Om maar met de deur in huis te vallen: Portugal bevindt zich op Europees vlak in een unieke situatie. Enerzijds werden sinds 2001 in totaal 273 kinderen uit andere landen in Portugal geadopteerd, vooral uit de voormalige kolonies. Anderzijds vonden 260 Portugese kinderen een nieuwe thuis in het buitenland, waarvan 27 in Vlaanderen, sinds de aanvang van de Vlaams-Portugese samenwerking voor adoptie in 2015. Zelf heb ik enige ervaring op dit gebied -zij het met adoptie uit een Aziatisch land en al een tijdje geleden- waardoor dit gegeven mijn aandacht trok.
Vraagtekens
De Nederlandse kinderwelzijnorganisatie International Child Development Initiatives (ICDI), merkt hierbij op dat Portugal dus eigenlijk wel zijn eigen kinderen zou kunnen opvangen. Wat het verhaal nog opmerkelijker maakt, is dat er blijkbaar veel meer binnenlandse vraag naar adoptie is dan er kinderen op de lijst staan. Dat roept vragen op, temeer omdat het land, zowat als enige in West-Europa, er blijkbaar niet in slaagt om voor zijn eigen kinderen te zorgen. Reactie van de Portugese adoptie-autoriteit: “Wij stemmen enkel in met buitenlandse adoptie als het onmogelijk is een binnenlandse oplossing voor een kind te vinden.” Bij nader inzicht lijkt het er echter op dat vooral kinderen met zorgnoden aangeboden worden voor interlandelijke adoptie en dat baart zorgen over de situatie van kwetsbare kinderen in Portugal.
Wat loopt er fout?
Volgens Guida Mendes Bernardo, directeur van SOS Kinderdorpen in Portugal, heeft het land een lange traditie van opvang in residentiële voorzieningen: “Het idee leeft dat kinderen, zeker als ze in armoede opgroeien, beter in een voorziening geplaatst worden dan bij de ouders te blijven, omdat het kind zo meer kansen zou hebben.” In 2023 woonden er meer dan 6.000 kinderen in een instelling, tegenover 263 kinderen (amper 4%) in een pleeggezin. Experts maken zich dan ook zorgen, want algemeen wordt aangenomen dat een gezin beter is voor een kind dan een instelling.
Nieuwe aanpak?
In navolging van de VN-richtlijnen voor kinderbescherming probeert Portugal wel het roer om te gooien. In 2023 kwam er een wettelijke verplichting om opvanginstellingen kleiner te maken, met meer individuele begeleiding voor de kinderen. Dit is echter een proces dat tijd vraagt. Ook voor de pleegzorg worden stappen gezet, maar ook hier gaat het niet zo vlot. Pas sinds 2019 kiest Portugal officieel voor opvang in gezinnen in plaats van instellingen. De overheid zet ook hulpteams in, maar volgens Bernardo, die zelf zo’n team leidt, is de werkdruk veel te hoog: met drie mensen kan je nu eenmaal geen honderd families tegelijk begeleiden. Het aantal pleeggezinnen is dan ook nog erg laag en in het algemeen weten mensen niet echt wat pleegzorg betekent of waarin het verschilt van adoptie. Dan is er nog kinship care, een alternatief voor het pleeggezin, waarbij een kind wordt toevertrouwd aan de zorg van een familielid, vriend of andere bekende, in plaats van een pleeggezin of tehuis. Ook hier is echter nauwelijks beweging. Er bestaan geen officiële regels noch ondersteuning voor zij die als familie of bekende voor een kind willen zorgen. Daardoor blijft deze vorm van opvang onder de radar, terwijl het in veel andere landen juist een belangrijk alternatief is. Intussen zou door de socialistische partij PS wel een wetsvoorstel ingediend zijn om kinship care een officieel statuut toe te kennen.
En dan wordt het problematisch
Volgens een rapport van de nationale adoptieraad zijn er 208 kinderen voor 1158 wensouders. In datzelfde rapport staat dat voor twee op de drie wensouders de gewenste leeftijd van het kind zes jaar of jonger is, terwijl de meerderheid van de kinderen in de Portugese kinderbescherming ouder dan tien is. Twee procent van de wensouders wil een kind met zware problemen adopteren, 62% staat open voor lichte problemen, en de overige 36% wil een kind zonder problemen. In 2013 was het percentage ‘probleemkinderen’ bij buitenlandse adopties uit Portugal nog 36%, in 2022 en 2023 bedroeg dit echter 100%. Blijkbaar gaan kinderen die niet gewild zijn door binnenlandse ouders systematisch naar het buitenland. Kinderen die extra zorg nodig hebben, broers of zussen die samen geadopteerd worden, kinderen met medische problemen, oudere kinderen, en kinderen met een ‘belastende achtergrond’, gedragsproblematiek of ontwikkelingsstoornis.
Uiteraard willen ouders het liefst een jong en gezond kind. In mijn ervaring (drie keer) werd altijd de vraag gesteld of de kandidaat-adoptanten ermee akkoord gaan dat een adoptiekind mogelijk fysieke of mentale problemen meebrengt. Die vraag is terecht, bij een natuurlijk ouderschap krijg je hieromtrent ook geen garanties. Problematisch wordt het echter als het loopt zoals bij ons derde adoptiedossier. Toen er een samenkomst werd georganiseerd met ouders en kinderen die via het betreffende adoptiekanaal uit Thailand in België waren beland, bleek dat alle kinderen een of andere vorm van beperking hadden. Dat komt behoorlijk hard aan en begrijpelijkerwijs leidt het tot een gevoel van ‘dit is bedrog’. Het valt behoorlijk zwaar om accepteren dat een positief antwoord op een vraag naar risico wordt omgezet naar 100% zekerheid dat het risico realiteit wordt. En dat is nu precies wat momenteel aan de gang is met adopties uit Portugal.
Wat betekent dit voor adopties in de toekomst?
In Nederland is de discussie over de wenselijkheid van interlandelijke adoptie, na een aantal schandalen, al een tijdje aan de gang. Dit heeft uiteindelijk geleid tot het besluit om interlandelijke adoptie in Nederland af te bouwen. Nieuwe aanvragen zijn in Nederland opgeschort en het beleid is gericht op een algehele afbouw, met een beoogde stopzetting rond 2030. Lopende procedures worden wel nog afgerond.
In Vlaanderen is het adoptiebeleid de laatste jaren grondig hervormd, mede naar aanleiding van aanbevelingen door een expertenpanel in 2023. Er is meer nadruk komen te liggen op het belang van het kind, transparantie en het versterken van partnerschappen met herkomstlanden. Ondanks alle voormelde problemen gaf Vlaanderen in 2023 een positief advies voor adopties uit Portugal. Toch kan men zich verder vragen blijven stellen over hoe dit land met kwetsbare kinderen omgaat en waarom sommigen van hen naar het buitenland worden gestuurd voor adoptie. Eén ding is zeker: soms gaat het helemaal fout en worden kinderen teruggestuurd naar Portugal vanwege ‘breakdowns’, mislukte adopties waarbij het kind weer uit het gezin moet gehaald worden. Volgens kindertraumatologen is dit bijzonder schadelijk. Na het weghalen van een kind uit zijn biologische familie is een herhaling hiervan bij een adoptiegezin dramatisch. Een kind komt dat niet te boven en loopt onherstelbare psychologische schade op. In die zin kan men de beslissing van het Vlaams Centrum voor Adoptie tot verdere samenwerking met Portugal in vraag stellen. Het Nederlandse ICDI vindt het alvast een verkeerde keuze. Daar denkt men dat Portugal pas echt zal investeren in binnenlandse oplossingen als internationale adoptie geen optie meer is. Zolang Portugal moeilijke kinderen kan ‘exporteren’ naar het buitenland, is er volgens hen geen echte prikkel om het eigen systeem te verbeteren. Wat ik wel weet: mocht ik er op vandaag opnieuw voor staan, dan zou Portugal momenteel geen optie zijn.
Geef een reactie