Portugese rap

In de jaren negentig verschijnt, onder invloed van de Afrikaanse immigratie uit de voormalige koloniën, een typisch Portugese muziek, een combi van hiphop, Afrikaanse muziek, fado en Amerikaanse accenten. De zogenaamde rap Tuga.

In 1993 komt een album uit van de Braziliaan Gabriel o Pensador. De muziek slaat aan in Portugal en blijkt enorm inspirerend met name in de Miratejo, de grootste achterstandswijk van Lissabon. Een jaar later komt het eerste Portugese rapalbum uit.

Fado, voetbal en vooruitgang

De van oorsprong Santomese Valete is een van de meest succesvolle rappers van Portugal. Hij zegt: “Goede rap is een weerspiegeling van de samenleving en een goede rapper kan invloed hebben op een verandering van die samenleving. Rap biedt de mogelijkheid om je in een andere wereld te verplaatsen, om zaken vanuit een ander gezichtspunt te bekijken. Het is de uitdaging om alle leeftijdsgroepen, slim, dom en ‘gangsters’ te bereiken en te bewegen. Jongere rappers komen tegen alles en nog wat in opstand. Ik ben geen moraalridder, maar denk wel dat we met zijn allen verkeerd bezig zijn en dat de huidige samenleving op exploderen staat.”

En hij voegt eraan toe: “We moeten beginnen met het verbeteren van het onderwijs. Portugezen klagen over de crisis, maar hebben geen notie van wat er in de wereld omgaat. Jongeren leren wiskunde en Portugees, maar leren niets over hoe de samenleving in elkaar zit, wat een verenigd Europa inhoudt, ze weten niet eens wie hun minister-president is. Het kan ze niet schelen. Het is verschrikkelijk. Iedereen is bezig met lekker makkelijk, met voetbal en telenovelas. Zelfs de crisis zorgt niet voor een wake-upcall, Portugezen zijn bang voor verandering.”

Een mannenwereld

De rapscene is best een macho-mannelijke omgeving. Begin 2000 vond men de rap van vrouwelijke musici ondergeschikt aan de echte, die van de mannen. Voor Ana Matos Fernandes alias Capicua, uit Porto, was dit olie op het vuur. “Het feit dat ik voor rap kies in een club waar vrouwen niet welkom zijn, is een statement op zich. Door rap kan ik mijn zorgen uiten. Vanaf dag één heb ik mijzelf een plek binnen de rapscene toegeëigend. Met mijn eigen stijl en thema’s heb ik ervoor gezorgd dat ik de macho-sceptici – die op de eerste rij klaarzaten om mijn optreden met de grond gelijk te maken – de mond kon snoeren. Het is alsof er in de rapwereld een quotum voor vrouwen bestaat. Er is één plek. Nieuwkomers zijn er om de bestaande te vervangen.”

Na haar eerste successen wordt de vraag naar Capicua groter en dringender. “Ik ervaar meer belangstelling van de media omdat ik vrouw ben. Het geeft me een concurrentievoordeel, maar ik moet wel laten zien wat ik in huis heb, alleen tieten en mooi zijn is niet voldoende om de aandacht te behouden.”

“Het is jammer dat er tussen vrouwen onderling juist zoveel concurrentie is. Er is een mechanisme, lijkt wel, dat bepaalde sociale groepen op achterstand zet en houdt. Of het nu gaat om literatuur, techniek, architectuur of rap, dat maakt niet uit. In Portugal moeten vrouwen zeker concurreren om een plek. Ongelijkheid en seksisme zit in onze cultuur.”

“Het zegt genoeg dat er geen enkele zwarte vrouw in Portugal in geslaagd is naam te maken als rapper, terwijl rap eigenlijk op conto van de Afro-Amerikaanse gemeenschap in de VS kan worden geschreven. Ik ging in Porto naar hiphopfeesten en daar waren amper zwarten aanwezig.”

“Het hiphopuniversum is moeilijk voor vrouwen”, herhaalt Capicua nog een keer. Maar het internet heeft uitkomst gebracht. Tegenwoordig kan iedereen zijn eigen muziek maken en deze met de hele wereld delen. Hierdoor hoeven vrouwen niet meer op te boksen tegen de poortwachters van de jongensclubs.

Rap als hulpmiddel om de wereld te veranderen

In de jaren negentig is Capicua lid van SOS Racismo en militant van de PSR (voorganger van het Bloco de Esquerda). Haar belangstelling voor gender-issues, antiracistische en ecologische kwesties confronteert haar met de politieke realiteit.

Gender-ongelijkheid

De vrijheid om te komen en te gaan, zonder angst, is een exclusief recht voor mannen. Gender-ongelijkheid in vrijwel alle sociale kaders maakt deel uit van haar artistieke repertoire. “Vanaf onze jonge jaren worden vrouwen op straat door onbekenden lastig gevallen met seksuele uitlatingen en dat triggert bij vrouwen een gevoel van permanente onzekerheid.”

Als tegengif stop Capicua zoveel mogelijk licht en optimisme in haar muziek. “Het is een manier voor vrouwen om zich sterker, krachtiger, vrijer te voelen en beter in staat te zijn tot verandering”, legt ze uit. “Sinds 25 april is er veel gebeurd, maar er is nog veel te doen, want voor de wet zijn vrouw en man gelijk, maar in de realiteit van elke dag is dit nog lang niet aan de orde.”