Dit artikel werd op 13 november 2024 in de NRC gepubliceerd. Met toestemming van de auteur Ramon Stoppelenburg delen we de tekst van dit artikel vandaag.
Ongelijkheid
Het klinkt idyllisch: met je laptop in Portugal neerstrijken en daar goed leven van je westerse salaris. Maar volgens Ramon Stoppelenburg (schrijver en digitale nomade, woonachtig in Almada, Portugal) schuilt er achter de digitale nomaden een schadelijke miljardenbusiness.
In de smalle straten van Lissabons historische wijk Alfama klinkt steeds vaker Engels dan Portugees. Waar ooit de melancholische fado weerklonk uit kleine restaurants, hoor je nu het gedempte getik op laptops in hippe koffietentjes. De transformatie is tekenend voor een grotere verschuiving. Portugal is in rap tempo het beloofde land geworden voor digital nomads: kenniswerkers die in landen met lage kosten voor levensonderhoud wonen, terwijl ze werkend op afstand hun westerse salarissen verdienen.
Voor de lokale samenleving heeft dat nogal wat gevolgen. De woningmarkt komt onder druk te staan. Traditionele bakkerijen worden verdreven door hippe lunchrooms die 12 euro rekenen voor toast met avocado – de gemiddelde Portugees kan dat niet betalen. Die ontwikkelingen verspreiden zich in rap tempo door heel Portugal.
Wereldwijd zijn er naar schatting inmiddels meer dan 35 miljoen van deze digitale nomaden, van wie meer dan de helft uit de Verenigde Staten komt. Portugal is een populaire bestemming. Het klimaat is er gunstig, het leven relatief goedkoop en de digitale infrastructuur uitstekend. Wie een westers salaris verdient – bijna 45 procent van alle nomaden heeft een jaarinkomen boven de 75.000 dollar – kan comfortabel leven in Portugal. Maar achter deze ogenschijnlijke win-winsituatie gaat een complexe realiteit schuil.
De wortels van de digital nomad-beweging liggen niet, zoals vaak gedacht, in het artistieke bohemien-bestaan, maar in het libertarische gedachtegoed. Het invloedrijke boek The Sovereign Individual uit 1997, van William Rees-Mogg en James Dale Davidson, voorspelde een toekomst waarin hoogopgeleide professionals zich zouden onttrekken aan nationale belastingstelsels. Hun visie kreeg een toegankelijker gezicht door Tim Ferriss’ bestseller The 4-Hour Workweek (2007), dat overigens ook een blauwdruk legde voor het uitbesteden van bepaalde klusjes, zoals saai Excel-werk, aan mensen in lagelonenlanden – iets dat ook veel digitale nomaden doen.
Miljardenbusiness
Deze filosofie vormt nog steeds de kern van de hedendaagse beweging, zij het verpakt in een modern jasje van persoonlijke ontwikkeling en ‘authenticiteit’. Inmiddels schuilt er achter de digitale nomaden een miljardenbusiness. Een florerende industrie van podcasts, YouTube-kanalen en onlinecursussen predikt een mengeling van belastingontwijking en wat eufemistisch ‘locatie-arbitrage’ wordt genoemd – in essentie het uitbuiten van mondiale inkomensongelijkheid.
Bovendien is er een heel ecosysteem van dienstverleners ontstaan. Bedrijven organiseren nomad cruises, waar gelijkgestemden kunnen netwerken, terwijl consultants adviseren over het strategisch verkrijgen van verschillende paspoorten. In populaire bestemmingen als Madeira verrijzen complete ‘digitalenomadendorpen’, waar westerse kenniswerkers in een parallelle samenleving leven.
In Lissabon en Porto manifesteert zich de keerzijde van deze ontwikkeling. De gemiddelde huurprijs in deze steden is voor veel Portugezen, met een minimumloon van 820 euro per maand, onbetaalbaar geworden. Daarnaast mengen de digital nomads zich op de vastgoedmarkt, waar zij door hun veel hogere salarissen plaatselijke aspirant-huizenkopers wegconcurreren.
Het meest paradoxaal is de morele dubbelzinnigheid van de beweging. Dezelfde YouTube-kanalen, podcasts en consultants die zich uitspreken voor sociale rechtvaardigheid en inclusiviteit, promoten praktijken die kwetsbare lokale gemeenschappen beschadigen.
De digital nomad-gemeenschap heeft een eigen vocabulaire van therapeutische taal en progressieve retoriek ontwikkeld om deze spanning te rationaliseren. Er wordt gesproken over ‘bewust nomadisme’, ‘ethisch ondernemen’ en ‘culturele uitwisseling’. Deze termen verhullen de fundamentele machtsongelijkheid. Wanneer iemand met een Amerikaans salaris in een Portugese wijk komt wonen, is er geen sprake van gelijkwaardige uitwisseling.
Exemplarisch is het Plumia-initiatief: een voorgesteld digitaal paspoortsysteem voor locatie-onafhankelijke professionals. Met toelatingseisen als een minimuminkomen van 50.000 dollar wordt ‘bewegingsvrijheid als mensenrecht’ in feite een privilege voor de happy few. Het illustreert een bredere maatschappelijke spanning: terwijl er strenge immigratiewetgeving bestaat voor economisch kwetsbare groepen, worden hoogopgeleide kenniswerkers verwelkomd met fiscale voordelen en speciale visa.
De uiterste consequentie van deze ontwikkeling wordt belichaamd door figuren als Andrew Henderson, oprichter van het bedrijf Nomad Capitalist. Na het opgeven van zijn Amerikaanse staatsburgerschap om belasting te ontlopen, adviseert hij nu anderen over strategieën voor belastingontwijking en het verkrijgen van strategische nationaliteiten. Zijn YouTube-kanaal, dat onder meer een speciaal Russisch visum behandelt voor mensen die ‘traditionele Russische waarden’ onderschrijven, slaat een ongemakkelijke brug tussen digitaal nomadisme en rechts-populistische stromingen.
De Portugese overheid staat voor een complexe uitdaging. De economische impulsen van kennismigratie zijn welkom, maar de sociale cohesie staat onder druk. Om daar iets aan te doen, is zowel aanscherping van regelgeving rond vastgoedspeculatie nodig als herziening van de belastingregels voor niet-ingezetenen.
In Porto experimenteert het stadsbestuur al met maatregelen. Nieuwe vergunningen voor kortetermijnverhuur worden beperkt, en bij nieuwbouwprojecten moet 30 procent van de woningen beschikbaar blijven voor sociale huur.
Voedselbank
Ironisch genoeg ben ik zélf digitale pionier in Portugal. Ook ik profiteer van de mogelijkheid om hier te wonen. Ik probeer dit te verantwoorden door actief bij te dragen aan de lokale gemeenschap: ik leer Portugees, doe vrijwilligerswerk bij de voedselbank, koop bewust bij lokale ondernemers en huur voor lange termijn in een niet-toeristisch gebied. En ik behoef zeker geen toast met avocado. Maar ik realiseer me dat ook deze keuzes het onderliggende systeem van ongelijkheid niet fundamenteel aanpakken. Deze spanning motiveerde me dit stuk te schrijven.
De fundamentele vraag blijft of de digitale nomade als fenomeen verenigbaar is met sociale rechtvaardigheid. Want hoe ethisch bewust je ook probeert te leven, de zoektocht naar een aangenamer bestaan in Portugal heeft onvermijdelijk consequenties voor de lokale bevolking.
Voor Portugal is de uitdaging om voorbij de economische beloftes te kijken en de maatschappelijke kosten van deze ontwikkeling serieus te nemen. Alleen dan kan worden voorkomen dat historische wijken verworden tot moderne expatkolonies, waar de fado definitief wordt overstemd door het getik van laptoptoetsenisten.
Ik vind het erg kort door de bocht dit artikel. het knelpunt ligt niet bij 1 groep mensen die ontwrichters (nogal een term zeg!!) zijn. Het knelpunt ligt in de vraaggestuurde economie.
Als de wereld waarin die digitale nomade zich beweegt niet zo hebberig is, en niet zo vraaggestuurd zijn prijzen opschroeft is er niets aan de hand. Maar omdat hebberigheid, vaak ook onder lokale bevolking, een grote rol speelt in onze huidige economie (niet alleen in Portugal overigens maar wereldwijd) stijgen de prijzen op populaire vakantie bestemmingen en werkbestemmingen.
De investeerders, de globalisering van vastgoedondernemingen en van restaurant-uitbaters/ketens speelt hierin een grote rol. En ik zie het als nomade om mij heen: iedereen betaald het ook, als mensen weigeren om een Airbnb te huren voor een top prijs, en “normaal” doen en zoeken in het betaalbare segment sterft die markt van grote graaiers gewoon af, ook dat is vraaggestuurde marktwerking.
Maar de overwinteraars die relatief rijk zijn, en de vroeg gepensioneerden, de Tiktok-miljonairs, de influencers, de Bitcoin miljonairs, dat zijn de mensen die mede die marktwerking gaande houden. zij eisen luxe, comfort, extravagantie, iedereen een zwembad en elke dag die avocado toast……..de gewone hardwerkende digitale nomade, die heeft wel wat anders aan zijn hoofd. En die wil graag een normaal huis huren of een normale hotelprijs betalen.
Ik schrijf dit niet als leek, ik reis al 10 jaar over de wereld, als nomade, ik verdien mijn geld grotendeels online, ik reis op de motor, en ik zie de wereld veranderen, maar al die hippe plekken die nu zo duur geworden zijn, zoals bij jou in Portugal, maar ook in Barcelona, Sevilla, Phuket, Bali, noem maar op, daar zijn de digitale nomaden grotendeels al weer weg. Wat daar nog zit zijn laptopwerkers met een vast contract, bitcoin miljonairs en influencers.
En de trend van duur, extravagant en luxe zit ook in de toeristenindustrie en de mogelijkheid voor afschrijven en witwassen van geld in deze branche. Kijk maar naar plekken als Tulum (Mexico), en wederom Bali, maar ook al die ontwikkelingsgebieden waar villawijken en dure resorts gebouwd worden zoals Merida (Mexico), en Bohol (Filipijnen) en Bondi Beach, om er maar een paar te noemen. Voor de rijkeren der aarde en niet voor de digitale nomade die een graantje meepikt van het goedkopere zonnige leven elder.
Het is een wereldwijd probleem, het komt voort uit de vastgoed wereld en beleggen in vastgoed. Niet alleen maar door de digitale nomade in bijvoorbeeld Portugal
De nagel op de kop.
Dit is idd heeeel kort door de bocht
Dit is een valide reactie die de complexiteit van het probleem onderstreept. Maar tegelijkertijd betekent dit niet dat digitale nomaden geen deel van het probleem vormen.
Ook als zij niet de primaire veroorzakers zijn, dragen ze bij aan de dynamiek die prijzen opdrijft—al is dat misschien niet hun intentie. Mijn essay benoemt de paradox dat juist een groep die vaak progressieve waarden omarmt, indirect kan bijdragen aan ongelijkheid. Dit aspect blijft relevant, ook als er grotere krachten in het spel zijn.
Je hebt gelijk dat economische mechanismen en vastgoedinvesteerders een grote rol spelen, en dat sommige nomaden zich daar juist van distantiëren. Maar het gegeven dat digitale nomaden bepaalde gebieden ‘ontdekken’, waarna die plekken aantrekkelijker worden voor kapitaalkrachtige groepen, is een proces dat vaker wordt waargenomen in gentrificatie.
De dynamiek is dus niet zwart-wit: zowel de bredere economische structuren als individuele keuzes spelen een rol.
Een genuanceerde conclusie zou kunnen zijn dat digitale nomaden niet de enige, maar wel een significante factor zijn binnen een groter economisch systeem dat ongelijkheid vergroot. Dit betekent niet dat alle nomaden schuldig zijn, maar wel dat hun aanwezigheid bijdraagt aan een bredere ontwikkeling die kritisch bekeken moet worden.
Portugal zit in een dillema die om een snelle oplossing vraagt. De digitale nomaden (dn) is dezelfde zwarte pest als de ellende die airbnb heeft veroorzaakt in alle voorheen leuke steden in de wereld.
Op YouTube struikel je over de vloggers die menen Portugal te moeten promoten om het land uit te wonen.
Mijn dagtaak is het al om reacties te geven onder de video’s die het enthousiasme van de mogelijke reiziger te beperken. ‘Ga je eigen land kapot maken.” Natuurlijk kan je voor Portugal kiezen als woonbestemming, maar ga er dan ook echt wonen. Betaal belasting, meng je onder de Portugezen en vooral laat het land heel.
Helaas kan ik dit artikel wel onderschrijven. Lissabon en Porto worden overspoeld door mensen die het vele malen beter hebben dan de gemiddelde Portugees. Dit verhaal kenschetst een wereldwijd probleem. Overal zie je nu de bevolking hier tegen te koop lopen en dan niet alleen om AIRBNB! Om maar een paar te noemen: Lissabon, Porto, Barcelona, Malaga, Amsterdam en kan zo nog wel even doorgaan. Steden die onbewoonbaar worden voor de lokale bevolking. De reacties zoals hierboven spreken voor zich. Zij schalen zich naar mijn gevoel onder de zelfde categorie. Ik heb bewust de keuze gemaakt om niet in deze door toeristen en digitale nomads beslag gelegde gebieden gaan zitten. Voor hen telt alleen IK en geld. Wat de lokale bevolking er van vindt is niet hun probleem.
Als iedereen die het land een warm hart toedraagt hierbij stil zou staan zou dat al heel wat verandering te weeg kunnen brengen.
Heel jammer allemaal. Elke overheid zou zich geroepen moeten voelen hier iets aan te doen!
Ik erger me bijzonder aan het groeiend aantal digital nomads. Veelal bijzonder arrogant opertunistisch en egocentrisch. Passen zich niet aan, maar het land moet zich aan hen aanpassen. Spreken de taal niet. Bovenstaande motorrijdster spreekt waarschijnlijk ook geen woord Portugees want morgen gaat ze naar een plek die NOG aantrekkelijker is…en iedereen spreekt toch Engels??
Niemand beantwoordt oprecht de vraag: waarom ben je hier??
Of zoals ik kreeg als antwoord in mijn healthclub : I am here for fiscal reasons.
Ik kwam hier 40 jaar geleden omdat ik verliefd werd op het LAND!
De houding is alleen maar NEMEN en niets er tegenover stellen of geven.
Ze leven in hun eigenconfortabele expat bubble en intergreren niet. Bij zelfs de meest onbenullige problemen wordt het expat platform ingeschakeld voor een oplossing.
Elke verantwoordelijkheid wordt weggewimpeld en als je kritiek levert krijg je te horen dat de schuld niet bij hen ligt, maar bij het systeem/de situatie.
Op zijn goed Hollands: klaplopers ( in een chique verpakking)
Bah
Ik vind zelf dat de “Digitale nomaden” niks mee te maken over de stijgende prijzen als je het vergelijk met Madrid, Parijs , Amsterdam alles is duurder geworden… In Amsterdam kan je ook niet met een minimumloon en huis huren en ik kan mijn niet voorstellen dat digitale nomaden in het koud Nederland willen komen.
Echter wel is waar dat alle Europa gelijk moet zijn met de kosten dan zou heel veel opgelost zijn…
Ik kan dit artikel volledig onderschrijven. Ook ik had de mogelijkheid om naar Madeira te gaan, aangeboden als een soort all-in pakket. Nee, ik heb het niet gedaan. De huurprijs stond niet in verhouding tot wat je ervoor kreeg—uiteraard zat er een onderneming achter die hier flink aan verdiende. Daarna kon ik mij inschrijven voor een cruise met een volgepropt programma, en dat voor “maar” €6.700.
Op Kreta bestaat een Digital Nomad-project dat deelname aantrekkelijk maakt door een gunstiger belastingtarief te beloven. In mijn eigen straat zie ik veel “AL”-onroerend goed, en als ik bij de makelaar kijk wat zo’n huis kost, besef ik: leuk voor speculanten, maar onbereikbaar voor de doorsnee Portugees.
Overal duiken lokkertjes op: “Kom naar de zon”, “Het leven in Portugal is een stuk goedkoper.” En ja, sommige dingen zijn goedkoper—levensmiddelen, uit eten gaan, openbaar vervoer. Maar de prijzen zijn mede opgedreven door het Golden Visa-programma, waarbij je tot eind 2023 zelfs een belastingvoordeel op je inkomsten kon krijgen.
Intussen is 0,5% van de bevolking in Portugal van Amerikaanse afkomst, veelal mensen met diepe zakken, die moeiteloos luxe appartementen in Porto en Lissabon kunnen veroorloven. De Digital Nomad-industrie is inderdaad big business geworden, maar niet de enige oorzaak van de situatie waarin Portugal zich nu bevindt.
Ik vind dit wel een erg negatief stuk! Tussen de regels lees ik misschien wel wat afgunst.
En ik vind dat er wel erg makkelijk voorbij gegaan wordt aan het feit dat al die immigranten die hier (te?) veel betalen voor onroerend goed en kennelijk ook voor avocado, uiteindelijk gewoon een hoop geld naar Portugal brengen.
Ik zie hier een hoop mensen die hun baan (bouwvakker, tuinman, schilder, leverancier, etc) mede aan onze komst te danken hebben, en ik heb de indruk dat ze er best blij mee zijn.
En trouwens, wat is dan eigenlijk het verschil tussen een digitale nomade en een pensionado? Volgens mij alleen dat de eerste meer te besteden heeft, en dus meer uitgeeft in Portugal. Als ik meer water in een emmer gooi, dan wordt ie daar toch voller van, en niet leger?
Bingo , Henk. Ik woon in de Algarve en zie hier meer en meer de oudere medemensen die hun spaargeld komen uitgeven.
De lokale bevolking staat onder druk. Op allerlei manieren worden zij door invasies van…, vul maar in, omsingeld en uitgedund. Hun woongebied wordt schaarser, verkwanseld en afgepakt. Ik maakte dit al in 1965 mee in het plaatsje Domburg, waar na de oorlog het toerisme weer opgang kwam. Nu zie ik in Spanje hetzelfde: Spanjaarden kopen hun tweede huis aan de kust, tot verlamming van de lokale. Overal komen politici in actie om dit te stoppen. (Lees de couranten.) Lukt het¿ Nee. Soms. Er zijn in Spanje al gebieden waar je eerst twee jaar moet wonen voor je een huis mag kopen. Wat wil ik hier mee zeggen: er over hebben is een speeltje van mensen. De domper meegenomen blijft alles bij hetzelfde. Er naar kijken maakt mij treurig. De hele wereld is eigenlijk een grote invasie van mensen die zich continu verplaatsen en vaak op de verkeerde plek zitten. Ik heb in zeven landen gewoond en in zevenentwintig verschillende steden. Ken de talen en gewoonten. Heb altijd mij uitgedrukt in hun gewoontes. Nooit gekocht, altijd gehuurd. Nergens thuis. Iedereen heeft meegeprofiteerd. Arm en gelukkig zit ik nu in Asturië. Rijk omdat ik een van de weinige ben die tussen de lokale bevolking meteen mijn weg vind. “Localnomade.”
Bijzondere advertenties die ik bij dit artikel voorgeschoteld krijg……….
Google bepaalt de advertenties op basis van het surfgedrag vanaf jouw/jullie internetadres, dus wellicht heeft iemand in je huishouden andere interesses dan je dacht….
De lonen zijn te laag, en dus is de koopkracht ook laag. Dat komt mede omdat de belastingdruk op arbeid relatief hoog is, zowel voor de werkgever als voor medewerker.
En een freelancer of eenmanszaak draagt al snel 23% BTW plus een hoge inkomstenbelasting af. Dat staat allemaal groei voor de lokale bevolking in de weg.
Als dan ook nog de overheid gunstige fiscale regelingen biedt aan vermogende buitenlanders (Golden Visa en crypto inkomsten), dan worden de verhoudingen in welvaart snel onevenwichtig.
Ik hoop alleen dat als die vermogende amerikaan er achter komt dat zijn 70 jarige Portuguese buurvrouw leeft van €300 pensioen, wel een keer een iets terug doet voor haar.