Porto invicta

Nee, dit ‘invicta’ slaat niet op de FC Porto, zoals iemand mij wel eens gevraagd heeft, ook al is die voetbalclub in de afgelopen Portugese competitie van 2017-2018 voor de 28e keer kampioen geworden. Het zou natuurlijk taalkundig ook niet correct zijn. En ‘Taxis Invicta’, zoals je die kunt zien rijden in Porto is ook geen onoverwinnelijk taxibedrijf. Hetzelfde geldt voor de vele andere bedrijven die invicta in hun naam voeren.

‘A Invicta’ is de ‘geuzennaam’ van de stad Porto en staat sinds 1837 als onderdeel van de spreuk “antiga, mui nobre sempre leal e invicta cidade do Porto” in het stadswapen: “aloude, zeer edele altijd trouwe en onoverwonnen stad Porto”.

De eretitel A Invicta werd door Dona Maria II toegevoegd aan de wapenspreuk van Porto als erkentelijkheid voor de onverzettelijke weerstand van de bevolking van Porto gedurende de belegering van Porto (1832-1834) tijdens de Portugese burgeroorlog. Om dit in de juiste historische context te plaatsen moeten we terug naar het begin van de 19e eeuw.

Brazilië

Ten tijde van de Napoleontische invasies op het Iberisch schiereiland had het koninklijk hof van Portugal zijn toevlucht gezocht in de toenmalige kolonie Brazilië. Na de val van het Franse keizerrijk begon er een liberale wind te waaien in (grote delen van) Europa, die geïnspireerd was door de (oorspronkelijke) uitgangspunten van de Franse revolutie in 1789: Liberté, Egalité, Fraternité.

De wortels van het liberale gedachtegoed lagen echter al eerder in de ideeën van de denkers van de Verlichting in de 17e en 18e eeuw waarbij de Nederlandse filosoof van Portugese afkomst, Spinoza, natuurlijk niet onvermeld mag blijven.

Na de val van Napoleon en het daaropvolgende congres van Wenen (1814-1815), waar de Republiek der Nederlanden werd omgeturnd tot koninkrijk was de situatie in Portugal ronduit chaotisch. De economie lag op zijn gat en de koning zat ver weg in Brazilië en had weinig in de melk te brokkelen in het thuisland. Verschillende groeperingen in en buiten Portugal probeerden de macht naar zich toe te trekken.

Uiteindelijk vond in augustus 1820 een door militairen gesteunde liberale revolutie plaats in Porto, die zich snel over heel Portugal verspreidde.
In januari 1821 werden in Lissabon de Cortes Gerais e Extraordinárias da Nação Portuguesa geïnstalleerd, het eerste (liberale) parlement dat onder meer als taak had om een grondwet vast te stellen.

Grondwet

Na veel discussie, geharrewar en de nodige intriges stemde D. João VI toe om onder voorwaarden als constitutioneel vorst terug te keren naar Portugal en in oktober 1821 zwoer hij trouw aan de grondwet. Zijn echtgenote D. Carlota Joaquina weigerde dat echter. Dat het niet heel bijzonder boterde tussen de vorstelijke echtgenoten was al eerder gebleken en bleek ook later toen zijn vrouw en hun zoon Miguel zich lieten kennen als notoire tegenstanders van de liberale revolutie en van de constitutie. Mede op hun instigatie schortte D. João in 1822 de grondwet op en ontbond de Cortes. Maar ook daarna bleef het rommelen binnen de koninklijke familie: zoon Pedro steunde de onafhankelijkheidsverklaring van het keizerrijk Brazilië in 1822 en liet zich gelijk maar uitroepen tot keizer Pedro I, zoon Miguel werd wegens rebellie tegenover zijn vader in 1824 verbannen naar Oostenrijk in hetzelfde jaar werd zijn vrouw Carlota Joaquina, die met steun van militairen probeerde om als regentes zijn plaats in te nemen, naar Italië gestuurd …

D. João stierf in 1826 en zijn wettige erfopvolger D. Pedro, inmiddels immers keizer van Brazilië, besloot af te zien van zijn aanspraken op de Portugese troon en zijn dochter Dona Maria da Glória, de latere koningin Maria II, aan te wijzen als regentes. Hij bepaalde ook dat zij zou trouwen met haar oom Miguel, het meiske was toen zeven jaar, en dat deze dan als regent zou functioneren tot Maria da Glória meerderjarig was. Voorwaarde was dat Miguel de liberale constitutie zou accepteren.

Burgeroorlog

D. Miguel keerde in 1828 terug in Portugal, schoof meteen zijn nicht als legitieme regentes en de constitutie opzij en verklaarde zichzelf tot koning van Portugal met absolute macht. Dit markeerde het begin van een burgeroorlog die zo’n zes jaar zou duren.

Onder het regime van D. Miguel I werd de liberaalgezinden het leven bijzonder zuur gemaakt en op het eiland Terceira, het laatste liberale bolwerk, werden complotten gesmeed om D. Miguel ten val te brengen en het liberale stelsel te herstellen. D. Pedro besloot de strijd tegen zijn broer Miguel te steunen, deed in april 1831 afstand van de Braziliaanse troon ten faveure van zijn vijf(!) jaar oude zoon, keizer Pedro II van Brazilië, en keerde terug naar Europa om de legitieme aanspraak van zijn dochter D. Maria  op de troon te herstellen.

Beleg van Porto

In juli 1832 bezetten de liberale troepen onder leiding van D. Pedro Porto, waarop Miguel voor heel het land de noodtoestand uitriep en zijn troepen het beleg sloegen om Porto.

Terwijl de situatie in Porto steeds nijpender werd, rukten begin 1834 de liberale troepen steeds verder vanuit het zuiden op en in mei werd bij Asseiceira in de buurt van Tomar de de beslissende slag geleverd, waarmee een einde kwam aan de burgeroorlog en uiteraard ook aan het beleg van Porto.

Helaas voor D. Pedro stierf hij kort daarna in september. Bij testament had hij bepaald dat hij uit dankbaarheid voor de steun en de heldhaftige weerstand van de ‘Portuenses’, na zijn dood, zijn hart schonk aan de stad en dat werd in 1835 in een urn in de Igreja da Lapa geplaatst. Zijn lichaam werd begraven in São Paulo en in 1866 werd zijn standbeeld onthuld op het Praça da Liberdade in Porto.

Met de dood van haar vader werd D. Maria II in 1834 opnieuw koningin van Portugal, zij was inmiddels al wel 15(!), en in januari 1837 tekende zij het decreet, opgesteld door niemand minder dan Almeida Garrett, waarmee zij de tekst invicta toevoegde aan de wapenspreuk van de stad, waarna Porto als cidade invicta de geschiedenis inging.

Bronnen:

• José Mattoso (Direcção), História de Portugal, Volume IX, O Liberalismo, 2007, Circulo de Leitores e Autores, Lisboa
• Câmara Municipal do Porto – História da cidade