Lissabon, een metropool van mondiale culturen wordt muzikale smeltkroes

De beroemde descobrimentos, de historische ontdekkingsreizen in de 15de en 16de eeuw, brachten Portugese zeelui de wereld rond naar tot dan toe onbekende plaatsen. Pedro Álvares Cabral, Fernão Mendes Pinto en andere Vasco da Gama’s bezorgden Portugal toen de status van belangrijkste natie ter wereld. De handel met de nieuw ontdekte gebieden bracht ook grote welvaart want de meest exotische producten kwamen op de markt in Lissabon en werden van daar uitgevoerd naar de rest van Europa. De stad ontwikkelde zich in geen tijd tot een kosmopolitische smeltkroes van culturen, wat ook een uitgebreide immigratie als gevolg had.

De Fifth Avenue van Lissabon

Toendertijd werd de Rua Nova dos Mercadores (Nieuwe Straat van Handelaars) beschouwd als de rijkste straat ter wereld. Handelaars uit heel Europa mengden zich met koopmannen uit Azië, Afrika en Zuid-Amerika. Het aanbod van winkels was ongezien, in 1552 waren er 11 boekwinkels, 20 kleding- en textielzaken, waar fluwelen stoffen, zijde, damast en taft uit Europa, India en het Verre Oosten te koop waren. Er waren huizen gespecialiseerd in de verkoop van Chinees Ming-porselein, ‘apotheken’ die ‘geneesmiddelen’ verkochten, sommige geïmporteerd uit Azië, zoals bezoar (een steen die in het spijsverteringsstelsel van herkauwers wordt gevormd), of hoorn van neushoorns. Deze Fifth Avenue avant la lettre bevond zich achter wat nu de Terreiro do Paço (Praça do Comércio) is, maar ging verloren bij de desastreuze aardbeving van 1755. In 2015 verscheen hierover een interessant boek, The Global City – On the streets of renaissance Lisbon, helaas niet meer verkrijgbaar, maar ik had het er toen hier al uitgebreid over. Ook niet onbelangrijk bij dit alles was het trieste verhaal van de slavernij –in 1578 waren zo’n 20% van de 250.000 inwoners zwart- en u begrijpt waarom Lissabon al heel vroeg een echte multiculturele smeltkroes werd, wat de stad tot op heden ook is gebleven. Opvallend is ook dat uit onderzoek is gebleken dat al die luxe artikelen niet alleen voor de gegoede klasse voorzien waren. Blijkbaar hadden de zeelui op die ontdekkingsreizen bepaalde faciliteiten om voor zichzelf ook wat leuke snuisterijen te voorzien en al dit moois kwam dus in Lissabon terecht.

De muzikale smeltkroes

Ook op muzikaal vlak is dit een bepalende factor gebleken voor Lissabon en bij uitbreiding Portugal in zijn geheel. Zonder dit kosmopolitische zou er op vandaag gewoonweg geen sprake zijn van Fado, noch van Saudade en de vele hieraan te linken artiesten die essentieel waren en zijn voor de Portugese muziekscene. Uit de vroegere kolonies streken artiesten van allerlei pluimage in Lissabon neer, al dan niet tijdelijk, en tekenden met de muziek uit hun geboorteland mee het muzikale landschap in Portugal uit. Bekende voorbeelden hiervan zijn:

• Duo Ouro Negro uit Angola (jaren 70) introduceerde de Zuid-Afrikaanse Kwéla in Europa
• Tito Paris die op zijn 19de de Morna meebracht uit Cabo Verde
• Mariza, geboren in Mozambique, introduceerde Afrikaanse en Braziliaanse elementen in haar Fado
• de groep Buraka Som Sistema, die vanuit Lissabon de Angolese Kuduro muziek internationale bekendheid gaf
• Boss AC, rapper en pionier van de Portugese hip hop, geboren in Cabo Verde, verhuisde al heel jong met zijn artistieke ouders naar Lissabon en brengt veel tijd door Angola. Over zijn afkomst zei hij het volgende. “Ik voelde mij in Portugal niet altijd geaccepteerd. Tot ik op een dag besefte dat ik dat allemaal ben. We hoeven niet het een op te geven omwille van het ander. Culturen kunnen naast elkaar bestaan en juist in deze co-existentie en diversiteit ligt de rijkdom”. In 2012, na de bankencrisis en de installatie door de EU van de Troika en zijn soberheidspolitiek in Portugal, schreef AC een protestsong tegen de rigoureuze besparingen die Jan met de Pet werden opgelegd. Sexta Feira stond symbool voor de problemen van wat dreigde een verloren generatie te worden en leverde hem een dikke hit op.

Aline Frazão, schoolvoorbeeld

Nog een laatste, maar heel mooi voorbeeld van deze cultuurmix is Aline Frazāo. Ze werd geboren in Angola (1988), uit Angolese ouders, maar een gedeelte van haar familie is afkomstig uit Portugal en Cabo Verde.

Deze singer songwriter schreef haar eerste nummers op haar 15de en ruilde als 18-jarige de hoofdstad Luanda in voor Lissabon, om er haar studies af te werken. Haar muziek is een mix met veel jazz, bossanova, fado invloeden, Afrikaanse ritmes, MPB (Populaire Braziliaanse Muziek) en teksten beïnvloed door de Angolese literatuur. Op haar meest recente album Uma Música Angolana (2022) staat het nummer Luanda, een song waarin een sociaal geëngageerde Aline Frazão de dualiteit en ongelijkheid aanklaagt van wat haar geliefde stad is. Een miljoenenstad en hoofdstad van een land waar jarenlange corruptie en machtsmisbruik geleid hebben tot excessen en een extreem contrast tussen arm en rijk.

Op haar meest recente album Uma Música Angolana (2022) staat het nummer Luanda, een song waarin een sociaal geëngageerde Aline Frazão de dualiteit en ongelijkheid aanklaagt van wat haar geliefde stad is. Een miljoenenstad en hoofdstad van een land waar jarenlange corruptie en machtsmisbruik geleid hebben tot excessen en een extreem contrast tussen arm en rijk.

Aline Frazão is een van de meest interessante artiesten van de nieuwe generatie Angolese muzikanten. Ze schrijft krachtige teksten met de overtuiging van iemand die droomt van een betere toekomst, maar ook met het geloof dat zij met haar fluwelen stem en een sound die teruggaat naar haar culturele roots ,die wereld ook kan en zal veranderen.

PS: van collega-redacteur Henk Eggens kreeg ik meer uitleg over de tekst van het lied van Aline Frazão. Hij verbleef meerdere keren in Luanda en verduidelijkt als volgt.

“Wie uit het zuiden komt” slaat wellicht op de nieuwe stadsdelen Quilamba en Talatona , ten zuiden van het oorspronkelijke Luanda, waar voor de upper-middle class luxe appartementen en shoppings staan. “De grens met de zee” slaat, denk ik, op de Marginal een uit de koloniale tijd stammende kustweg, en recent groots vernieuwde verkeersader aan de rand van de Baai van Luanda. “Aan de andere kant Jouw aan zijn lot overgelaten huis” slaat op de musseques, de favela’s van Luanda, waar miljoenen arme Angolezen wonen, met alle ongezonde eigenschappen vandien: slechte behuizing, slechte toegang tot water, sanitatie en gezondheidszorg, met als gevolg slechte kwaliteit van leven en hoge kindersterfte. Toch bevreemdend om een lied in MPB stijl te horen met als thema de grote verschillen tussen arm en rijk in Luanda, bekend als een van de duurste steden in Afrika.