In november 2023 ging Nederland naar de stembus en in maart 2024 gaat Portugal. Beide landen zijn stabiele democratieën in de democratische Europese Unie. Maar de ene democratie is de andere niet en geen enkele democratie is perfect.
Natuurlijk zijn er meer overeenkomsten dan verschillen. Beide landen kiezen hun volksvertegenwoordiging rechtstreeks (maar kiezen de premier niet). Ten minste eens per vier jaar zijn er nieuwe parlementsverkiezingen. Er mag worden gestemd vanaf 18 jaar en ook vrouwen mogen stemmen. Het land wordt bestuurd op drie niveaus (rijk, provincie/district, en gemeente) en er is vrijheid van meningsuiting, waardoor de pers zijn essentiële rol goed kan vervullen. Politici nemen elkaar verbaal de maat, maar er wordt niet geschoten of met schoenen gegooid.
Maar er zijn ook een aantal verschillen en enkele daarvan vallen op in deze verkiezingsperiode, zeker nu (op het moment van schrijven) de Nederlandse kabinetsformatie alweer een flinke tijd duurt. Het Nederlandse record staat op 299 dagen en dat zou best verbroken kunnen worden. De laatste Portugese regering werd gevormd in 59 dagen.
De Portugese president heeft een vinger in de pap
Portugal heeft een gekozen landsbaas, president Marcelo Rebelo de Sousa kreeg maar liefst 61% van de stemmen en heeft daarmee een enorm mandaat. Dat maakt nogal een verschil ten opzichte van de Nederlandse koning, die alleen maar koning is omdat hij in de goede wieg lag. Waar zijn moeder Beatrix nog informateurs en formateurs benoemde, is de rol van koning Willem-Alexander bij de regeringsvorming nihil. In 2012 vond de Tweede Kamer dat de koning niet langer nodig was.
In Portugal speelt de president juist een grote rol in verkiezingstijd. Het was president Marcelo die bepaalde dat er vervroegde verkiezingen kwamen, nadat premier Costa zijn ontslag indiende. Het alternatief was een nieuwe premier aanstellen en die met hetzelfde parlement laten werken. Direct na de verkiezingen zal president Marcelo de fractievoorzitters horen en wellicht ook nog de Conselho de Estado (Raad van State) en eventueel andere adviseurs, en geeft dan een formatieopdracht. De president is feitelijk informateur. Hij kan over dat proces zolang doen als hij wil, maar waarschijnlijk rondt hij het binnen een paar dagen af.
Eerder publiceerde Portugal Portal een vergelijking tussen de Nederlandse koning en de Portugese president:
Portugal heeft geen senaat (geen ‘Eerste Kamer’)
Portugal kent een parlement met 230 leden, de Assembleia da República, letterlijk ‘de vergadering van de Republiek’. Bij de regeringsvorming is het dus zaak 116 leden in je coalitie te hebben. In Nederland heeft de Tweede Kamer 150 leden en is dat cruciale aantal zetels 76. Maar in Nederland bestaat ook nog de complicatie van de Eerste Kamer. Dat is een hobbyparlementje (de slechts 75 leden zijn parttime-politici) dat alle besluiten van het echte parlement kan blokkeren. Vooral in 2023 is de Eerste Kamer een blok aan het been van de Nederlandse democratie, want de éénonderwerppartij BBB kreeg slechts 5% van de zetels in de echte verkiezingen, maar heeft per ongeluk (door het verkiezingsmoment) wel 21% van de zetels in die Eerste Kamer. Bij de regeringsvorming moet de Nederlandse informateur dus steeds rekenen met de steun die een coalitie in de Eerste Kamer heeft. Daarmee krijgt de splinterpartij BBB een onterecht grote rol.
In Portugal bestaat deze ‘senaat’ niet. In landen zoals Amerika is een senaat nog te verdedigen vanuit de grote mate van zelfbestuur die de individuele leden van de federatie hebben. In de EU heeft minder dan de helft van het aantal lidstaten een senaat, Denemarken en Finland schaften hun senaat zelfs recent af. Afschaffing is het lot dat ook de Nederlandse Eerste Kamer uiteindelijk beschoren is, maar vooralsnog is de Eerste Kamer een rem op de regeringsvorming.
Portugal heeft geen perfecte evenredige vertegenwoordiging
Nederland heeft een perfecte rechtstreekse en evenredige vertegenwoordiging van de uitgebrachte stemmen in de Tweede Kamer. Bij de verdeling van restzetels wordt tot achter de komma berekend hoe dat het eerlijkst is. Portugal daarentegen kent een districtenstelsel, waarbij de zetels per kieskring worden toegewezen (er zijn 22 kieskringen). Dat gaat wel evenredig (niet zoals in bijvoorbeeld Engeland waar de winnaar alle zetels krijgt), maar toch telt daardoor niet iedere stem even zwaar mee. Dit systeem is in het voordeel van grotere partijen omdat die bij de afronding sneller met een restzetel aan de haal gaan. En die restzetels worden per kieskring berekend, niet op landelijk niveau, dus er zijn er veel van.
Zo kon het gebeuren dat de Portugese PS (Partido Socialista) in 2022 met 42% van de stemmen een absolute meerderheid in het parlement kreeg (120 van de 230 zetels, dus 52%). Het systeem betekent ook dat kiezers in een kleine kieskring met slechts 2 zetels welhaast gedwongen zijn op een van de twee grote partijen te stemmen, omdat een stem op een kleinere partij verloren gaat. Voordeel van het districtenstelsel is wel dat het de versplintering tegengaat en dat het dus eenvoudiger is een regering te vormen. Nederland heeft na de verkiezingen van 2023 maar liefst vijftien partijen in het parlement, de grootste heeft 25% van de zetels. Portugal heeft op het moment van schrijven acht partijen in het (veel grotere) parlement, en de grootste partij heeft 52% van de zetels. In Portugal is het dus door de manier van verdelen van de zetels gemakkelijker om een regering te vormen. Maar het Nederlandse systeem is eerlijker, dat staat vast.
In 2022 publiceerde Portugal Portal een verklarend artikel over de Portugese verkiezingen:
De groei van populistische partijen bemoeilijkt de regeringsvorming
De hiervoor beschreven systeemverschillen zijn relevant, maar zowel in Portugal als in Nederland zal het grootste probleem bij de actuele regeringsvorming de opmars van populistische partijen zijn. In Nederland is de PVV nu de grootste partij in het parlement, en bepaald niet alle partijen staan te trappelen om daarmee in een regering te gaan zitten. In Portugal heeft CHEGA! nu slechts 12 zetels in de assembleia, maar dat zal in maart 2024 vrijwel zeker meer worden, prognoses wijzen op 34-40 zetels. Een aardig deel van de zetelwinst zal van de centrumrechtse PSD komen en dan is er een gerede kans dat ook in Portugal een meerderheidscoalitie moeilijk wordt. Anderzijds heeft de laatste minderheidsregering van 2015-2019 de vier jaar gewoon volgemaakt, dus met wat goede wil kan er veel.
En hoe zit dat in België?
België is ook goed in hele lange kabinetsformaties. Het record staat op 254 dagen. De koning vervult in België nog steeds de traditionele rol zoals die in Nederland tot 2014 was, dus is betrokken bij de regeringsvorming. De 150 federale volksvertegenwoordigers worden via kieskringen gekozen, in 2023 bestaat het federale parlement uit twaalf fracties. De grootste partij heeft slechts 16% van de zetels. België kent ook een indirect gekozen senaat.
In Nederland spreken “we” altijd over partijen, maar we stemmen grondwettelijk op personen en niet op partijen.
Dat deze personen (meestal) een gezamenlijk belang hebben en daarmee een partij vormen is goed voor het bestuur, maar het blijven stuk voor stuk op persoon gekozen volksvertegenwoordigers en zijn dus vrij om de partij te verlaten, uiteraard met behoud van hun zetel, of anders te stemmen dan de partij dat wil.
Of de leden van de grootste partij in de regering komen is geen must, ook met het grote aantal stemmen van de PVV, kun je deze groep, binnen een democratie, feitelijk buiten de regering houden, immers 65 % heeft niet op deze groep mensen gestemd.
In NL kiest men op een persoon, de facto niet op een partij.
De Eerste Kamer is beslist géén hobbyparlement en is ook geen rem op de regeringsvorming.
De schrijver moet zich even verdiepen in de NLse staatsinrichting voordat hij deze onzin opschrijft.
Juist zo’n Eerste Kamer, omdat ze getrapt gekozen is en geen actuele weerspiegeling is van de politieke machtsverhouding, kan extreme wetten tegenhouden en/of terug sturen naar de Tweede kamer.
De commotie op 3 april 2024 veroorzaakt door de Eerste Kamer onderstreept naar mijn mening wederom dat het afgeschaft dient te worden. Het gasbesluit was met grote meerderheid genomen door het echte parlement met 150 full-time leden. Maar de Eerste Kamer dacht daar toch nog even aan te moeten sleutelen. Vervolgens is een emotionele staatssecretaris genoeg om dit stelletje part-time politici te laten begrijpen dat ze zichzelf een veel te grote broek toekennen. https://www.ad.nl/politiek/vijlbrief-dreigt-met-aftreden-eerste-kamer-belooft-sluiten-gasveld-groningen-snel-te-behandelen~ae8bd266/
Nogal veel negatieve reacties. Ik vind het daarentegen een redelijke weergave van de realiteit, n.l. een bewijs dat tijden veranderen. Zo is er al vele malen voorgesteld de eerste kamer af te schaffen in weerwil van de staatsrechtelijke aspecten. Kennelijk zijn politici die de mening van Cees delen. De opkomst van extreem rechts is een probleem. Of het de oorzaak of het gevolg is laat ik in het midden. Feit is dat de samenleving verhard, zoals uit sommige van de eerdere reacties blijkt.
Jammer dat een foto van Wilders het artikel siert terwijl hij er persoonlijk niets mee te maken heeft. Een foto van het Portugese parlement (gebouw of van binnen) of van een opmerkelijk Portugees politiek talent zou Portugal Portal meer sieren. Verder vaak onderhoudende artikelen…
Schijnbaar heeft ook afbraak bevorderend Woke-links hier op deze site een voorkeur tov populistisch-rechts.
Ik snap niet waarom er zoveel tegenstand bestaat voor de keuze van een grote groep vernieuwde Nederlanders, terwijl een nog grotere groep oorlog minnende Nederlanders het oké vinden dat de huidige politieke kopstukken overlopen van dedain en geen spat rekening houden met de mening van heel veel kiezers.
Het probleem met populistische partijen is Bert, dat ze het ook praktisch nergens anders beter doen waar ze ook maar aan de macht komen of zijn. Bij populistische partijen verdwijnt de democratie, of wordt ze uitgehold als ik de omliggende landen rondom ons zie en daar pas ik absoluut voor. Weet je zelf wel wat populisme betekent en neen ik ben geen voorstander van de elite.
Zoek maar is op wat populisme betekent.
Niets mis mee.
Het volk op de eerste plaats.
CHEGA, openlijk rascistisch over migranten en Roma-zigneuers, die nu al een uiterst gemarginaliseerd bestaan in Portugal leiden, zal bij de komende verkiezingen niet alleen veel stemmen van centrum-rechtse PSD (continu verwikkeld in corruptieschandalen) wegtrekken maar ook de winst van de eenmanspartij PVV in Nederland verre overtreffen. De Portugese democratie komt voor een zware beproeving te staan. Al verwacht ik niet dat verreweg de meeste Nederlandse en Vlaamse migranten in Portugal dit uberhaupt veel zal kunnen schelen. Zonneschijn, goedkope wijn en chourizo uit Tras-os-Montes zijn immers a- politiek. En godzijdank hebben we nog Twitter-X-respondenten als ‘Bert’ die de politieke ontwikkeling positief zullen blijven duiden en slechts begrijpen wat op anderen van toepassing is. De ziel van de eenzame is een doolhof.
Het zijn niet de centrum-rechtse PSD die voortdurend in corruptieschandalen verwikkelt zijn, maar de socialistische PS. De huidige PS-regering moest trouwens ontslag nemen na een hele dag huiszoeking op het cabinet van premier Antonio Costa. Veelzeggend is toch ook dat een meerderheidsregering op 1,5 jaar tijd meer dan 15 van zijn ministers moest wisselen. Ondertussen draait ook veel vierkant met al 2 jaar niets dan stakingen en protesten in de gezondheidszorg, onderwijs, transport en momenteel de politie. Verwondert het dan dat een partij als CHEGA daar winst uit puurt.
Klopt Guido, ook de PS scoort hoog op de corruptieschaal.
hier overigens nog wat laatste berichten uit Portugese media:
1. President Madeira verdacht van corruptie De voorzitter van de regionale regering van Madeira, Miguel Albuquerque (PSD), wordt verdacht van corruptie, ambtsmisdrijven, machtsmisbruik en aantasting van de rechtsstaat, naast andere misdrijven, volgens de aanklacht van het Openbaar Ministerie (MP).
2. Volgens de Eurobarometer is de corruptie in Portugal de laatste drie jaar toegenomen. 51% van de ondervraagden zegt dat de corruptie in het land is toegenomen, wat meer is dan de 41% in de ruimte van de 27 lidstaten van de Europese Unie.
Koester maar niet de illusie dat zulks met de neo-fascisten van Chega in een regering zal veranderen. De werkelijkheid valt immers niet te kloppen.