In 2017 vroeg Winy Schalke mij om de artikelen die ze op haar website Portugal Portal plaatste vooraf na te zien op typ-, taal- en spelfouten. Ook in de lezersreacties verbeterde ik de foutjes die gemaakt worden in de haast van het reageren en die je niet meer kunt herstellen als je eenmaal op de verzendknop hebt gedrukt.
Sommige mensen denken bij taalfouten alleen aan de d’s en t’s van de werkwoordsvervoeging en het voltooid deelwoord. Maar die regels zijn op de basisschool goed ingeprent en mensen die graag schrijven en lezen maken bijna geen dt-fouten.
Wat ik wel vaak tegenkwam, is dat Engels en Nederlands door elkaar gehusseld worden. Dat levert verengelst Nederlands op. Als taalliefhebber vind ik dit jammer, maar dat het gebeurt, is misschien wel begrijpelijk. Veel opleidingen worden in het Engels aangeboden; ook ik had tijdens mijn studie Nederlands een Engels lesboek, nota bene over Nederlandse literatuur. Daarnaast horen, zien en lezen we voortdurend Engels in het dagelijks leven. Sommige mensen zijn zelfs bang dat Engels het Nederlands zal verdringen. Zouden Portugezen ook bang zijn voor verengelsing en verdringing van hun taal?, vroeg ik mij af.
Estrangeirismos
Estrangeirismos, zo noemen de Portugezen woorden die zijn ontleend aan andere talen. Het Engels is ook hier een grote leverancier. Net als in Nederland wordt in Portugal op veel universiteiten en hogescholen in het Engels lesgegeven. En ongetwijfeld zullen veel mensen hun taal met Engelse woorden doorspekken. Die zitten in een ‘board’ vol ‘know-how’, waar beslissingen worden genomen over ‘takeovers’ en ‘joint ventures’, geheel volgens het ‘business plan’ goedgekeurd door de ‘chairman’.
Maar anders dan in Nederland is men in Portugal niet zo bang dat het Engels het Portugees zal verdringen. Dat zal wel komen omdat het Portugees een wereldtaal is, die door veel mensen wordt gesproken. Fernando Venâncio, die lang in Nederland woonde en een Portugees lesboek voor Nederlanders schreef, is van mening dat openstaan voor andere talen zorgt voor een kosmopolitische houding. Portugezen voelen zich, meer dan Fransen en Spanjaarden, op hun gemak met buitenlanders, zegt hij.
Een verschil met het Nederlands is dat Engelse woorden in het Portugees anders worden geschreven en daardoor minder herkenbaar zijn. Kijk maar, sommige woorden moet je hardop lezen om het Engelse equivalent eruit te halen: bungaló, bife, estresse, folclore, piquenique, sanduíche, coquetel, esporte, basquetebol, boxe, andebol, futebol, voleibol, xampô.
Jongerentaal
Natuurlijk zijn er ook estrangeirismos die uit andere talen afkomstig zijn. Een mooi voorbeeld is abajur van het Franse abat-jour (lampenkap).
Ik volgde een Portugees-Spaanse serie over een gescheiden vrouw met tienerzonen. In die film hoorde ik jongeren steeds ‘ja’ zeggen waar ik sim of OK zou verwachten. Net zoals Nederlandse jongeren veel Surinaams-Nederlandse woorden gebruiken, komen de estrangeirismos in Portugese jongerentaal uit Afrikaanse talen. Dit is dus niet het Nederlandse ‘ja’, maar het Afrikaanse.
Woord van het jaar
Heel bijzonder in de Nederlandse taal is dat je steeds nieuwe woorden kunt maken door bestaande woorden aaneen te rijgen tot een samenstelling. Dat kan met twee, drie of zelfs meer woorden. De verkiezing van het ‘Woord van het jaar’ levert dan ook elk jaar een nog niet eerder gebruikt woord op. In 2021 was dat: prikspijt. Dat woord kan volgend jaar weer verdwenen zijn en zal het woordenboek misschien nooit halen, maar is het niet bijzonder dat wij zo creatief met onze taal omgaan? Dan is het toch jammer als wij, net als de Engelsen, alle woorden los van elkaar gaan schrijven?
Het Portugees heeft deze bijzondere eigenschap niet en het Engels evenmin. In Portugal, waar ook een Palavra do Ano wordt gekozen, was dit in 2021 vacina (vaccin). Geen nieuw woord, maar een dat vorig jaar veel gebruikt werd. De Engelsen kozen perseverance (volharding) als hun woord van het jaar.
Beter spellen
In juni 2022 ben ik gestopt met het corrigeren van teksten op Portugal Portal. Maar jullie, schrijvers en lezers van het portal, kunnen de verengelsing tegengaan, de Nederlandse samenstellingen in ere houden en nog beter spellen!
Op de website Beter Spellen kun je elke werkdag een spellingtestje van vier opgaven doen. Je krijgt direct de uitslag met uitleg. En echt, je zult zien dat je spelling erdoor verbetert! Een wekelijkse test met tien opgaven staat op plusonline.
Ook het Portugees heeft zo’n dagelijkse test, één opgave met uitleg, die op de televisie wordt uitgezonden in het ochtendjournaal Bom Dia Portugal dat ook wordt uitgezonden op RTP Internacional.
Bron: E se uma lei acabasse com os estrangeirismos em Portugal? Renascença, 14-8-2019
Ik ben niet goed in het Nederlands, zoals men geacht wordt te schrijven, ik heb er overigens lak aan. Taal is een levend iets, als je teksten leest van 50 -100 jaar geleden vind je al heel veel veranderingen.
Maar inderdaad, het verengelst Nederlands, de Nederlanders zijn er gek op, de Belgen gelukkig minder.
Maar ook in dit stukje wordt bv. Website en Portal gebruikt, verder nog een aantal woorden die afkomstig zijn uit het Grieks en Latijn.
Wat denk ik met weemoed terug aan de informatica lessen op de Belgische Tv waar ze spaken over rekeneenheid, flodderschijf en gewoon een toetsenbord of een leraar in plaats van docent.
Ach als Brabander zeg ik : Dè snapt unnen boer mee éénen errem nog wel
Hallo Albert,
Dank voor je reactie.
Je schrijft graag, maar je weet niet altijd goed hoe je geacht wordt te schrijven. Dan is het fijn als er iemand is die je teksten corrigeert.
Met verengelsing bedoel ik natuurlijk niet dat je geen enkel woord zou mogen gebruiken dat uit het Engels afkomstig is. Wat ik vooral jammer vind, is dat de samenstelling verdwijnt onder invloed van het Engels. Zo schrijf jij informatica lessen als twee woorden. Dit is een samenstelling die je als één woord schrijft: informaticalessen.
Hallo Marja,
Ik vind het goed als iemand mijn teksten corrigeert, taalkundig prima, maar soms is de geest uit het verhaal weg, het is dan niet meer mijn verhaal, maar een weergave daarvan.
Schoolexamen (50 jaar geleden) een 5 voor taal, maar een 7 voor mijn opstel, (tegenwoordig is dat een scriptie) genoeg voor zwaai zwaai. 🙂
Die samenstellingen, dat is inderdaad wat, ik vind de Portugese wijze mooier.
Geen winkelcentrum maar centro commercial.
Ook het Portugees heeft spellingregels: comercial met één m en mijn naam zonder r graag. Groeten, Maja
Sorry voor de verkeerde weergave van je naam.
Het andere had ik al aangegeven voor wat betreft de Nederlandse taal, Portugees is voor mij nog moeilijker.
Vriendelijke groeten en hopelijk nu zonder fouten,
Albert
Dank, Maja, voor je verhaal over estrangeirismos en je pleidooi voor een juiste spelling. De Beter Spellen site is leuk, tot nog toe scoor ik 100% (resultaten uit het verleden bieden geen garantie ;-).
Je noemt het woord ‘ja’ dat je vaak hoorde in een Portugees-Spaanse serie. Je zegt dat het uit Afrikaanse talen (meervoud) komt. Toen ik nog af en toe in Mozambique werkte viel me ook op dat het woord ‘ja’ veelvuldig gebruikt werd als synoniem van het woord ‘sim’. Ik begreep bij navraag bij collega’s dat het woord ‘ja’ overgewaaid zou kunnen zijn uit Zuid-Afrika, en wel uit het Afrikaans, een dochtertaal van het Nederlands en gesproken door ongeveer 7 miljoen Zuid-Afrikanen en Namibiërs.
Nog een estrangeirismo: In een Portugese straat kun je jonge mensen wel eens ‘bué‘ hoort zeggen als ze iets heel (goed) vinden (“bué fixe”). Bué komt uit het Kimbundu, een van de belangrijkste Bantu talen in Angola.
Dank voor je reactie, Henk. Ik vind het altijd leuk van jou – omdat je zo veel gereisd hebt en oor en gevoel hebt voor taal – een bevestiging te krijgen van iets dat ik alleen maar gelezen heb. Geweldig dat je zo goed scoort bij Beter Spellen, doe zo voort! Groeten, Maja
Dank voor je compliment, Maja!
Dank je, Maja, voor jouw artikel over taalkwesties en het mixen van talen (code switching of meshing). Ellen Lanser refereerde er al aan https://www.portugalportal.nl/taalverwarring/
Het is een actueel thema.
In de spreektaal wordt er veel gemixt. En dat vindt men tegenwoordig best goed. Het zorgt voor inclusie. Mensen die de “voertaal” niet of minder meester zijn kunnen volwaardig aan een gesprek meedoen door deze te mixen met woorden die ze wel kennen. Het zuiver houden van een taal is ook een status dingetje. De elite heeft een vast jargon en trekt zijn neus op voor de woorden van het “grauw”.
Of er een scheiding kan zijn tussen spreektaal en schrijftaal? We gaan het zien. Ik vind het een geweldig onderwerp.
Dank voor je reactie, Lotte. Ik zou taalvermenging geen actueel thema noemen. In mijn artikel Portugees zout – Hollandse handel geef ik voorbeelden uit de 16e eeuw.
Verder hoop ik niet dat ik elitair overkom als ik voorstander ben van een verschil tussen spreek- en schrijftaal. Juist door dit verschil kunnen Vlamingen en Nederlanders elkaars literatuur lezen, net als Portugezen en Brazilianen. En een Engels boek kan door iedere Engelssprekende gelezen worden, of hij nu Oxford English of Australisch Engels spreekt.
Groeten, Maja
Beste Maja,
Wat een interessant artikel en leuke discussie. Mijn man is Portugees van oorsprong en kwam gelijk met Fernando Venancio naar Nederland. In die tijd heb ik Fernando regelmatig ontmoet, maar na enige tijd scheidden de diverse wegen zich en gingen de heren aan verschillende universiteiten studeren. In ieder geval is mijn man pas jaren later op vakantie teruggegaan naar Portugal. Hij kreeg leuke complimenten op het gebied van de taal, zoals: wat spreekt u goed Portugees voor een buitenlander. De taal bleek behoorlijk veranderd te zijn. In de oren van mijn man klonk het nogal informeel of zelfs onbeleefd en zelf dacht hij over te komen als iemand uit de middeleeuwen. Tot op de dag van vandaag is hij ervan overtuigd dat de Braziliaanse taal van grote invloed is geweest op deze omslag. Niet alleen werd massaal naar vele Braziliaanse tv-series gekeken, maar er wonen tegenwoordig enorm veel Brazilianen in Portugal.
Denk jij ook dat dit tot beïnvloeding van de, wat plechtstatige, Portugese taal heeft geleid?
Vriendelijke groet,
Marleen van Wolferen
Beste Marleen,
Dank voor je reactie. De vraag die je stelt, namelijk of het Portugees de laatste jaren meer beïnvloed is door het Braziliaans Portugees, kan ik niet beantwoorden. Maar er is een Portugese taalkundige, Marco Neves, die veel over talen schrijft en die ook antwoordt als je een vraag stelt op zijn website: https://marconeves.pt/
Met vriendelijke groeten, Maja
Over de Portugese taal en de officiële spelling valt een hoop te zeggen. In Portugal Portal is daarover ook al veel geschreven. Bijvoorbeeld in een artikel van Han Overkamp uit 2018: Is het Portugees een wereldtaal? Of je kunt zoeken naar artikelen op het woord taal op de site.
Sinds 1990 bestaat er de Acordo Ortográfico (nieuwe spellingsovereenkomst), voluit Acordo Ortográfico da Língua Portuguesa de 1990. In 1990 ondertekenden officiële vertegenwoordigers van Angola, Brazilië, Kaapverdië, Guinee-Bissau, Mozambique, Portugal en São Tomé en Principe in Lissabon het akkoord. Nadat Oost-Timor onafhankelijk werd in 2002 trad het land in 2004 toe tot de overeenkomst.
Over de omarming van en het verzet tegen de overeenkomst valt een boek te schrijven. Wellicht bestaat dat boek al. Alle Portugeessprekende landen behalve Angola ratificeerden de overeenkomst in de periode tussen 2004 en 2012. Er bestaat een website waar je de oude spelling kunt veranderen in de nieuwe.
Wie Portugese kranten leest komt regelmatig de zin tegen “O autor escreve segundo o antigo Acordo Ortográfico” (De auteur schrijft volgens de oude spellingsovereenkomst).
Waarom gooien deze journalisten en columnisten hun kont tegen de krib? Officieel heeft Portugal de nieuwe spelling allang geaccepteerd en ingevoerd in officiële berichtgevingen en schoolboeken.
Ik heb twee theoriën:
1. De wet van de traagheid. Nét zo goed als een tanker rechtdoor vaart totdat er krachtig het roer getrokken wordt, zo zijn velen van ons wars van verandering.
2. De elite kwestie, waar Lotte in haar reactie hierboven het over had. Mijn theorie: Portugal was ooit een imperium. De koloniën en later de overzeese provincies waren een perifeer onderdeel van dit wereldrijk. Het is voor sommigen onverteerbaar dat Brazilië, een ex-kolonie, dat destijds zich ontrukte aan het imperium, nu een deel van de nieuwe spelling dicteert aan Portugal. Feiten: In de nieuwe spelling veranderden 0,8% van de woorden van de Braziliaanse variant, (met name accenten) en 1,6% van de woorden in de Portugese variant van de Portugese taal (met name stomme medeklinkers,
bv correcto ->correto).
Ik ben benieuwd naar jullie reacties. Kloppen mijn theorieën? Zijn er nog andere redenen te bedenken voor de weerstand tegen de officiële Portugese spelling?
Henk, Maja en anderen, volgens mij gaat deze boeiende discussie over twee verschillende zaken: over zuiverheid van taal & correcte spelling en over internationalisering van taal dus het door elkaar husselen van diverse talen, een soort van Esperanto, (1887) zodat er een gemeenschappelijke taal ontstaat, die iedereen – ook al spreken we niet dezelfde taal, min of meer begrijpt. En ja, dit is een thema van alle tijden, maar door de globalisering is het acuter dan voorheen. Vandaar mijn insteek om niet al te zeer te letten op wat eens de norm was, maar mee te bewegen met de transformatie van taal conform de hervorming van ons concept van “we are the world”.
Net terug van Portugal van een reis met zoon van 12 die haast geen enkele (Belgisch-) Nederlandse zin van meer dan pakweg 10 woorden kan uitspreken zonder een Engelse term erin. Onlangs gevraagd waarom hij steed “random” zegt: “wat is dat dan in het Nederlands?” (willekeurig, overigens). Reden: heel veel (vind ikzelf) Tiktok en Youtube maar 2 u/dag is blijkbaar een pak minder dan gemiddeld maar het grootste verschil met Portugal: op de Portugese radio, pakweg bij de 8 populairste zenders van TSF over RFM, Commerciál en Antenna 1 enz. worden telkens een 10-tal dezelfde Engelstalige nummers gedraaid (jawel, dezelfde 16 dagen lang gevolgd!), naast louter Portugese/Braziliaans muv. hier en daar een Spaans. Hijzelf meldde dat hij tegenwoordig eerder nadenkt in het Engels dan in het Nederlands (!!). Voordeel: mijn 14 jarige dochter leest veel en vaak uit de bib en de helft is Engelstalige literatuur, en zij is geen uitzondering verneem ik. In mijn humaniora (Ned. Mavo-)tijd las ik er welgeteld 1 (verplicht), en dat was +25 j geleden. Dus het feit dat Portugees (eerder) een wereldtaal is, steun ik niet echt als argument. Enerzijds staan open voor heel veel in verelijking met andere Zuideuropese landen maar voora: de media en opvoeding (+80 % Portugese muziek op de radio) maken dat er niet zo “erg” is dan bij ons.
Beste Jan, dank voor je reactie.
Ja, vreemdetalenkennis is een groot goed. Ik heb het altijd leuk gevonden andere talen te leren. Maar een taal tot in de finesses beheersen, blijft een hele opgaaf. Daarom valt er veel voor te zeggen je moedertaal, die je het best kent, goed te leren beheersen.
Schrijf je bijvoorbeeld een samenstelling in het Nederlands alsof het Engels is – vreemde talen kennis / vreemde talenkennis net als foreign language skills, dan is dat niet alleen fout, het leidt ook tot betekenisverandering: ‘De vreemde (=merkwaardige) talenkennis van de Portugezen.’
Met excuses voor mijn typ-fouten overigens maar wegens beperkt in tijd…