Verdwijnt de traditionele wollen baret?

De wereld zal er niet wakker van liggen, behalve misschien de stierenhoeders en stierenvechters uit de Ribatejo, maar de JOTAV-fabriek in Castanheira de Pera houdt ermee op. Het was de enige nog overgeblevene van de acht barettenfabrikanten die er al waren nog voordat de gemeente in 1914 werd opgericht. De lokale economie was al die jaren afhankelijk van de goed draaiende wolindustrie totdat deze rond 1980 in het slop geraakte.

Folklore

De traditionele baretten werden gedragen door landarbeiders, vissers en de werkmannen uit de Ribatejo. Dankzij deze campinos (stierenhoeders) en forcados (medewerkers bij stierengevechten) werd de groene baret – met rode rand en pluim – het symbool van deze werkers. De zwarte baret werd vroeger gedragen door landarbeiders en vissers, nu prijken die op de hoofden van de dansers in de folkloristische dansgroepen waar ook in Portugal. De rode baret met zwarte rand en pluim werd gedragen door de capataz, degene die leiding gaf aan de dagloners bij het werk op de velden. Zo kon deze zich onderscheiden van de dragers van de geheel zwarte baret.

De baret zoals we die nu kennen – in de vorm van een buidel, gemaakt van 100% wol, zonder zijnaden, met een kwast, een voering met opstaande rand van 50% katoen en 50% acryl, in traditionele kleuren – doet denken aan de productiemethoden van eind 19e eeuw, een tijdperk van grote economische welvaart van de plaatselijke wolindustrie. Deze traditionele en stevige baret werd machinaal gebreid en was zo’n 50 cm lang, want deze diende niet alleen als hoofdwarmer, maar ook als een soort broekzak om onderin de voering allerlei kleine dingen kwijt te kunnen die niet nat mochten worden, zoals tabak, lucifers, geld enz.

Industrieel erfgoed

Al eerder heeft het gemeentebestuur overwogen om, in samenwerking met de universiteit van Coimbra en de Universidade Nova in Lissabon, van de oude fabriek in het nabijgelegen Sarnadas een museum te maken dat gewijd is aan het traditionele proces van wol verwerken tot kleding, sokken en dus ook de wollen baret. Uit die fabriek zijn nog werkende voorwerpen bewaard gebleven, zoals onderdelen van machines, de oude ronde weefgetouwen en interessante voorwerpen zoals ambachtelijke houten vormen om de wollen delen te drogen. Enkele voorbeelden zijn te zien in museum- en expositieruimte Casa do Tempo in Castanheira de Pera.

De gemeente wil de baret als lokaal erfgoed aanmerken en wil daarvoor een museum van het baret in leven roepen. Voor zoiets is geld en een heel lange adem nodig, maar het gemeentebestuur is ervan overtuigd dat ‘een ruimte waar de herinnering aan het recente verleden bewaard blijft als een gewaardeerd toeristisch product voor bezoekers’, absoluut de moeite waard is. En als een bekende persoonlijkheid Castanheira de Pera bezoekt dan kan deze tijdens een lokale ceremonie gevraagd worden om ‘de baret op te zetten’. 

De baret opzetten

Dit is een bekend gezegde in het Portugees, dat soms beantwoordt aan een andere, bij de baret horende uitleg. Want in de volksmond staat ‘enfiar o barrette’ ook wel voor ‘bedrogen worden’! Maar het lijkt onwaarschijnlijk dat een uitnodiging aan een bezoeker van Castanheira de Pera zó is bedoeld.

Trouwens, de Chinese versie van de baret is al in Portugese winkels gesignaleerd.