Dat de sinaasappel in de hele wereld de bekendste en meest gegeten vrucht is, hebben we aan de Portugese ontdekkingsreizigers te danken want die brachten hem vanuit China naar Europa en Zuid-Amerika.
Bittersinaasappel
De zure of bittere sinaasappel (Citrus aurantium) was eeuwenlang de enige die in Europa bekend was. Vanuit India kwam hij via Perzië terecht bij de Arabieren die hem gingen kweken in het Midden-Oosten, in Zuid-Europa en in Noord-Afrika. De kruisvaarders namen de vrucht mee naar Noord-Europa waar hij gold als een exotische lekkernij voor rijke mensen.
De Perzische naam van de bittersinaasappel was nâranga. In het Frans en Engels werd dit orange, in het Nederlands sprak men van appelen van arancen (appeltjes van oranje).
Zoete sinaasappel
In de 16e eeuw namen Portugese ontdekkingsreizigers de zaden van de zoete sinaasappel (Citrus sinensis) mee uit China. Deze boom liet zich uitstekend kweken in de landen rond de Middellandse Zee en zijn vrucht werd algauw populairder dan de bittere variant.
In Italië, Turkije en ook in de Balkan en Arabische landen noemde men de nieuwe, zoete sinaasappel naar het land dat hem naar Europa bracht, Portugal.
portocale (Roemeens) portakal (Turks) портокáлi (Grieks, uitspraak: portokáli) برتقال (Arabisch, uitspraak: burtuqal)
De nieuwe vrucht kreeg in het Nederlands de naam van het land van herkomst, China, in de oude spelling geschreven als Sina.
Was de sinaasappel aanvankelijk voor rijke mensen die hem aten bij feestelijke gelegenheden of als medicijn, gaandeweg werd het fruit voor iedereen bereikbaar. Vanaf de 17e eeuw werden grote hoeveelheden sinaasappelen via Amsterdam verhandeld naar noordelijke landen. In de volksmond ging de vrucht appelsien heten en deze naam werd door een aantal Noord-Europese landen overgenomen.
Apfelsine (Duits) apelsin (Zweeds) appelsin (Deens en Noors) апельсин (Russisch, uitspraak: apel'sin)
Sinaasappelboom
De sinaasappelboom is een middelgrote, altijd groene boom die gedijt in subtropische en tropische landen. Vanwege zijn witte, sterk geurende bloemen en zijn oranje vruchten, is het een gewilde sierboom. In Arabische patiotuinen werd altijd een sinaasappelboom geplant en je ziet hem ook als straatboom. Hij laat zich gemakkelijk in model snoeien.
Sinaasappelbloemen staan symbool voor welvaren en waren om die reden populair in bruidsboeketten.
In landen waar een sinaasappelboom de winter niet overleeft, kan hij in potten of kuipen groeien, als je hem ’s winters maar binnenzet. Vroeger werden voor de overwintering van de sinaasappelbomen speciale kassen gebouwd die men oranjerie noemde naar het Franse woord voor sinaasappelboom oranger.
Sinaasappelteelt
Brazilië is het land waar de meeste sinaasappels worden geteeld. Op nummer twee en drie van de wereldranglijst staan de VS en China. In Europa bestaat de top drie uit Spanje, Italië en Griekenland. Portugal bekleedt de vierde plaats. De meeste Portugese sinaasappels komen uit de Algarve (356.000 ton in 2019).
De witte, welriekende bloemen verschijnen in het voorjaar aan de boom. Ze bevatten veel nectar, dus waar sinaasappelbomen groeien, wordt ook sinaasappelbloemenhoning gewonnen.
De vrucht heeft een lange rijpingstijd, 7-8 maanden of meer. Hij verkleurt dan van groen naar oranje. Rijp fruit kan lang aan de boom hangen zonder dat het overrijp wordt of eraf valt. Door dit gegeven en door gebruik te maken van rassen die vroeg en laat bloeien, lukt het de teler om bijna het hele jaar door sinaasappels te oogsten.
Iedereen weet dat in sinaasappels vitamine C zit. Maar ze bevatten ook vitamine A, B1, B3 en calcium, kalium, magnesium en foliumzuur. Sinaasappelsap drinken is gezond, maar het fruit eten is gezonder, want dan krijg je ook de vezels binnen.
De bittersinaasappel (pomerans of zure sinaasappel) is niet in de vergetelheid geraakt. Integendeel, men gebruikt hem nog steeds om sinaasappelmarmelade en likeuren, bijvoorbeeld oranjebitter, mee te maken. De schillen die veel etherische oliën bevatten, worden gebruikt bij het brouwen van witbier en in de banketbakkerij gebruikt men ze als smaakmaker en garnering. Van de bloemen maakt men oranjebloesemwater dat veel in de keuken van het Midden-Oosten wordt gebruikt en etherische olie voor parfum en cosmetica.
In China is de boom al duizenden jaren in cultuur en daarom zijn er wel 200 sinaasappelrassen.
Tot slot een recept
Ik ken iemand die alleen door naar een sinaasappel te kijken weet of hij zoet is of niet, of hij droog is of sappig en of hij wel of geen pitjes heeft. Heel bijzonder vind ik dat, want ik zie alleen verschil in grootte. Maar ja, mijn man, want die is het, is dan ook opgegroeid tussen de sinaasappelbomen. Van zijn hand is het volgende eenvoudige recept voor een heerlijke sinaasappelsalade.
Sinaasappelsalade
- per persoon 1 grote sinaasappel
- per sinaasappel 1 eetlepel honing
- kaneelpoeder
Schil de sinaasappels en verwijder de witte binnenlaag zoveel mogelijk. Snijd de vruchten overdwars in dunne plakken. Wip eventuele pitjes uit de plakjes met de punt van je mes. Schik de sinaasappelschijven op een bord of ondiepe schaal, druppel de honing erover en bestrooi ze royaal met kaneelpoeder. De smaken moeten een uurtje intrekken, dat kan naar wens in de koelkast of op kamertemperatuur. Je kunt deze sinaasappelsalade aan de ontbijttafel serveren, bij de lunch, als nagerecht of als bijgerecht.
Bom apetite!
Bron:
E. Sanders (1995) Geoniemenwoordenboek, Amsterdam en Nicoline van der Sijs (2005), Groot Leenwoordenboek (www.etymologiebank.nl)
Nog een weetje… ook in een groot deel van Vlaanderen wordt de sinaasappel appelsien genoemd 😉
Dank voor je reactie en aanvulling!
Leuk, interessant artikel. Wij genieten, hier in Centraal Portugal, volop van onze eigen sinaasappels. Ik ga de salade van je man uitproberen.
Doen hoor, je krijgt er geen spijt van. Dank voor je reactie.
Het water loopt al in mijn mond, wist niet dat een sinaasappelboom in totaal zo gebruikt wordt. Bedankt voor dit artikel.
Jij bedankt voor je reactie.
Wat een leuk artikel weer. Hier in Amares, Noord-Portugal, is, naar wat mij wordt verteld, ook een belangrijk sinaasappelgebied. Voornamelijk de bittere variant, die wordt gebruikt in gebak, gedroogd, likeur. Maar geen grote boomgaarden! Nee, iedereen heeft zijn eigen bomen. En dan geef je gewoon wat van die oranje rakkers aan iemand die – nog\helaas – geen eigen bomen bezit.
Wij moesten helaas onze bomen vellen in verband met de aanleg van het zwembad en parkeerterrein bij ons bed en breakfast Villa Branca Barreiros, maar ze komen terug, op een andere plek en in een ander formaat.
Plant vooral sinaasappelbomen, al is het voor de heerlijke geur van de bloemen! Bedankt voor je reactie.
klein detail; een sinaasappel wordt oranje van wege koude (koele) nachten.
Dank voor je reactie en aanvulling.
Mijn dochter Susanne die in Ventosa woont met haar gezin heeft veel sinaasappelbomen.
Te veel eigenlijk.
Ik wil er graag siroop van maken met weinig suiker en dan invriezen in kleine flesjes .
Heerlijk in de zomer met ijsblokjes en (prik) water lijkt mij .
iemand een idee of leuk recept?
gr Sophie uit Groningen
Interessant artikel weer Maja. We hebben de sinaasappelsalade al een paar keer gemaakt, heerlijk. Jammer genoeg niet met Portugese sinaasappels, maar evengoed lekker.
Groeten, Olga en Antonio
Dank voor je compliment Olga en Antonio, groetjes ook van Mus
Vandaag heb ik je sinaasappelsalade gemaakt, als toetje. Verrassend lekker!
Wie kan mij informeren wat de lekkerste, de zoetste (de naam) van de sinaasappelboom is? ik heb een paar sinaasappelbomen in de tuin, helaas niet de zoetste soort. Ooit heb ik een tip van iemand gehad, helaas ben ik dat kwijtgeraakt.
Worden de sinaasappelbomen besproeid in Portugal met pesticiden?
Het antwoord op je vraag is ja. Als je geen citrusvruchten wilt eten die behandeld zijn met pesticiden, koop dan vruchten van biologische teelt.
Hallo Sophie,
Ik heb zelf nooit sinaasappelsiroop gemaakt, maar google geeft verschillende recepten, te maken met het sap of met de hele vrucht. Dus ik zou zeggen, uitproberen maar!