Barco Negro: van protestsong tegen slavernij naar één van de mooiste love songs ooit

“São loucas! Sāo loucas! Eu sei meu amor… ” (Ze zijn gek! Ik weet mijn liefste…). Ik meen mij te herinneren dat dit het eerste Portugeestalig deuntje was dat bij mij indertijd is blijven hangen. Wie al wat tijd in Portugal heeft doorgebracht heeft het ooit wel ergens uit de boxen horen knallen. Het nummer met zijn typische, ietwat roffelende intro werd in de uitvoering van Amália Rodrigues wereldberoemd, maar ook als niet-fado liefhebber heb je het zeker al eens gehoord. Het werd immers al tientallen keren gecoverd door artiesten uit de meest uiteenlopende muziekstijlen, van rock over jazz tot elektronisch, en het werd opgepikt en vertaald in o.a. Frankrijk, Slovenië en zelfs Japan. Of misschien hoorde je het ooit in de film Les amants du Tage (Geen liefde duurt eeuwig) van Henri Verneuil?

Het verhaal begint bij de slavernij in Brazilië

Hiervoor moeten we eigenlijk terug naar de 19de eeuw, wanneer in Brazilië door de betere klasse volop gebruik gemaakt wordt van een zogenaamde Mãe Preta (Zwarte Moeder). Blanke vrouwen uit de bourgeoisie verkiezen de borstvoeding over te laten aan een zoogmoeder en de keuze valt dan op zwarte slavinnen, die dit doen ten koste van hun eigen kind. Zelfs na de afschaffing van de slavernij in 1888 blijft de praktijk nog een tijd gangbaar. Jaren later, in 1912, maakt Lucílio de Albuquerque (1877-1939) bovenstaand schilderij getiteld Mãe Preta. Het is een eerbetoon aan de moed en veerkracht van de zwarte moeders, die er zelfs in moeilijkste omstandigheden in slaagden om liefde en zorg te brengen. Het doet nadenken over een verleden van onderdrukking en het erkennen van de bijdrage van deze vrouwen aan de opbouw van Brazilië.

Het symbool wordt opgepikt door de muziek

Caco Velho (pseudoniem voor Mateus Nunes, 1920-1971) is afkomstig uit het zuiden van Brazilië (Porto Alegre) en een exponent van de samba. Hij heeft trouwens als bijnaam ‘o sambista infernal’, de helse sambista. Het genre is rechtstreeks te linken aan muziek en dans die door slaven werd meegebracht uit West Afrika. In 1938 schrijft hij het nummer Mãe Preta, naar eigen zeggen geïnspireerd door een schilderij dat hij zich uit zijn jeugd herinnert. Het is echter pas in 1943, wanneer de tekst verfijnd wordt door ene Piratini, dat het nummer op plaat gezet wordt door het quartet Conjunto Tocantins, de eerste bekende opname van Mãe Preta.

De omzetting in Portugal naar Barco Negro, censuur en fado

Fadozangeres Maria da Conceição maakt kennis met Mãe Preta tijdens een passage in Angola (1952) en brengt het nummer mee naar Portugal, zonder te weten wie de auteur is. Ze zet het nummer in 1954 op plaat in een eerste versie gebaseerd op het Afrikaans-Braziliaanse origineel en een fado-versie. Het wordt een succes, maar al snel gecensureerd door de dictatuur onder Salazar. Later zal een bijgewerkte uitvoering volgen, waarin de tekst aangepast wordt (o.a. de geseling met de zweep is weggelaten).

1954 is ook het jaar waarin Henri Verneuil de film Les amants du Tage (Geen liefde duurt eeuwig) draait. De makers gaan in Lissabon op zoek naar iemand die de rol van fadozangeres kan opvullen en komen uit bij Amália Rodrigues. De Franse equipe is gevallen voor Mãe Preta van Maria de Conceição en wil dat Amália het nummer zingt in de film. Zij ziet dat echter niet zitten -ze vindt het niet passen bij haar stijl- en vraagt de bekende dichter David Mourão-Ferreira om er een nieuwe tekst op te schrijven. Zo wordt het nummer Barco Negro geboren. Het wordt opgenomen met fado begeleiding en draait uit op een love song pur sang.

De film wordt een succes en voor Amália betekent het de start van een succesvolle internationale carrière. Binnen de kortste keren ligt Frankrijk aan haar voeten en speelt ze de bekende Olympia concertzaal plat. Barco Negro zal een van haar grootste hits worden.

De covers wereldwijd

Van Mãe Preta wil ik hier toch twee versies uit de Lage Landen vermelden. Fernando Lameirinhas zette een zeer mooie versie op het album Fadeando (1999). Van Daisy Correia vind je een interpretatie op het album Este meu fado (2009). Dulce Pontes zong het in Portugal. Of misschien was je ooit fan van de soap Isaura, die in de jaren 80 op TV te zien was? Het maakte deel uit van de soundtrack.

Van Barco Negro is een resem van covers gemaakt -ook in vertalingen- waarvan hierna een beperkte selectie.

• In Portugal door o.a. fadistas Mariza, Cuca Roseta en Cristina Branco.
• Samen met de Spaanse muzikant Raül Refree zette Lina een verrassende elektronische versie neer.
• Amor Electro bracht een rockversie op de markt.
• Júlio Resende ‘zingt op piano’ zijn versie.
• Een scratch uitvoering is er van Stereossauro.
• In Nederland van Maria Mendes een jazzy interpretatie op Close to me (2019).
• Braziliaanse uitvoeringen zijn er van Ney Matogrosso en Daúde.
• In Azië loopt de Japanse versie van Yae.
• Om de selectie af te ronden, de Italiaanse-Franse superster Dalida brengt een Franstalige variant, getiteld Madona, wat dan weer dichter aanleunt bij het oorspronkelijke Mãe Preta.

Cinco Estrelas * * * * * – Pedro Abrunhosa

De uitsmijter pikt deze keer in op actualiteit. Pedro Abrunhosa is een singer-songwriter en alom geprezen monument in de Portugese muziekscene. Zijn album Viagens uit 1994, waarop ook Maceo Parker (de legendarische saxofonist van James Brown) te horen is, werd door het tijdschrift Blitz uitgeroepen tot beste van de jaren 1990 en is nog steeds een van de best verkochte platen ooit in Portugal. Recenter was er zijn superhit Para os braços da minha mãe, een nummer in samenwerking met Camané, dat zeker bekend in de oren zal klinken. Abrunhosa verwerkt heel vaak actuele thema’s in zijn muziek en toen zo’n acht jaar geleden een Amerikaans gezagsdrager de bouw van ‘zijn muur’ aanvatte, inspireerde het Pedro tot het componeren van het nummer Amor em tempo de muros (Liefde in tijden van muren). Hij zette het op plaat in duet met de beroemde Mexicaanse zangeres Lila Downs. Het was toen een poëtische manier om een actueel verhaal te vertellen, vaak erg pijnlijk. We beleven inmiddels een volgende episode, van nog een andere dimensie. De videoclip is in Mexico opgenomen met ‘echte’ mensen, wat resulteert in een nummer dat een realiteit schetst die iedereen raakt. Het verhaal start met de vraag van een kind aan zijn moeder waarom zijn vader er niet is om hem een verhaaltje voor het slapen gaan voor te lezen…