Een ‘vertaling’ van de Portugese verkiezingsuitslag naar Nederlandse partijen en een duiding van de resultaten van 10 maart 2024.
Op 10 maart 2024 koos Portugal een nieuw parlement. Regeringspartij Partido Socialista (PS) verloor haar absolute meerderheid in het parlement en blijft steken op 78 van de 230 zetels tellende Assembleia da República. De rechtse combinatie Aliança Democrática (met aan het hoofd de traditionele grote PSD, de Partido Social Democrata) van Luis Montenegro komt op 80 zetels en is daarmee de grootste partij. Het ligt dus voor de hand dat hij een regering gaat vormen, de beslissing daarvoor ligt bij de president, die feitelijk als informateur functioneert en gebruikelijk al direct in de eerste dagen na de verkiezingen met alle fractievoorzitters uit het parlement spreekt. Intussen likt de PS haar wonden, van haar 120 zetels verloor ze er 42. Premier António Costa was al geen lijsttrekker meer bij deze verkiezingen omdat hij de Portugese politiek de rug toekeert. Hij wordt getipt als mogelijke opvolger van Charles Michel, de voorzitter van de Europese Raad.
De populistische partij Chega verviervoudigde zijn belang in het parlement en haalde maar liefst 50 zetels. Chega was al de derde partij van het land, maar is nu zo groot dat het een regeringscoalitiekandidaat is. Het aantal partijen in het Portugese parlement blijft gelijk: acht. En 90% van de 230 zetels zitten bij de drie grootste partijen. Het doet me denken aan de vorige eeuw in Nederland toen PvdA en CDA de grote middenpartijen waren, maar de net wat kleinere VVD een machtspositie had doordat het een coalitie mogelijk kon maken. Dat is nu aan de hand in Portugal, maar met een belangrijk verschil: beide grote partijen hebben voor de verkiezingen gezegd niet met Chega te willen regeren. De vraag is met name of Luis Montenegro van de PSD daaraan zal vasthouden, want een coalitie zou hem een zeer comfortabele meerderheid in het parlement opleveren. De PS heeft weliswaar toegezegd een minderheidsregering van PSD te zullen steunen om Chega van het pluche te houden, maar dergelijke onderhandelingen zullen vaak lastiger zijn dan met een kleinere coalitiepartner.
Socialisten PSD en PS
Deze twee grote partijen hebben al sinds de Anjerrevolutie samen de meerderheid in de Assembleia da República. Beide werden opgericht in 1974, het jaar van die revolutie, en beide hebben de S van socialisten in de naam. Qua socialiteit zit de PS links van het midden, ze doen me vaak denken aan het realistisch socialisme van Wim Kok. De PSD zit qua socialiteit duidelijk rechts van het midden, meer zoals de linkervleugel van de VVD. De PS en de PSD zijn de zwaargewichten van de Portugese politiek, maar regeerden zelden samen. Meestal doen ze het alleen, een enkele keer met een (absolute) meerderheidsregering, vaker met een coalitie of minderheidsregering. Om zonder de andere gigant te kunnen regeren moet de PS steun aan de linkerkant zoeken en de PSD steun aan de rechterkant. Daardoor is het gebruik geworden dat kleinere partijen de kiezer proberen te verleiden met indicaties van wat ze wel of niet zullen steunen.
Chega
In mijn vergelijking tussen Portugal en Nederland van enkele weken geleden schreef ik al dat de opkomst van het populisme ook in Portugal de regeringsformatie zou bemoeilijken. Waar komt de opschudding vandaan? Luis Montenegro spreekt over ‘de vaak xenofobe, racistische, populistische en overdreven demagogische retoriek’ van Chega-voorman André Ventura. Deze werd al eens beboet voor zijn racistische uitingen jegens de Roma, een volk dat al enkele honderden jaren geleden naar Portugal trok. Chega wil ook abortus weer verbieden, maar is niet tegen de EU. De verkiezingsleus van Chega was ‘Portugal heeft een schoonmaak nodig’. Het ’tegenpartij’-sentiment, het afstand willen nemen van de gevestigde orde, lijkt de belangrijkste reden voor het succes van Chega, niet zozeer de precieze programmapunten van de partij.
En nu?
Hoewel de Portugese regeringsformatie dus haken en ogen kent, heeft deze ten opzichte van Nederland het grote voordeel dat er geen consensus tussen vier partijen maar slechts tussen twee partijen gevonden moet worden. Daarnaast heeft Portugal een ruime ervaring met minderheidskabinetten en gedoogconstructies. De kans is dus groot dat Portugal eerder dan Nederland een regering heeft. Hoe lang die dan zal standhouden is een heel andere kwestie.
De grafieken en aantallen in dit artikel zijn op 21 maart bijgewerkt met de definitieve verkiezingsuitslag inclusief de buitenlandse kieskringen.
Geef een reactie