• Spring naar de hoofdnavigatie
  • Door naar de hoofd inhoud
  • Spring naar de eerste sidebar
  • Spring naar de voettekst
Logo Portugal Portal

Portugal Portal

Voor Portugalliefhebbers en -fanaten

  • Wonen & Werken
  • Natuur & Ontspanning
  • Eten & Drinken
  • Cultuur & Maatschappij

De legendarische Hendrik de Zeevaarder

Door Han Overkamp 3 reacties
Gepubliceerd op 19 mei 2020

Waar komt dat ‘legendarische’ vandaan? We zullen het nooit precies weten. Legendes ontstaan ergens diep in het woud of in hoger sferen. Of als een menselijke behoefte aan versieringen, franje. Versier de waarheid met je fantasie. Niet de feiten, maar het verhaal spreekt ons aan.

Bij Hendrik de Zeevaarder is het ook zo dat zijn eerste biograaf, Gomes Eanes de Zurara, in zijn boek van 1457 overdreven enthousiast is over wat Hendrik heeft gepresteerd. Hendrik als het ware aanbidt. En daarmee de mythe leven heeft ingeblazen of, zo die er al was, heeft versterkt. Hij kwam daar de toenmalige dictatuur ook mee tegemoet. Een dictatuur leeft graag met helden uit het verleden, om ze het volk ten voorbeeld te stellen.

Buste van prins Hendrik de Zeevaarder in Leiden. Foto Loek Tangel

Aan Hendrik ontkom je niet, als je iets met Portugal hebt. Zeker niet in de Algarve. Als naamgever van het museum voor archeologie in Faro, als standbeeld in Sagres en Lagos, als de man die op de winderigste plek van Portugal, Sagres, een zeevaartschool had en die precies uit dat ene raam keek als er weer een schip van hem wegzeilde. Buiten de Algarve is hij ook omnipresent. Als naamgever voor een straat bij je in de buurt misschien. Of als standbeeld in Tomar, Viseu en Porto. Een kopie van het standbeeld in Lagos staat in het Maritiem Museum in Lissabon. Buiten Portugal kennen ze hem ook. Inwoners van Nantes, Liverpool en London kijken eveneens tegen een standbeeld van hem op.

Mocht je hem toch nog misgelopen hebben dan kun je nog terecht bij het monument Padrão dos Descobrimentes in Belém/Lissabon, waar hij de aanvoerder is van een stel obscure helden. Het monument werd gebouwd ter herinnering aan zijn vijfhonderdste sterfdag.

Weer een andere mogelijkheid is dat je hem bent tegengekomen in je reisgids over Portugal. Van de tien gidsen die ik bezit is er niet een die hem onbesproken laat.

Hendrik de Zeevaarder lag aan de basis van de zeeroutes naar India van de Portugezen. Hij hield zich bezig met navigatie en met het ontwikkelen van snellere schepen en betere navigatie-instrumenten. In Sagres bracht hij een indrukwekkend team van specialisten samen en had het genoegen de Portugezen steeds verder naar het zuiden en oosten te zien vertrekken. Hij stierf in Lagos.

Citaat uit Lannoo’s kaartgids van Portugal

Dat laatste klopt. Hij stierf in Lagos in 1460 maar zijn lijk werd overgebracht naar het klooster in Batalha.

Portugal in Marokko. Illustratie Omar-Toons

Naar het zuiden werd gevaren, inderdaad, stapje voor stapje een beetje verder. Maar niet naar het oosten. Wel naar het westen, naar Madeira, de Azoren en Kaap Verdië onder andere. Hendrik kende zijn klassieken.

Die vertelden hem dat er in Afrika een land zou zijn waar alles goud is wat er blinkt. En dat je bij de (nog niet ontdekte) monding van de Nijl de mooiste kostbaarheden kon kopen. En dat er in Afrika een groot christenrijk bestond onder leiding van priester Johan. Verder was er ook een land waar iedereen naakt liep; enkel het gezicht bedekt met een stoffen kap.

Groot was in zijn tijd al het verlangen om naar India te kunnen varen. Waar dat ook mocht liggen; in ieder geval bestond het. Want de Venetianen gingen er al naar toe voor de handel in specerijen, zij het over land en niet over zee. Dat Hendrik aan de basis stond van de zeeroute naar India is wat overdreven. Hij stond bij wijze van spreken aan de wieg van Vasco da Gama, die India ontdekte in 1498 maar wel als grootvader, niet als vader.

Hendrik de Zeevaarder bouwde een fort op dit winderige promontoria en volgens de traditie een zeevaartschool en een scheepswerf. Vanaf hier realiseerde hij zijn droom: uit te vinden wat er lag achter de Canarische eilanden en Kaap Bojador en erin te slagen niet ontdekte zaken tevoorschijn te halen. Vanaf 1419 tot 1460 stopte hij al zijn energie en de inkomsten van de orde van Christus, waarvan hij grootmeester was, in het bouwen van karvelen en het op weg sturen van door angst overmande zeelui naar onbekende wateren.

Citaat uit DK Travel Guide Portugal

Zelf ging hij nooit de zee op. Waarom hij Hendrik ‘de Zeevaarder’ heet is dan ook een raadsel. In Duitsland heet hij ook zo: Heinrich der Seefahrer. Beter van toepassing is zijn andere naam: Henrique o Navegador (Portugal), Enrique il Navegante (Italië), Henri le Navigateur (Frankrijk) of Enrique el Navegante (Spanje).

Voorbij Kaap Bojador aan de kust van de Westelijke Sahara, nu Marokkaans gebied, zou het niet pluis zijn. De zon schijnt er zo fel dat je meteen zwart blakert. Grote zeemonsters liggen op je te wachten en een magneetberg trekt al het ijzer uit je schip. Gil Eanes uit Lagos, ook geëerd met een standbeeld daar, overtrof zichzelf door met zijn schip en bemanning deze kaap te ronden. Een prestatie die op het conto van Hendrik de Zeevaarder geschreven mag worden. Omdat hij Gil Eanes, die bij een eerdere poging verdwaald was, psychologisch zozeer onder druk had gezet om het nu wel goed te doen, dat deze opnieuw met doodsverachting op weg ging en vervolgens zijn opdracht voltooide.

Straatnaam in Albufeira. Foto Kolforn

Over een zeevaartschool in Sagres is niet meer bekend dan wat de legende over Hendrik de Zeevaarder vertelt. Tegenwoordig wordt openlijk getwijfeld door historici aan het bestaan ervan. Het vak van zeeman leerde je in Lissabon of in Lagos, maar vooral aan boord. Waar de enorme stenen windroos die bij het Fort in Sagres ligt vandaan komt, is onbekend. Zoals er wel meer in Portugal voorkomt dat eens ontraadseld zou kunnen worden.

De derde zoon, prins Henrique, veranderde de koers van zijn land aanmerkelijk. Nadat hij het Marokkaanse bolwerk Ceuta voor zijn vader had veroverd in 1415, richtte Henrique naar verluidt een navigatieschool op in Sagres in de Algarve. Hendrik de Zeevaarder zoals hij bekend werd, omringde zich met astronomen en scheepsbouwers, financierde tal van expedities langs de Afrikaanse kust.

Citaat uit The National Geographic Portugal

Zijn vader, koning D.João I, had zijn zinnen gezet op de verovering van Ceuta, gelegen tegenover Gibraltar. Met de inname van Ceuta zou Portugal zijn visserijgronden kunnen uitbreiden en handel kunnen gaan voeren met de Sarracenen. Plus de relatie met andere Iberische vorsten kunnen verstevigen door hen te verzekeren van vrije doorvaart naar de Middellandse Zee. João vertrok uit Lagos met drie zonen, onder andere Henrique dus, als secondanten. Ceuta werd bij een verrassingsaanval ingenomen en veel inwoners werden slecht behandeld. Een monument in de stad, veel later opgericht door het stadsbestuur, herinnert aan deze donkere tijden.

Infante D.Henrique verovert Ceuta. Foto Hombre DHojalata.

Al met al bleek João zich een strop om de hals gehaald te hebben. De Sarracenen waren woedend en omsingelden en belegerden de stad onmiddellijk om haar terug te winnen. Waardoor uiteindelijk de kosten van het onderhouden van een Portugese bezettingsmacht in Ceuta veel en veel hoger uitvielen dan ooit van tevoren was bedacht. Een blok aan het been van João dus, een nagel aan zijn doodskist. Na terugkomst in Lagos stelde hij zoon Henrique aan als degene die zou gaan zorgen voor de bevoorrading en verdediging van Ceuta.

Waardoor Hendrik steeds vaker in Lagos te vinden was en hij de Algarviërs steeds beter leerde kennen. Beter gezegd, hun handel leerde kennen. Zoals winst behalen uit strooptochten in Marokko, kaapvaart en piraterij tegen voorvarende schepen en smokkel over zee met Spanje. Voor Hendrik met zijn hoge uitgavenpatroon, als bon vivant met uitverkoren vrienden, opende zich een nieuwe wereld; hij deed een ontdekking als het ware.

Ga de zee op en verrijk je zelf. Niet af en toe, maar vaak. Ga zoeken naar het land met al dat goud en al die andere verlokkingen. Stuur de vissers en zeelui erop af en blijf zelf aan land om daar op alles, maar dan ook alles, belasting of tienden te gaan heffen. Onder andere middels de door hem opgerichte monopolistische Companhia de Lagos. Om te beginnen ontfutselde hij aan de regionale machthebbers het privilege om belasting te mogen innen op de al bestaande vangsten van tonijn en ombervis (corvina).

Het was op deze kaap waar Prins Hendrik de Zeevaarder zijn woonstee vestigde en het was ook hier dat hij een navigatieschool stichtte waar hij belangrijke astronomen, cartografen en avonturiers van zijn leeftijd bijeenbracht. Fernão de Magelhães, Pedro Alvares en Vasco da Gama, zij allen studeerden in Sagres en vanaf het strand van Beliche, halverwege Sagres en São Vicente werden de eerste lange karvelen te water gelaten.

Citaat uit The Rough Guide Portugal

Van Vasco da Gama is de precieze geboortedatum onbekend. Men vermoedt dat het 1469 is geweest. Hendrik de Zeevaarder stierf in 1460. De enige kaarten die Hendrik liet vervaardigen, met daarop de ontdekte gebieden, werden in Venetië getekend. Een ‘klusje’ van drie jaar.

Martim Behain (Martin uit Bohemen) wordt ook genoemd als een man die Hendrik geholpen zou hebben. Martim was een handelaar in Lissabon in textiel, met als hobby cartografie. Hij liet in 1492 door een Duitse kunstenaar de eerste originele globe maken. De Maçã do Mundo, die Erdapfel. Op zijn globe ontbreekt het werelddeel Amerika. Dat continent was toen nog (net) niet ontdekt. Van Martim is alleen zijn sterfjaar bekend: 1507.

De markthal in Funchal (Madeira). Foto Holger Uwe Schmitt.

Tot slot

Dom Henrique was een kleurrijk persoon, die het waagde vanuit de Algarve de westerse wereld groter te maken. Op een empirische manier, stapje voor stapje, organisch kun je ook zeggen. Niet alleen door de ontdekking (en verovering) van het vasteland van West-Afrika tot aan de Congo, maar ook de vele eilanden voor de Afrikaanse kust zoals Madeira, Kaap Verdië, Sao Tomé en de Azoren. Door hem kregen handelaren, priesters en onderzoekers de kans hun bezigheden in nieuwe onbekende streken uit te oefenen.

Handel betekende in principe ruilhandel. Van de 35 reizen die in zijn tijd vanuit de Algarve werden georganiseerd, heeft hij er 7 of 8 gefinancierd. Na zijn dood viel de Algarve terug in haar Doornroosjeslaap, waarin ze vóór zijn komst ook al was gedompeld. Een geïsoleerde provincie van Portugal waar weinig te beleven viel en waar je alleen over zee naar toe kon. De wegen over land van Lissabon naar de Algarve waren meestentijds onbegaanbaar, levensgevaarlijk en je kon verdwalen.

Pas 300 jaar later, bij de napoleontische invasie en de daaropvolgende opkomst van het liberalisme, werd Doornroosje weer wakker gekust. Voorgoed.


« Port is alleen Port …
Wandelen in de wijngaard »

Categorie: Cultuur & Maatschappij Trefwoorden: Algarve, cultuur, geschiedenis, Hendrik de Zeevaarder

Over Han Overkamp

Rond de eeuwwisseling verhuisden ik en tarsilla van Zeist naar de Serra d’Estrella (Torrozelo) en later naar de Algarve (Olhão). Van een voorgenomen verhuizing naar Sintra is het niet meer gekomen; het leven bleek weer eens sterker dan de leer. Terug in Zeist, na tien jaar, ervoeren we dat we in Nederland harder nodig waren dan in Portugal. Sinds 2018 schrijf ik voor dit portaal. Begonnen met de serie taalweetjes ben ik allengs vaker over onderwerpen uit de geschiedenis gaan schrijven. Daarbij zet ik graag de Algarve in het licht; iets wat ik mij al had voorgenomen in de tijd dat we er woonden.
Geschiedenis is een boeiende hobby, vooral omdat veel van wat nog als ‘nationale trots’ wordt beleefd nu ter discussie staat, ook in Portugal. Waren onze Gouden Eeuw en de daarmee samenhangende rijkdom misschien wel een hel voor onze koloniën? Zijn al die standbeelden (ook die in de Algarve) wel verdiend? Waren die ‘ontdekkingen’ toentertijd eigenlijk agressieve veroveringen? Laat je verrassen!

Lees Interacties

Reacties

  1. Maja Kersten zegt

    20 mei 2020 om 16:08

    Hallo Han,
    Prins Hendrik maakte school op het gebied van scheepvaart, astronomie en cartografie. De zeevaartschool in Sagres was niet een school in de betekenis van onderwijsinstituut, maar een kring van specialisten en volgers van de prins.

    “Zelf ging hij nooit de zee op. Waarom hij Hendrik ‘de Zeevaarder’ heet is dan ook een raadsel. (…) Beter van toepassing is zijn andere naam: Henrique o Navegador…” schrijf je. Hendrik de Zeevaarder is een vertaling van Henrique o Navegador. Ik ben benieuwd waarom je de laatste naam dan beter van toepassing vindt.

    Beantwoorden
    • han zegt

      21 mei 2020 om 10:29

      Dank je voor de aanvulling Maja. Wat je vraag betreft: hij was toch drukker net navigatie (technieken) dan met varen?

      Beantwoorden
      • Maja Kersten zegt

        21 mei 2020 om 14:15

        Dan is dat raadsel opgelost. De man met de indrukwekkende snor op een gevel in Leiden is overigens niet Henrique o Navegador, maar Hendrik de Zeevaarder van Oranje-Nassau (1820-1879). Zou hij veel op zee gezeten hebben?

        Beantwoorden

Geef een reactie Reactie annuleren

Je e-mailadres wordt niet gepubliceerd. Vereiste velden zijn gemarkeerd met *

Ook leuk om te lezen

Een man in pauskleding voor het beeld Cristo Rei in Lissabon
Een Portugese paus?
Geen bikini en blote bast meer in Albufeira
Het lokale krantje van quarteira
Quarteira toen en nu

Primaire Sidebar

Zoek je iets?

Kenters

Wil je Portugal Portal volgen?

Kies voor de nieuwsbrief, voor follow.it of voor sociale media

Kies hier

Onze sponsoren

Bekijk de sponsoren

Trefwoorden

Alentejo Algarve Aveiro Beiras boeken boekrecensie Coimbra column Corona cultuur dieren economie emigratie emigreren fado feest gastronomie geloof geschiedenis kunst land Lissabon literatuur milieu muziek natuur natuurpark Noord-Portugal overwinteren Porto Portugal recept reizen steden taal taalweetjes toerisme traditie Trás-os-Montes vakantie verbouwen volksgebruiken wandelen werken wijn

Recente reacties

  • Henk Eggens op Fietsen mee met de auto: wat mag?: “Beste Peter, Ik kan geen definitief advies geven, maar: 1. Thule is, geloof ik, een topmerk. Of het merk en…”
  • Peter van Diermen op Fietsen mee met de auto: wat mag?: “Hallo Henk, wij reizen door Europa met 2 fietsen op een vaste trekhaak. de drager van het merk Thule is…”
  • Leni Vermeiren op Een Vlaming in Portugal: “Dag Ann Wat een toffe reactie..ik lees het nu pas Ik herinner me jou nog goed.. een hele geïnteresseerde leerling”
  • Mariska Roos op Een dag zonder stroom: “Fijn al deze informatie en het zal ons helpen bij een volgende stroomstoring. Wij hadden ons ook niet ècht goed…”
  • Mariska Roos op De Portugese taal: “Hallo David, Onze leraar woont in de Beiras net als wij, bovendien heeft hij een lange wachtlijst. In Lissabon zit…”

Footer

  • Home
  • Over Portugal Portal
  • Alle artikelen
  • De schrijvers van Portugal Portal
  • Privacy
  • Cookie policy
  • Contact

Wil je Portugal Portal volgen?

Dat kan op drie manieren!

Kies hier

Portugal Portal

Meer informatie over Portugal Portal

mailportugalportal@gmail.com

  • E-mail
  • Facebook
  • Instagram

© 2025 Copyright Portugal Portal 2023

Beheer cookie toestemming
Om deze website goed te laten werken, te optimaliseren en personaliseren en content van social media te kunnen tonen worden cookies geplaatst.
Functioneel Altijd actief
The technical storage or access is strictly necessary for the legitimate purpose of enabling the use of a specific service explicitly requested by the subscriber or user, or for the sole purpose of carrying out the transmission of a communication over an electronic communications network.
Preferences
The technical storage or access is necessary for the legitimate purpose of storing preferences that are not requested by the subscriber or user.
Statistieken
The technical storage or access that is used exclusively for statistical purposes. The technical storage or access that is used exclusively for anonymous statistical purposes. Without a subpoena, voluntary compliance on the part of your Internet Service Provider, or additional records from a third party, information stored or retrieved for this purpose alone cannot usually be used to identify you.
Marketing
The technical storage or access is required to create user profiles to send advertising, or to track the user on a website or across several websites for similar marketing purposes.
Beheer opties Beheer diensten Beheer {vendor_count} leveranciers Lees meer over deze doeleinden
Zelf instellen
{title} {title} {title}