Huiselijk geweld: ‘Waarom vertrekt ze niet?’       

Hoe tragisch ook, huiselijk geweld blijkt nog steeds overal op te duiken. Helaas kan het iedereen overkomen, vrouwen, mannen, kinderen, ouderen, homo’s en hetero’s. Wereldwijd lopen één op de vier vrouwen en 275 miljoen kinderen dit risico. Enige tijd geleden werd ik er ongewild getuige van en zal het niet licht vergeten. Het gebeurde in Portugal, overdag en op straat.

In het oude centrum van de havenstad liggen de witte keitjes van het trottoir te blikkeren in de zon, nog onbewust van wat zich verrassend snel zal gaan afspelen. Als in een mozaïek zijn ze gerangschikt vanuit de zijstraatjes naar het midden toe en komen als in een kruispunt samen om zo een pleintje te vormen waar huisvrouwen, meisjes en kinderen overheen lopen op zoek naar winkeltjes met leuke spulletjes. In een ijzerwarenwinkel die vreemd genoeg nog steeds en al heel lang – aan het jaartal op de gevel te zien – in dit wijkje ligt, sta ik op mijn beurt te wachten wanneer een gekrakeel ieders aandacht trekt. De winkelier achter de toonbank kijkt op in de richting van het geluid en roept uit: ‘Ai, Jesus!’ Iedereen volgt zijn blik. Ook ik draai me naar het tafereel om.

Ingrijpen

Midden op dit kruispunt van straatjes staat een magere man in een donker pak en een bolhoed op tegenover een vrouw die hem blijkbaar uitdaagt. Hij houdt zijn hand uitgestoken in haar richting. Ineens zie ik haar in een fractie van een seconde door de lucht zweven. Als ze weer met haar voeten op de grond terechtkomt, heeft de man haar haardos nog heel stevig vast. Ze gilt als een speenvarken en is niet te stoppen, maar de man blijft haar met hoge stem uitschelden.

‘Sua puta!’ herhaalt hij verschillende keren en meer kan ik niet verstaan. Zijn gezicht loopt rood aan, hij heeft haar inmiddels losgelaten en gaat vreselijk tekeer. Het lijkt alsof hij zich flink moed heeft ingedronken. Veel winkelende mensen hebben zich inmiddels rond dit tafereel verzameld en uiten kreten van medeleven met de arme vrouw die er flink van langs krijgt. Niemand voelt zich echter genoodzaakt in te grijpen om haar uit haar benarde situatie te bevrijden. Zelf sta ik verstijfd en besef amper waar dit vandaan komt en waarom het zo kan doorgaan. Daar vliegt ze ondanks haar stevige postuur opnieuw door de lucht. De magere man is door het dolle en tot bovenmenselijke inspanning in staat.

Flinke klappen

‘Bel de politie!’ roep ik naar de winkelier achter de toonbank. Dit is niet om aan te zien. ‘Ja, ja.’ Hij staat op zijn tenen om over de hoofden van zijn klanten heen alles goed te kunnen volgen. ‘O meu deus, que sova!’ (wat een aframmeling). Aan mijn verzoek besteedt hij geen aandacht meer.
De vrouw krijgt flinke klappen, haar blouse scheurt en het koperkleurige haar dat opgestoken heeft gezeten valt nu in slierten langs haar hoofd. Nog steeds komt er niemand in actie.
Keer op keer ranselt de man haar af met een ongelooflijk uithoudingsvermogen. De vrouw probeert hem steeds te ontwijken, maar hij mept raak en weet van geen ophouden. Hij danst om haar heen, roept haar van alles toe, tot ontsteltenis van de omstanders die desondanks hun ogen niet van het tweetal af kunnen houden. Totdat iemand een kreet slaakt en alle toeschouwers zich snel en quasi-achteloos uit de voeten maken. Ook de man heeft de vrouw beetgepakt en haar met zich meegesleurd, een zijstraatje in. Zo is de rust op het pleintje tot mijn verbazing binnen luttele minuten weergekeerd. De aandacht van de winkelier is gericht op de volgende klant terwijl de agent die zijn ronde doet kalmpjes de ijzerwarenwinkel voorbij slentert.

Hoe definieer je huiselijk geweld?

Dat is geweld gepleegd door iemand uit de eigen omgeving. Dat kan lichamelijk, psychisch (emotioneel) en/of seksueel zijn. Misschien denk je dat huiselijk geweld alleen thuis gebeurt. Dat is niet zo, het kan ook op andere plekken voorkomen. Zo is stalking ook een vorm van huiselijk geweld. En we zien steeds meer geweld via internet zoals bedreiging en chantage.
Huiselijk geweld gebeurt vaak door een persoon waarmee een bepaalde relatie bestaat, zoals een (ex-) partner, een vader, moeder, zoon, dochter, broer of zus. Maar het kan ook een vriend of kennis zijn. In Nederland krijgt één op de vijf mensen ooit te maken met huiselijk geweld.

Heftige cijfers

In 2019 kondigde premier Costa strenge maatregelen aan tegen huiselijk geweld dat hij ‘de schande van de natie!’ noemde. Rosa Monteiro, staatssecretaris voor Burgerschap en Gelijkheid, verklaarde dat er eind september 2021 voor huiselijk geweldpleging 1.140 mensen waren gearresteerd en 19 vermoord (14 vrouwen en 5 mannen). Dat was slechts één dode minder dan in dezelfde periode in het jaar daarvoor, maar ver verwijderd van de 27 mensen die in de eerste negen maanden van 2019 werden vermoord (waarvan 19 vrouwen, 7 mannen en 1 kind). “Dit zijn heftige cijfers.

Het zijn aantallen die ons zorgen moeten blijven baren”, onderstreepte de staatssecretaris. Met betrekking tot de maatregelen die worden toegepast op agressors, voegde ze er aan toe dat bij analyse sinds 2019 kan worden vastgesteld dat “er een groeiende evolutie is geweest van de toegepaste maatregelen”, van dwangmaatregelen met verwijdering, tot effectieve gevangenisstraffen, met inbegrip van “praktijken van justitie die revictimisatie voorkomen”.

Portugal heeft een hulplijn voor huiselijk geweld, je kunt 24 uur per dag gratis en anoniem bellen naar 800 202 148. In Nederland bel je 24 uur per dag, gratis en anoniem naar 0800-2000.

En de nieuwe Nederlandse minister van Justitie, mevrouw Dilan Yeşilgöz-Zegerius noemt huiselijk geweld een ‘verborgen probleem’. Uit de cijfers van het CBS blijkt dat Nederland er niet aan ontkomt. In de periode 2016–2020 had de politie bij 95 procent van de vrouwen die slachtoffer waren van moord en doodslag een dader in beeld. Bij bijna 6 op de 10 vrouwen die in deze periode werden vermoord, was de vermoedelijke dader de partner of ex-partner. Huiselijke omstandigheden, zoals een echtelijke ruzie, waren het meestvoorkomende motief. Vrouwen werden veelal in hun eigen woning met een steekwapen, door mishandeling of door wurging omgebracht. Bij 80 procent van de mannen die in de periode 2016–2020 zijn vermoord, was een dader in beeld. Deze was in 3 op de 10 gevallen een kennis of vriend van het slachtoffer, bij 1 op de 6 ging het om een afrekening in het criminele circuit. Driekwart van de mannen werd omgebracht met een vuur- of steekwapen.

Afhankelijk

“Waarom vertrekt zo’n vrouw niet gewoon?” hoor je vaak. Maar dit is volgens onderzoekers juist het gevaarlijkste om te doen omdat de dader bijna altijd haar gangen blijft volgen om weer toe te slaan. Het gaat er de dader vooral om de macht over het slachtoffer te behouden. In elk Portugees politiebureau hangen affiches dat je dat geweld moet melden en wordt hulp geboden. Helaas is het de praktijk dat veel vrouwen economisch afhankelijk zijn van hun echtgenoot en dus amper een kant uit kunnen. Toch demonstreren vrouwen en mannen in Lissabon en andere steden om een eind te eisen aan geweld tegen vrouwen.

Wat doen PSP en GNR?

Zoals recent is gemeld registreerde de PSP tussen 1 januari en 31 mei 2021 zo’n 6.200 misdaden van huiselijk geweld, gemiddeld 41 per dag, of 6% minder dan in dezelfde periode van 2019, het laatste jaar vóór de pandemie. Toen werden er 296 arrestaties verricht.

In 2022 in dezelfde periode werden 354 arrestaties voor huiselijk geweldpleging verricht. Tevens meldde de PSP ter voorkomen en bestrijden van geweld dat in de eerste vijf maanden van dit jaar 200 individuele veiligheidsplannen zijn opgesteld, 16 voorstellen voor versterking van de voorlichting over de hulpverlening aan het slachtoffer en 900 voorstellen om minderjarigen te rapporteren aan de Commissie ter Bescherming van Kinderen en Jongeren in Gevaar.

De eerste opvangruimte voor slachtoffers van huiselijk geweld is in 2013 in Porto opgericht. Inmiddels heeft de PSP er nog zes ruimtes in Lissabon aan toegevoegd.

De PSP benadrukt dat alle gemelde situaties “onmiddellijk worden onderworpen aan een risicobeoordeling om zo snel mogelijk maatregelen te nemen om het gezin te beschermen”.

Elke verdachte situatie kan worden gemeld via e-mail violenciadomestica@psp.pt of in persoon op de politiebureaus. Toch blijft de stap om hulp te zoeken moeilijk. Volgens hulpverleners ontbreekt het de slachtoffers aan vertrouwen in de politie. Mede daarom wordt ook in steeds meer landen de politie getraind om hiermee beter te leren omgaan. En dan hangt het af van de gedupeerden. Wanneer hebben zij genoeg moed op kunnen brengen om de weg te kiezen naar de vele hiervoor opgerichte organisaties zoals vluchthuizen, opvangruimtes, hulplijnen, netwerken ter ondersteuning en verenigingen voor noodopvang?

Ook verkrijgbaar via bol.com