De frisse lucht op de Caramulo

Vóór de Tweede Wereldoorlog was tuberculose (tbc) een vaak fataal verlopende ziekte. De behandeling bestond uit rust en kuren in sanatoria in gebieden met ‘gezonde lucht’. Ook Portugal kende enkele sanatoria. Het grootste was gelegen op de berg Caramulo, in de Beiras-regio. Het ontstaan van dit complex was vooral te danken aan de arts Jerónimo de Lacerda.

Over tuberculose

Tuberculose is een ernstige bacteriële infectieziekte. Longtuberculose komt het meest voor en is de besmettelijke vorm. Patiënten hoesten en geven zo de bacterie aan een ander. Wereldwijd krijgen rond de tien miljoen mensen per jaar deze ziekte. Zuidoost-Azië en Afrika zijn de meest getroffen delen van de wereld, in zuidelijk Afrika veelal in combinatie met een hiv-infectie. In 2019 stierven ruim een miljoen mensen aan tuberculose . Door het gebruik van een combinatie van meerdere antibiotica tegelijk is tuberculose tegenwoordig meestal goed te behandelen.

Door de COVID-19-pandemie waren er minder mogelijkheden om de ziekte bij mensen vast te stellen. Het resultaat is dat 18% minder patiënten werd behandeld in 2020 dan in het jaar daarvoor.

Van alle landen in Europa heeft Portugal altijd relatief veel geleden onder tuberculose. In het begin van de jaren dertig vermeldden officiële statistieken 13.000 doden door tuberculose per jaar. De ziekte nam langzaam maar zeker af in ernst, maar Portugal is na Bosnië en Bulgarije nu nog het land in Europa met de meeste patiënten, vier keer zoveel als in Nederland.

De pionier op de berg

Jerónimo Maria de Lacerda werd in 1889 geboren in Coimbra. In 1915 studeerde hij af aan de Universiteit van Coimbra. Als arts was hij onderdeel van het Portugese Expeditiekorps in de Eerste Wereldoorlog in Frankrijk. Hij was aanwezig bij de Leieslag in Vlaanderen, waar veel soldaten stierven.

• 

• 

In 1920 werd de Sociedade de Caramulo opgericht. Het doel van de vereniging was het bouwen en beheren van een gebouw waar tuberculosepatiënten verpleegd konden worden op de helling van de Caramuloberg. De zuivere berglucht op 800 meter hoogte zou een helende werking hebben voor tuberculosepatiënten. Het Grande Hotel opende haar deuren voor de eerste patiënten op 8 juni 1922. Voor het gebouw werd de naam ‘hotel’ gekozen om het stigmatiserende woord sanatorium te vermijden. Lacerda was de initiatiefnemer. Toen hij in 1922 het Grande Hotel opende, kon hij zich niet voorstellen dat hij geschiedenis zou schrijven in Portugal. Destijds was het de zorg van de dokter om herstellende gasten te ontvangen zodat ze konden genezen door de ‘goede lucht’ van de bergen.

In de loop van de volgende jaren breidde het hotel zich gestaag uit. Andere gebouwen werden gebouwd, waaronder sanatoria, ziekenzalen, verpleeghuizen, een operatiepaviljoen, restaurants, cafés, een bioscoop en zelfs een radiostation. De naam veranderde in 1933 in Grande Sanatório do Caramulo. Grande was het zeker: In 1938 bestond het sanatorium uit 20 gebouwen met in totaal 1100 bedden. Het werd het op een na grootste sanatorium in Europa. Lacerda werkte er als directeur. Rond het sanatorium ontstond het dorp Caramulo.

• 

• 

Het begin van het einde en een andere functie

De twee zonen van dr. Jerónimo de Lacerda, Abel en João waren zich ervan bewust dat de medische vooruitgang het einde zou betekenen van Caramulo als behandelcentrum. Ze besloten te proberen de associatie van het stadje Caramulo met de ziekte tuberculose te verbreken.

Met dit idee in het achterhoofd richtten Abel en João de Lacerda in de jaren vijftig een museum op. Abel de Lacerda was gepassioneerd door kunst. Hij liet een gebouw neerzetten om een​​ collectie kunstvoorwerpen tentoon te stellen, schilderijen, beeldhouwwerken, meubels, keramiek en wandtapijten, variërend van de Romeinse tijd tot Picasso.

João de Lacerda, die gepassioneerd was door auto’s, liet een ander gebouw naast het museum bouwen, ontworpen om 100 auto’s en motorfietsen tentoon te stellen. Het kunstmuseum en de collectie klassieke auto’s bestaan nog steeds. Een keer per jaar, in september, rijden de rijwaardige klassiekers rondjes op de berg, onder grote belangstelling.

Vanaf de jaren zestig werd tuberculose een steeds kleiner probleem. Antibiotica zorgden ervoor dat patiënten sneller en effectief behandeld konden worden. De noodzaak van sanatoria verdween. Beetje bij beetje werden de sanatoria in Caramulo gesloten en verlaten. Het laatste sanatorium sloot zijn deuren in 1986.

• 

• 

• 

Niet alle gebouwen van het sanatorium bleven ruïnes. In de jaren negentig werd het Salazar Sanatorium, destijds bestemd voor leden van het leger, verbouwd tot het Hotel do Caramulo. In het gebouw ernaast is nu het Instituut voor Stresspreventie en Arbeidsgezondheid gevestigd.

De patiënten zijn verdwenen, maar de mooie omgeving en de frisse lucht zijn nog steeds te vinden op de Caramulo.