Ik heb iets met Salazar. Omdat wij in zijn geboorteplaats Santa Comba Dão wonen, horen we meer over hem dan de gemiddelde Nederlander in Portugal, denk ik. Sinds een paar maanden is de reuring in ons stadje flink toegenomen. Er komt een Salazarmuseum in zijn geboortedorp!
Over Salazar is op Portugal Portal al eerder geschreven: Onlangs werd het boek “Portugal! Portugal! Portugal!” van Lieke Noorman vermeld waarin een leuk en informatief hoofdstuk staat over Santa Comba Dão en wat men gedaan heeft met het hoofd van genoemd standbeeld. Ton Haak schreef vorig jaar nog op deze weblog over Salazars liefdesleven. Ikzelf verhaalde over het standbeeld van Salazar en wat daarmee is gebeurd.
Geboren
Het geboortehuis van Salazar ligt aan de straat die naar hem genoemd is, weids gedefinieerd als Avenida. Het is een bescheiden woning. Achter het huis ligt de quinta die bij het ouderlijk huis hoorde. Midden door de landerij loopt nu de IP3, de autoweg van Viseu naar Coimbra. De voorkant van het huis is netjes gerestaureerd, maar wie op de IP3 rijdt, ziet de achterkant van het huis met een half ingestort dak.
Op de naamplaat boven de voordeur staat de diplomatieke tekst:
“Hier werd Dr. Oliveira Salazar geboren op 28-4-1889. Een man die geregeerd heeft en niets heeft gestolen.”
Begraven
Aan belangstellenden laat ik ook regelmatig het kerkhof zien waar Salazar begraven ligt (in Vimieiro). Nog steeds komen daar mensen om hem te gedenken.
Op zijn sterfdag (27 juli) worden nog steeds verse bloemen gelegd.
Herinnerd
Er zijn boekenkasten vol geschreven over Salazar, zijn leven, zijn regeringsbeleid en de gevolgen van zijn beleid voor de bevolking in Portugal zelf en in de Ultramar, de overzeese gebiedsdelen.
Veel straatnamen die herinneren aan de periode van de Estado Novo (het tijdperk van Salazarisme, 1933-1974) zijn in Portugal na de Anjerrevolutie in 1974 gewijzigd. Maar in 78 gemeenten herinneren straatnamen nog aan die periode. In 15 gemeenten kun je door een Rua of Avenida Salazar lopen. Ook in Santa Comba Dão wordt op straat de herinnering aan de beroemdste inwoner van de stad en aan de overzeese helden levend gehouden.
Bestuderen
Maar de laatste tijd gonst het meer dan ooit in het stadje. Wat is er aan de hand?
In augustus 2019 is, na jaren discussie, een begin gemaakt met het realiseren van een studiecentrum in Vimieiro over de Estado Novo. Het centrum gaat de officiële naam krijgen van “Centro Interpretativo do Estado Novo”, het Analyse Centrum van de Estado Novo.
De functie van het centrum is, volgens burgemeester Leonel Gouveia op de website van de gemeente, “het bestuderen van de geschiedenis van de Eerste Republiek en de Estado Novo, ter verdieping van de democratie en voor de bestudering van de rol van de regio Centrum Portugal in de politieke geschiedenis van de twintigste eeuw”. Een verborgen agenda lijkt me het stimuleren van toerisme naar Santa Comba Dão.
Tegenstanders noemen het initiatief een poging om een ‘Salazarmuseum’ op te richten. Het gebouw kan als bedevaartsoord gaan functioneren voor diegenen die terugverlangen naar Salazar, zijn heerschappij en al haar vermeende voordelen boven het huidige Portugal. Ook de socialistische meerderheid in het Portugese parlement heeft in september 2019 haar afkeuring uitgesproken over het idee. Het parlement was van mening dat het initiatief “een belediging zou zijn voor de slachtoffers van de dictatuur”.
Het centrum zal functioneren in de vroegere lagere school van Vimieiro, de “Escola Cantina Salazar”, op een steenworp van het geboortehuis van Salazar. Het gebouw, dat in 1940 geopend werd als lagere school, was lang in onbruik. De tuin rondom het gebouw werd in 2019 gebruikt voor de opvang van verwaarloosde honden.
Intussen is de verbouwing van de oude school begonnen (november 2019).
Een standbeeld en een buste
Recent ontstond nog meer ophef over het levendig houden van de herinnering aan Salazar. Op 12 november jl. werden in de gemeenteraad van Santa Comba Dão vragen gesteld over twee beelden van Salazar. In 2017 sloot de gemeente Santa Comba Dão een akkoord met het Portugese Algemeen Directoraat van Cultureel Erfgoed (Direcção-Geral do Património Cultural) om twee tastbare herinneringen aan Salazar voor vijf jaar in bruikleen te nemen. Het gaat om een bronzen standbeeld van 2,3 meter hoog en een natuurstenen buste van 500 kilogram. De kunstwerken dateren uit de jaren dertig en werden gemaakt door beeldhouwer Francisco Franco. De beelden bevinden zich sinds kort in Santa Comba Dão in een niet gespecificeerde opslagplaats, in afwachting van hun meer definitieve openbare plek.
Maar waar zullen we de beelden dan in de toekomst kunnen bekijken? Op sociale media en in lokale kranten suggereren voorstanders al verschillende mogelijkheden in de stad: bijvoorbeeld op het Salazarplein, of in het toekomstig Studiecentrum. De meest radicale suggestie is om het standbeeld te plaatsen op de plek waar, voor de Anjerrevolutie, al eens een standbeeld van Salazar stond, op het pleintje voor het Paleis van Justitie. Hetzelfde standbeeld dat in 1975 eerst onthoofd en in 1978 opgeblazen werd.
Tegenstanders zijn rabiaat tegen het in het openbaar tonen van een beeld van de vroegere dictator van Portugal. Mij lijkt het plaatsen van een fysieke herinnering aan Salazar in de publieke ruimte een ongewenste en politiek explosieve beslissing.
Sommige mensen zijn nooit te oud om NIETS te leren…
Ik schreef niet lang geleden een reisbrief voor Amerikaanse lezers waarin ik verhaalde van de Portugese verkiezingen en gewag maakte van het heuglijke feit, dat Portugal als zo ongeveer het enige land in Europa had geleerd van het verleden en ultrarechtse glorificatie van een fascistisch verleden geen nieuwe kansen leek te geven. Nou, ik ben benieuwd hoe het daar in Santa Comba Dão afloopt. En elders, natuurlijk.
Wel aardig is weer te weten dat voor het Salazarcentrum gedacht wordt aan een gebouw voor loslopende honden. Was dat een “no kill center”?