Bij de Portugese verkiezingen op 10 maart 2024 wurmde de populistische partij Chega zich tussen de twee giganten van de Portugese politiek. Decennialang beheersten de PS (socialisten, zeg maar PvdA) en de PSD (sociaal-democraten, zeg maar VVD) het Portugese politieke spectrum en wisselden stuivertje met het premierschap. Maar nu dreven de populisten van Chega daar een wig tussen.
Heel Europa had het erover. Waar Italië al een populistische premier heeft en in Nederland de populistische PVV de grootste partij in het parlement is, bleef Portugal wat achter. Socialisme viert hoogtij en nog in 2022 haalden de socialisten van de PS een absolute meerderheid in het Portugese parlement. Maar nu is daar Chega, als derde partij van het land met een respectabel aantal van 50 zetels (van de in totaal 230). Op 11 maart berichtten veel Europese media over de Portugese ruk naar rechts, en dat was het ook, maar laten we het ook niet overdrijven. Zowel PS als PSD zijn nog steeds individueel een stuk groter dan Chega. Landelijk hebben die twee grote partijen nog steeds samen 69% van de parlementszetels dus versplintering belemmert het regeren nog niet. Maar in het bijzondere stukje Portugal dat Algarve heet behaalde Chega de meerderheid van de stemmen en werd de grootste partij.
De Algarve is anders. Er woont maar 5% van de totale Portugese bevolking. Driekwart van de economie draait, direct of indirect, op toerisme. Meer dan de helft van de inwoners is er niet geboren. De Algarve is qua oppervlakte net zo groot als de Nederlandse provincie Noord-Brabant (2,5 miljoen inwoners) en twee keer zo groot als de Belgische provincie Brabant (1,2 miljoen inwoners) maar er woont maar een half miljoen mensen. Er komen vele miljoenen toeristen, overwinteraars, golfers en weekendtrippers op bezoek, ieder jaar weer meer. De Algarve is een winstgevende regio, er stroomt per saldo nogal wat geld naar Lissabon.
Chegavoorman André Ventura plaatste op sociale media daags na de overwinning van de PVV in Nederland een foto van hemzelf met ‘zijn vriend Geert Wilders’, die hij een geestverwant noemt. De partijprogramma’s van Chega en PVV hebben veel overeenkomsten, al liggen de praktische accenten wel flink anders. De islam is nu eenmaal nauwelijks relevant in Portugal en asielzoekers (in 2022: 2.015) zijn er ook niet veel.
Ventura is een oud-journalist en communicatief zeer bedreven. Hij is een meester in het zeggen wat de luisteraar wil horen. ‘Portugal heeft een schoonmaak nodig’ is de verkiezingsleus op de posters en die leus scoort want niemand is immers tegen schoonmaak, schoonmaak is een positief woord. Ventura doelt dan vooral op het terugdringen van corruptie en het verkleinen van de overheid. Hij wil de woningnood aanpakken door de IVA (btw) op de aankoop van de eerste woning af te schaffen, maar vergeet even dat er helemaal geen IVA wordt geheven bij koop van een huis. Hij wil minder Europa en meer nationale trots. Maar hij kijkt wel uit om te roepen dat Portugal uit de EU moet, iedere Portugees weet immers hoe belangrijk de EU voor Portugal was en is. Chega wil belastingen verlagen en pensioenen fiks verhogen. Dingen waar iedereen het wel mee eens is maar die financieel niet zo gemakkelijk te rijmen zijn.
Natuurlijk is de cheganisatie van de Algarve een heet onderwerp in de lokale pers, en ik spreek er ook met een aantal vrienden en kennissen over. Iedereen zegt hetzelfde: dit waren proteststemmers. Ik vind niemand die het partijprogramma van Chega kent of laat staan er echt in is geïnteresseerd. Er moest vooral een signaal aan de traditionele politici worden afgegeven. Ze hebben het gehad met de politiek uit Lissabon, zeggen ze. De Algarviaanse kiezer wil minder overheidsbemoeienis en meer flexibiliteit. De onbeholpen wet Mais Habitação (meer woonruimte door meer regelgeving en ontmoedigen vakantieverhuur) wordt vaak genoemd. Iemand zegt ‘de socialisten willen alles maar reguleren, maar dereguleren lost veel meer op’. Er stroomt ieder jaar veel belastinggeld van de Algarve naar de Portugese staat maar het nieuwe centrale ziekenhuis wat al twee decennia wordt beloofd staat nog steeds niet in de steigers. Als je de kaart van de Algarve bekijkt wordt het nog maar eens heel duidelijk waar de meeste Chegastemmers zitten: in de gemeenten die verhoudingsgewijs weinig overheidsdiensten (=ambtenaren) hebben en veel toerisme (=ondernemers en zelfstandigen).
De Algarve was een socialistisch bolwerk maar dat is veranderd. In het hart van de Algarve is Chega de grootse partij. En let op: in Portugal worden zowel de burgemeester als de wethouders rechtstreeks gekozen. Als in 2025 bij de gemeentelijke verkiezingen de kiezers net zo stemmen als op 10 maart 2024, dan wordt het toerisme in de Algarve straks praktisch gesproken bestuurd door Chega.
Mais Habitação (Meer woonruimte). De huurmarkt in Portugal is lastig. De huurbescherming is rigide en schrikt investeerders af. Zeker in de toeristische Algarve verhuren ze liever aan toeristen, die vooraf betalen en daarna weer naar huis gaan, dan aan residenten. Particuliere verhuurders die de overblijvende weken in hun vakantiestek aan toeristen verhuurden, houden dat door alle regelgeving en extra belastingen steeds vaker voor gezien. Er is in de Algarve meer dan genoeg ruimte om te bouwen maar door een scala aan regels en procedures hebben weinigen daar zin in. De wet Mais Habitação voerde nog meer regels in, aannemende dat er uiteindelijk meer en goedkopere huizen beschikbaar zouden komen. Maar dat blijkt niet zo te zijn. De nieuwe regering van conservatieve premier Montenegro heeft al gezegd veel van deze regels te zullen terugdraaien.
Stemmen als Nederlander of Belg in Portugal
Als je resident bent in Portugal en uit een EU-land komt dan mag je stemmen voor de gemeentelijke verkiezingen en voor het Europees Parlement. Je moet je daarvoor éénmalig inschrijven bij de Junta de Freguesia in je woonplaats en daarna kun je gewoon iedere keer bij die verkiezingen gaan stemmen. Neem bij je inschrijving je identiteitsbewijs mee en ook je bewijs van residentie (Certificado de residência permanente).
Bronnen/verder lezen (in het Portugees):
O dia seguinte: o Algarve como nunca tinha visto
Programa eleitoral chega propos isenção do iva na compra da primeira habitação mas casas não pagam iva em Portugal
A vitória do Chega no Algarve agregou ‘os que são ricos e os que imaginam que são‘
Investigador associa resultado do Chega no Algarve a voto de protesto
Cinco dos 10 concelhos onde o Chega tem melhor resultado são no Algarve
Mais habitacao: como reagem os senhorios?
Geef een reactie