Corona – Verslag van een Nederlandse Portugees (1)

Het jaar 2020 zal de historie ingaan als een bijzonder jaar, als een omslagjaar waarin veel veranderde. Daarom schrijf ik gedurende 2020 uit de losse pols op wat me overkomt en opvalt. Een freewheelende geschiedschrijving zodat ik het later nog eens terug kan lezen. Wie het interessant vindt, mag meelezen.

(maart-mei 2020)

Laatste avondmaal

Op 12 maart 2020 zat ik met vrienden en bandgenoten (wat ook vrienden zijn, maar dan met een streepje voor) in een lokaal restaurant. Ergens rond tienen kwamen er nieuwsberichten binnen via de chat en we keken elkaar aan. De volgende dag, vrijdag de dertiende, hadden we ons eerste concert van het seizoen in Vertigo in Albufeira, onze thuisbasis. Nog lang voordat we eraan dachten professionele muzikanten te worden, boekte Vertigo ons ineens voor een serie van 32 concerten. Dat was in 2013. Sindsdien spelen we er jaarlijks tientallen keren en dus voelt het als ons lanceerplatform, ons nest, onze moederschoot. Nu werd ons eerste concert van 2020 in Vertigo, op vrijdag de dertiende, geannuleerd. Cafés en restaurants moesten dicht. Geen idee voor hoelang.

Vakantie

Mijn meisje en ik zouden medio februari een cruise van een maand maken, van Shanghai naar Dubai. Met een stuk of tien tussenstops. Een bijzondere reis die we al ruim een half jaar van tevoren hadden geboekt, en die we uitgebreid aan het voorbereiden waren. Maar in de de tweede week van januari kwamen er berichten vanuit China dat er een virus was geconstateerd. Wij zouden Shanghai bezoeken voordat we er inscheepten. Toen leek het lang te duren maar nu teruggekeken, ging het snel. Op 30 januari repeteerde ik met de band en kreeg ik ook bericht van de cruisemaatschappij. De route was verlegd, om China te vermijden. Maar we konden ook kiezen voor annulering met 100% terugbetaling. Dat grepen we met vier handen aan, want “wie geschoren wordt moet stilzitten”. We zijn niet van de bange, maar hebben voldoende ervaring in Azië om te weten dat er altijd net zoveel onder de oppervlakte zit als erboven.

Helemaal formeel heet het virus SARS-CoV-2, het is een coronavirus en het veroorzaakt de ziekte COVID-19 (voluit: COrona VIrus Disease 2019). De meest gebezigde term is simpelweg corona, omdat die bekend was voordat die andere twee namen gedefinieerd werden.

Smetvrees

Vervolgens keken we naar diverse alternatieven voor onze vakantieperiode, in Europa want dat was immers veiliger. Niets was minder waar. 6 weken later was vrijwel geheel Europa in een “lockdown”. Net vóór die tijd deden we nog snel een citytrip Granada, dat was immers aan te rijden vanaf thuis. Achteraf gezien op het randje. Hartstikke leuke tijd gehad en geen mondmaskertjes gezien. Wel veel handen gewassen en de liftknopjes met de elleboog bediend. Maar we waren toch altijd al erg van de hygiëne. Mijn vrouw heeft geen smetvrees in de klinische zin maar is wel erg bedacht op vuil en infecties. Ik ben op reis al ten prooi gevallen aan het norovirus en het Indiase watervirus. We weten al jaren dat verkoudheid niet komt door guur weer, maar doordat je met je handen aan je gezicht en (vooral) je mond en ogen zit. Handen waar je in de afgelopen uren tientallen mensen direct en indirect mee hebt aangeraakt.

Corona in het land

Vanaf 13 maart is dus ineens alles dicht, het dringende advies (en even later verplichting) is zoveel mogelijk binnenblijven. Geen handenschudden, geen beijos en geen abraços. En zoveel als mogelijk thuiswerken. Er zijn op dat moment nog maar 112 besmettingsgevallen en geen slachtoffers op een bevolking van 11 miljoen. De Portugezen ondergaan het gelaten want iedereen weet dat het nationale gezondheidssysteem SNS zo zijn limieten kent.

De regering is overigens erg snel met het toezeggen van financiële ondersteuning aan burgers en bedrijven, dat helpt ook. En Spanje, de grote buurman, laat zien wat er gebeurt als je niet doortastend reageert. De maatregelen zijn daardoor in Spanje (en ook Italië) heftiger dan in Portugal. Al snel wordt besloten de grens met Spanje te sluiten. Niet-residenten in Portugal mogen nog wel door Spanje naar huis rijden, maar verder wordt het oversteken van de grens beperkt tot handelswaar en arbeiders. Eindelijk een oplossing voor het benzinetoerisme, roept iemand sarcastisch…

Noodtoestand

Op 18 maart wordt de noodtoestand uitgeroepen waardoor boetes kunnen worden opgelegd en vrijheidsbeperkende maatregelen gemakkelijker kunnen worden afgedwongen. Is nog een heel circus in deze moderne democratie. Zowel president als premier spreken het volk toe. Natuurlijk ontkom ik niet aan een vergelijking. Weer krijg ik medelijden met koning Willem-Alexander die zich uitput in gemeenplaatsen en in het hele proces niks te doen heeft. Hoe anders is het optreden en de toespraak van Marcelo Rebelo de Sousa. Maar ook premier António Costa laat zich van zijn beste staatsmannelijke zijde zien. Daar kan Trump nog iets van leren. En Johnson ook.

Boodschappenservice

Toen ik in 2018 tijdens een concert mijn achillespees afscheurde, heb ik prima ervaringen opgedaan met de brengservice van de grootste kruidenier van Portugal. Die konden zelfs ons huisje in het midden van nergens vinden. Ik ben echter niet de enige die op het idee komt om die dienst in deze coronatijd te gaan gebruiken. De bestelwebsite loopt in die derde week van maart dus regelmatig vast en de eerstvolgende bezorgmogelijkheid ligt ten minste vier weken verderop in de tijd. Vooruitziend had ik gelukkig al wat gehamsterd, al vóórdat het werd afgeraden.

Toiletpapiermanie

Om onverklaarbare redenen onstaat er een pleepapierpaniek in de laatste weken van maart. Overal uitverkocht. Alsof dat het ultieme overlevingsmiddel is. Hilarisch is enige weken later het beeld van een dame met gezichtsmaskertje en twee karren vol toiletpapier aan de omruilbalie van de supermarkt. Verder ontstaan er geen tekorten en ook komt de productie van mondmaskertjes en desinfecterende gel snel op gang. Klanten staan keurig op twee meter afstand in file voor de ingang van de winkel op hun beurt te wachten. Er worden hier en daar speciale winkeluren voor ouderen en hulpverleners ingevoerd.

Thuiswerken

Ten tijde van de noodtoestand is thuiswerken verplicht, tenzij het echt niet anders kan. Een kennis van ons is aardbeienplukker, hij is kansloos. Maar afstand houden lukt op de uitgestrekte aardbeienkwekerij prima. Een andere kennis werkt bij RTP, de Portugese staatstelevisie. Die is gewend zich iedere ochtend door een file naar kantoor te worstelen, en ’s avond evenzo weer terug. Zij en haar collega’s komen erachter dat ze eigenlijk heel erg veel op afstand kunnen doen. En daarmee een hoop geld en tijd besparen. En ook nog eens het milieu ontzien. Ze verwacht dat “als dit voorbij is” ze veel thuis zal blijven werken. Een blijvende verandering die invloed gaat hebben op het milieu. Maar ook de restauranthouder en uiteindelijk de kledingwinkelier en de automonteur zullen er iets van merken.

Lockdown

De “lockdown” in Portugal verloopt voorspoedig en in de Algarve al helemaal. Uiteindelijk is het zonder toeristen een dunbevolkte regio natuurlijk. Ook al omdat buiten het seizoen nogal wat arbeiders naar huis of elders gaan.

Tijden de paasdagen en in het 1-mei-weekend kondigt de regering speciale restricties af om de Portugese reislust in te dammen. Iedereen moet in de eigen woongemeente blijven. Niemand mag dus naar de terra of naar de Algarve. Het werkt voor een groot deel. De politie werkt er op een positieve manier aan mee door weinig boetes uit te schrijven, maar wel grote controles op te zetten. Dat leidt tot enorme files op onder meer de brug over de Taag. Het beneemt velen de lust om toch in de auto te stappen.

Maskertjes

Vanaf het allereerste begin van de lockdowns in Europa is er discussie of gezichtsmaskers nu wel of niet werken. Gek eigenlijk want in Azië gebruikt iedereen ze, evenals ziekenhuispersoneel hier. Naarmate de situatie vordert, wordt steeds vaker gezegd dat gezichtsmaskers de kans op besmetting enorm kunnen verminderen, met tot wel 98% als beide personen die elkaar ontmoeten er een dragen. Je krijgt de indruk dat het afraden alleen maar was om hamsteren van de schaarse maskers door “gewone” mensen te voorkomen.

Nu worden ze hier en daar voor woekerprijzen aangeboden maar gelukkig hadden wij al een voorraadje ingekocht in januari in verband met onze geplande reis naar Azië. En je kunt ook gewoon zelf een stoffen masker fabrieken. Ik verwacht dat binnen afzienbare tijd een kek masker een mode-item wordt. O ja, en in Nederland noemen ze het een mondkapje. Raar woord eigenlijk, als je erover nadenkt. In iedere andere Europese taal heet het een maskertje of iets daarvan afgeleid.

Versoepelen

Na een extra speciaal lang lockdown-weekend van 1 mei (dag van de arbeid, daar doen we in Portugal aan) waarin niemand zijn woongemeente uit mag, komen er verlichtingen! Stapsgewijs gaan we proberen terug naar normaal te komen. De agenda is enerzijds hoopgevend. Vanaf 4 mei gaan allerlei winkels en diensten weer open, zij het met wat beperkingen. Op 18 mei de restaurants! Portugal zonder buiten-de-deur-eten is surreëel dus daar zijn we erg blij mee. En op 1 juni de shoppingcenters en megastores. Maar wat dus anderzijds ontbreekt, is een idee wanneer livemuziek in bars weer mogelijk gaat zijn. Of evenementen. Ik roep al een poos dat ik al blij ben als we in juli weer op het podium staan. Maar ik vrees steeds meer dat dat in 2020 niet meer gaat gebeuren.

De zomer breekt aan

Waar april zoals zo vaak een wat wisselvallige maand was, begint mei lekker warm en zonovergoten. Nu dat ongeveer samenvalt met het einde van de noodtoestand is er merkbaar meer volk op de been. Wel allemaal netjes met mondmaskertjes in de supermarkt en de bouwmarkt. In Nederland doen ze dat nog steeds niet. KLM maakte gisteren bekend dat het na de meivakantie zijn vluchten binnen Europa gaat uitbreiden, maar tegelijkertijd mondbedekking in de toestellen verplicht stelt. Zijn ze nu wel of niet nuttig? De toekomst zal het leren.

90%-economie

De twee nominaties voor woord van het jaar zijn wat mij betreft anderhalvemetermaatschappij en 90%-economie. Al is die anderhalve meter in Portugal twee meter. En de 90%-economie zal vrees ik wereldwijd uitkomen op misschien maar 80%. In de Algarve dik onder de 50%. De economische hogesnelheidstrein van het afgelopen decennium is ineens gereduceerd tot boemeltje. Mensen kunnen niet alleen minder, maar willen ook niet meer zoveel. Als je niet naar een café kunt dan ga je ook geen kekke nieuwe schoenen kopen om de blits mee te maken. Alles hangt tegenwoordig samen. Als je de aankoop van je nieuwe smartphone een jaar uitstelt, dan wordt dat in 55 landen in de portemonnee gevoeld door misschien wel 100 verschillende mensen. Als de helft van de toeristen dit jaar wegblijft dan heeft de Algarve een rampjaar. Direct of indirect verdient 80% van de bevolking hier zijn of haar torrada met het toerisme. We produceren weinig, de zon schijnt immers altijd. Het is pas de tweede week van mei 2020 als ik dit schrijf, ik hoop dat mijn profetische gaven zwaar overschat blijken.

Winkelen

Mei is de maand waarin stapsgewijs de coronamaatregelen worden versoepeld. Wereldwijd gebeurt dat in diverse snelheden en op verschillende manieren. Ik hoop dat we eruit gaan leren wat nu echt werkt en misschien zelfs wat er nu eigenlijk echt aan de hand is. Wij blijven erg voorzichtig met alle contacten en uitstapjes. Maar we zien op televisie de Portugese premier Costa met zijn mondmaskertje in de hand door Lissabon wandelen. Hij stapt een onooglijk klein schattig winkeltje binnen dat daardoor direct vol staat. Costa heeft een gezellige buik. De boodschap is dat het land weer opengaat en dat het volk niet te bang moet zijn. Da’s andere koek dan wordt geserveerd op de staatscoronawebsite die nog steeds zegt dat we onnodige uitstapjes moeten vermijden. Ook president Marcelo komt in beeld, al groente kopend in zijn thuisdorp. De spagaat is begrijpelijk. De economische donderwolk ziet er steeds dreigender uit. En die coronadoden zaten immers toch al aan het eind van hun traject.

Economie

De restaurants zijn sinds 18 mei weer open. Een heleboel winkels ook. Ik ben er nog in geen één geweest. Het trekt gewoon niet. En het is ook niet nodig. Als ik een jaar lang geen kleding koop, dan nog heb ik wel iets om aan te trekken. Twee jaar red ik ook wel als het moet. Als ik geen restaurant bezoek, dan neem ik gewoon een broodje mee van huis. En ik kook thuis, dat doe ik toch al graag. Heel veel uitgaven kunnen mensen zonder veel problemen uitstellen, afstellen, of anders oplossen. De economische klap gaat hard aankomen. Bij de bevolking maar ook bij de staat en dat zijn we uiteindelijk met z’n allen. Want de staat krijgt het dubbel voor de kiezen. Die muzikant die in 2020 geen optredens heeft, krijgt een uitkering en dat kost geld. Maar hij brengt ook geen belasting en geen sociale zekerheidsbetalingen binnen. Een pau com dois bicos zeggen we dan hier, een speer met twee punten. De Portugese regering heeft nog geen voorstelling van de klap die het land gaat krijgen. Daarin staat ze overigens niet alleen, het geldt voor vrijwel alle landen.

Grenzen

Er heerst een enorme onduidelijkheid over grenzen en reizen bij de buitenlandse gemeenschap in Portugal. Dat komt omdat er nu eenmaal veel informatie op iedereen afkomt in deze vreemde tijd. En omdat die informatie natuurlijk in eerste instantie in het Portugees is. Portugees is een rijke taal en automatische vertalingen geven niet altijd alles duidelijk weer. Vooral niet voor Nederlanders of een Engelsen die gewend zijn aan direct taalgebruik. Het Portugese woordenboek is dubbel zo dik als het Nederlandse. Maar het grootste probleem is dat er wordt gemisinterpreteerd. Op sociale media ontstaat mede daardoor een waterval aan onduidelijke beweringen waarin de waarheid niet meer te ontdekken is. Mensen roepen vaak maar wat en schrijven het ook nogal eens klunzig op. De website van de Portugese regering is overigens duidelijk en wordt up- to-date gehouden. Niets dan lof daarvoor. Een andere prima informatiebron is de krant Público die zijn artikelen op internet over de virussituatie vrij ter beschikking stelt, ook aan niet-abonnees dus. Maar verder gaat het nog wel eens mis. Zelfs de Vlaamse omroep VRT houdt vol dat de Portugese landsgrenzen op 6 juni opengaan terwijl dat pas op z’n vroegst 15 juni is. Ik vrees voor horden gestrande Belgen.

Verenigde Staten

Ineens was daar een mededeling van het Amerikaanse bedrijf Moderna dat het waarschijnlijk een vaccin had gevonden. Twee dagen later wordt bekend dat het bedrijf dat vooral riep om middels een aandelenuitgifte geld op te halen. Het mogelijke vaccin bestaat overigens wel, maar net zoals vele andere mogelijke vaccins is het in een embryofase. Meer dan honderd bedrijven werken inmiddels aan een vaccin, maar als je negen vrouwen zwanger maakt heb je niet over een maand een baby. In deze tijd helpt het niet dat “Amerika” niet alleen in de coronacrisis zit, maar ook met zijn eigen identiteit worstelt. Het land dat in de vorige eeuw toonaangevend in de wereld was, ligt opzichtig met zichzelf in de knoop.

Testen

Ergens half mei zegt de Nederlandse minister Hugo de Jonge dat Nederland per 1 juni zover is dat iedereen met coronaklachten getest kan worden. Ik val spreekwoordelijk van mijn stoel. We zien al weken dat Portugal veel meer test dan Nederland (en dan de meeste landen overigens, in de EU doen alleen Denemarken en Luxemburg het beter). Nu voorkomt testen op zich een virusbesmetting natuurlijk niet. Maar het is schokkend dat conclusies over de werking van maatregelen worden getrokken op basis van onvolledig cijfermateriaal. Dit is bijna vragen om een tweede golf zou je denken. Hugo de Tsjongejonge.

Vitamine D

Vitamine D is weliswaar geen medicijn of vaccin maar lijkt wel een invloed te hebben op het verloop van de ziekte die het virus veroorzaakt. Diverse onderzoeken wijzen daarop en The Lancet schreef erover. Meest opvallend is dat mensen met een donkere huid een vier keer grotere sterftekans door corona lijken te hebben dan mensen met een wittere huid. Maar ook verklaart een gebrek aan vitamine D mogelijk het extreme percentage slachtoffers onder ouderen. Want hoewel we vitamine D uit voedsel kunnen halen, is de belangrijkste bron zonneschijn op de onbeschermde huid. Hoeft niet veel te zijn, maar wel regelmatig, dus verbranden hoeft niet. Vitamine D stond al bekend als belangrijk voor je immuunsysteem, welke extra beschermende effecten het heeft bij covid-19 moet nog precies onderzocht worden. Een keur aan wetenschappelijke onderzoeken stelt dat tegenwoordig bijna iedere wereldburger een vitamine D-tekort heeft. Alleen als je ten minste drie keer per week een kwartier onbelemmerde zon pakt op het heetst van de dag en dat op of onder de 37e breedtegraad, dan heb je kans dat je lichaam er helemaal zelf in kan voorzien. Laat de Algarve nu precies op die 37e breedtegraad liggen.

Absurdistan

Nederland heeft weer eens een vlaag van “Absurdistan”. Op een zonnige Hemelvaartsdag worden ordehandhavers aangevallen door een groep jongeren op het strand. Vorige week al verhalen in de pers over het gooien met eieren naar mensen die gewoon hun werk doen. Dit is in Portugal volstrekt ondenkbaar. Je kunt het volgzaam noemen, ik noem het normaal. Het kikkerlandje neemt corona onvoldoende serieus en het lijkt er vooralsnog op dat ze ermee wegkomen. Al weten we natuurlijk inmiddels dat hun cijfermateriaal niet deugt. Ook leuk is dat Mark Rutte tijdens een persconferentie zegt dat Nederlanders beter niet naar het buitenland op vakantie kunnen gaan, tenzij de omstandigheden in dat land “vergelijkbaar zijn aan die in Nederland”. En wat nou als de omstandigheden veel beter zijn dan in Nederland? Wat dan, Mark?

Brandhaard Lissabon

Al sinds de start zijn de meeste Portugese coronagevallen in het noorden van het land, in Porto en omstreken. Dat wordt geweten aan de arbeidsintensieve textiel- en schoenenindustrie daar, die nogal wat “Italiaanse” mode produceert. En dus regelmatig bezoek krijgt vanuit het noorden van Italië, de geboortestreek van de Europese corona-epidemie. In de afgelopen week blijkt echter vrijwel dagelijks 70-90% van de nieuwe coronagevallen in de regio Lissabon te zijn. De afwijking is zo groot dat, in tegenstelling tot de rest van het land, in Lissabon de grote shoppingcenters en de megastores nog niet open mogen op 1 juni. Een versoepeling op twee snelheden. Probleem is dat veel Lisbonezen het hazenpad kiezen of al gekozen hebben. Waar de buitenlandse toeristen in de Algarve vooralsnog wegblijven, neemt de toeloop van landgenoten toe. Misschien maakt dat het seizoen nog een beetje goed.

Hoop

Twee Italiaanse artsen zeggen dat het coronavirus de afgelopen maanden aan kracht heeft verloren. Dat het virus in Noord-Italië eind mei nog niet een fractie van de kracht heeft die het twee maanden daarvoor had. Dat lijken uitspraken die je met een korrel zout moet nemen, maar de Italiaanse regering ontkent het niet. Die zegt dat verder onderzoek moet worden afgewacht. En dus durft ook gerenommeerd persbureau Reuters het nieuws te brengen. Een vaccin of een medicijn zijn natuurlijk niet de enige oplossingen, een virus kan ook uit zichzelf verdwijnen. Dat deed SARS in 2003 immers ook. Een oud spreekwoord luidt “hoop is het laatste wat sterft”.

Lees hier het vervolg: Corona – Verslag van een Nederlandse Portugees (2)

Noot: deze teksten zijn gaandeweg gedurende een periode geschreven en zijn daarna niet noodzakelijkerwijs up-to-date gehouden. Zo bewaak ik de tijdgeest. Voor actuele informatie over de stand van zaken moet je dus niet in dit artikel zijn.