarve. Vanuit het dorp zie je het laatste gedeelte van het natuurgebied Ria Formosa. Je kunt goed zien dat de stranden op een (schier)eiland voor de kust liggen. Daarachter kijk je uit over de Atlantische Oceaan. Je kunt de baai van Monte Gordo en de Spaanse eilanden Isla Canela en Isla Cristina zien. Een adembenemend uitzicht dat in elk jaargetijde anders is door de kleuren van het landschap en die van de zee.

Cacela Velha in vroeger tijden

Vanwege de grote hoogte die een goed uitzicht bood op de vriend of vijand die vanuit zee naderde, werd deze plek waarschijnlijk al in de eerste eeuw voor Christus door Feniciërs bewoond. Dit volk uit het Midden-Oosten dat leefde van handel en scheepvaart, stichtte overal langs de Middellandse Zee en daarbuiten koloniën, kleine maar permanent bewoonde handelsposten. Ook de Romeinen bewoonden de rots. De Arabieren kwamen er in 713, bouwden er een kasteel en gaven Cacela daarmee aanzien. Het werd de derde stad van de Algarve na Silves en Faro en bleef dit tot 1057.

De Arabische geograaf Dreses beschreef de stad in de twaalfde eeuw als volgt: “Cacela is een fort gebouwd aan de kust. Het is goed bevolkt en er zijn veel groentetuinen en vijgenboomgaarden.” In die tijd was het, in verband met zandbanken, makkelijker om aan te meren in Cacela dan in het naburige Tavira. In de dertiende eeuw verovert D. Paio Peres Correia de stad op de Moren.

Het Moorse kasteel was de eerste fortificatie. Sindsdien werd er steeds opnieuw een gebouwd als de vorige in verval was geraakt. Omdat de stad bijna geheel verwoest was door de aardbeving van 1755, dateert het huidige fort van na die tijd. Het is gebouwd tussen 1770 en 1794, in een stervorm. Eind negentiende eeuw kreeg het fort een militaire bestemming. Tegenwoordig zit de GNR erin. Omdat het gebruikt wordt voor luchtruimbeveiliging, kun je het niet bezoeken. Het dorp – met zijn twaalf huizen kun je het geen stad meer noemen – is een bezoek meer dan waard. De gemeente Vila Real de Santo António heeft het dan ook opgegeven voor de lijst van Werelderfgoed van Unesco.

Cacela Velha nu

De stranden van Cacela Velha liggen op het Península de Cacela, het schiereiland dat het einde van de Ria Formosa vormt. Vanuit het dorp kun je een trap afdalen naar het water waar je met een boot of, als het eb is, lopend naar het strand kunt gaan.

Het dorp ligt aan de Ecovia do Algarve, de fiets- en wandelroute die langs de zuidkust van de Algarve loopt. Dat maakt het tot een leuke bestemming voor een fietstocht vanuit Tavira of vanuit Vila Real de Santo António.

Het dorp mag dan piepklein zijn, er zijn mensen die er wonen en werken. Vanouds waren er zo’n twintig schelpenvissers actief die venusschelpen verzamelden en mosselbanken exploiteerden. Begin van deze eeuw begon men er oesters te telen, een smakelijke soort, de ostra-do-pacífico.

De afstand tot de zee baart de bewoners wel zorgen. In 2018, na een zware storm, werd de afkalving van duinen en de erosie van de rots zichtbaar. Een gevolg van de stijgende zeespiegel? Misschien. Maar het kan ook een gevolg zijn van de actie uit 2010, toen er een haveningang is gemaakt.

Dat veranderde de stroming van het water. De duinenrij voor Cacela Velha is bijna geheel verdwenen, terwijl tussen het land en het schiereiland een enorme verzanding plaatsvindt. Bij eb is er bijna geen water meer tussen het schiereiland en het vasteland en bij vloed staat het water tot aan de rots. De oesterbanken staan niet meer voldoende onder water, de enige overgebleven teler is ermee opgehouden. De problemen hebben dus effect op de economie en vormen een risico voor de bewoners. Wat volgens sommigen moet gebeuren, zijn baggerwerkzaamheden in het kanaal tussen het vasteland en het schiereiland. De duinenrij moet worden versterkt en voorkomen moet worden dat mensen door het kwetsbare duingebied lopen, bijvoorbeeld door loopbruggen aan te leggen.

De dichters van Cacela

De straten van Cacela dragen de namen van dichters die er geboren zijn of die erover hebben geschreven. Een tegeltableau herinnert aan Ibn Darraj Al-Qastalli (958-1030), geboren in Cacela Velha en de grootste dichter van zijn tijd. Hij genoot een goede, klassieke opleiding, trouwde en stichtte een gezin. Maar toen hij 35 was, liet hij alles achter zich om naar het hof in Cordoba af te reizen. Hij kwam er in dienst als hofdichter en maakte veel reizen door het rijk, onder andere naar Santiago de Compostella, Valencia, Denia, Zaragoza en Ceuta. Dat het reizen in die tijd niet gemakkelijk was, beschreef hij in het volgende gedicht:

In plaats van lang en gelukkig leven,
de tocht door modderige valleien en bergen;

In plaats van korte nachten onder fijne lakens
de angsten in de schoot van oneindige duisternis;

In plaats van schoon water in de schaduw
het vuur van ingewanden verbrand door de dorst;

In plaats van een wolk van bloemengeur
de verzengende adem van de zon op zijn hoogst;

In plaats van intimiteit met vrouw en vriendin
de nachtelijke weg omringd door wolven en geesten;

In plaats van het schouwspel van een bekoorlijk gezicht
tegenspoed verdragen met nobele volharding.

Een andere dichter uit de elfde eeuw, ook geboren in Cacela Velha, is Abû al-‘Abdarî. Van hem het gedicht dat vertelt wat wijn met je doet:

Hoe zwaar de glazen ook waren
Toen we ze leeg in handen kregen…
Ze werden licht als een vlinder
Toen men er wijn in schonk.
Zoals lichamen lichter worden
Als ze terugkeren in de ziel van gelovigen.

Sophia de Mello Breyner Andresen, een meer eigentijdse dichter, schreef over Cacela Velha:

A conquista de Cacela
As praças-fortes foram conquistadas
Por seu poder e foram sitiadas
As cidades do mar pela sua riqueza
Porém Cacela
Foi desejada só pela beleza.

In vertaling:

De verovering van Cacela
Burchten werden veroverd vanwege hun macht
Havensteden werden belegerd vanwege hun rijkdom
Cacela echter, werd alleen om haar schoonheid begeerd.

Evenementen

In het decor van dit prachtige dorp vinden gedurende het jaar verschillende evenementen plaats. Om er enkele te noemen: Poesia na rua, een festival rondom dichters en gedichten. Noites de Encanto: het dorp keert terug naar de tijd van de Moorse overheersing, er is een souk (Arabische markt) met muziek, dans, ambachten en voedsel uit die tijd. Ook is er een Mercadinho do Outono, een herfstmarkt en een Mercadinho do Natal, een kerstmarkt.

Informatie hierover en data zijn te vinden op de website van de gemeente Vila Real de Santo António of in de evenementenkalender van de Algarve.