Parlementsverkiezingen 2022

Een ‘vertaling’ van de Portugese verkiezingsuitslag naar Nederlandse partijen en een duiding van de resultaten van 30 januari 2022.

Op 30 januari koos Portugal een nieuw parlement. Regeringspartij Partido Socialista (PS) van premier António Costa wist in deze vervroegde verkiezingen de felbegeerde meerderheid in het parlement te behalen en kan dus comfortabel gaan regeren zonder te hoeven marchanderen met andere fracties. En de jonge populistische partij Chega! haalde maar liefst 12 zetels in de 230 leden tellende Assembleia da República en is daarmee nu de derde partij van het land. Klein links verliest twee derde van zijn parlementariërs, dus alles in ogenschouw genomen, is er sprake van een verschuiving naar rechts in Portugal. Al zullen we daar in de aankomende jaren niet veel van merken, de regering blijft immers hetzelfde. António Costa zal vrijwel zeker de vier jaar volmaken en wordt dan de langstzittende premier sinds de Anjerrevolutie.

In 2019 schreef ik op Portugal Portal een artikel over de verkiezingsuitslag van dat jaar waarin ik de situatie in het Portugese parlement vertaalde naar de Nederlandse situatie. Daar kreeg ik veel goede reacties op en dus maak ik ook nu weer die vertaalslag. Het artikel uit 2019 vind je hier: Portugese politiek voor beginners.

Zo ziet de samenstelling van het Portugese parlement er nu uit, vertaald naar Nederlandse politieke partijen:

Opvallend is dat de PS met het behalen van 42% van de stemmen de meerderheid van de zetels in het parlement heeft gescoord. Dat komt doordat berekening naar hele zetels per kiesdistrict plaatsvindt en niet op landelijk niveau. Om diezelfde reden krijgt de CDS-PP (zeven jaar geleden nog een regeringspartij) met 1,6% van de stemmen geen enkele zetel, terwijl dat bij een volledig directe vertegenwoordiging ten minste drie zetels zou opleveren. Milieupartij PAN kreeg nog minder stemmen, slechts 1,5%, maar behoudt wel een zetel. De Portugese democratie is heel goed, maar dus niet perfect.

Politieke landschap

Net zoals in veel andere Europese landen is het socialisme een belangrijke stroming in de Portugese politiek. De beperkte rol van de PvdA in Nederland is eigenlijk een uitzondering, al komt dat voor een flink deel door de versplintering in het Nederlandse parlement. In de Nederlandse Tweede Kamer zijn maar liefst 19 verschillende fracties actief, terwijl zij maar 150 leden heeft. De vers gekozen Portugese Assembleia da República kent slechts 8 fracties terwijl zij 230 leden telt.

Socialisten PSD en PS

Deze twee grote partijen hebben al sinds de Anjerrevolutie samen de meerderheid in de Assembleia da República. Beide werden opgericht in 1974, het jaar van die revolutie, en beide hebben de S van socialisten in de naam. Qua socialiteit zit de PS links van het midden, ze doen me vaak denken aan het realistisch socialisme van Wim Kok. De PSD zit qua socialiteit duidelijk rechts van het midden, maar is geen rijkenpartij, eerder een Ruttepartij. De PS en de PSD zijn de zwaargewichten van de Portugese politiek, maar regeerden zelden samen. Meestal doen ze het alleen, een enkele keer met een (absolute) meerderheidsregering, vaker met een coalitie of minderheidsregering. Om zonder de andere gigant te kunnen regeren moet de PS steun aan de linkerkant zoeken en de PSD steun aan de rechterkant. Daardoor is het gebruik geworden dat kleinere partijen de kiezer proberen te verleiden met indicaties van wat ze wel of niet zullen steunen.

Burgemeesters

Interessant detail is dat in 2022 beide grote partijen worden geleid door een voormalig burgemeester. António Costa (PS) was 8 jaar burgemeester van Lissabon, Rui Rio (PSD) was 13 jaar burgemeester van Porto. Bedenk daarbij dat burgemeester in Portugal een gekozen functie is. Het politiek leiderschap van een miljoenenstad is misschien wel de beste voorbereiding op het premierschap.

Chega! (Genoeg!)

De winst van deze populisten komt niet uit de lucht vallen, al tijdens de presidentsverkiezingen in 2021 werd duidelijk dat Chega! op steeds meer stemmen kon rekenen. De populisten zijn nu de derde partij van Portugal, gemeten naar aantal zetels in het parlement. Chega! wordt geleid door voormalig belastinginspecteur André Ventura, die zijn politieke carrière begon onder de vleugels van de PSD, zeg maar de Portugese VVD. De parallellen met de Nederlandse PVV van Geert Wilders zijn groot. In de eerste twee jaar van het bestaan van splinterpartij Chega! kreeg ze onevenredig veel aandacht van zowel de politieke media als andere fracties in het parlement, waardoor de aanhang alleen maar groeide.

Iniciativa Liberal

IL is de enige Portugese partij die moeilijk naar Nederland ’te vertalen’ is. IL staat letterlijk voor Liberaal Initiatief. Het is een partij met veel nadruk op ondernemerschap en eigen verantwoordelijkheid en kansen. IL wil onder andere een vlaktaks (inkomstenbelasting met hetzelfde percentage voor iedereen) en al het staatsbezit zoveel mogelijk privatiseren. IL heeft geen enkele religieuze pretentie en is daarnaast EU-gezind. De retoriek is opbouwend en beschaafd, er is geen spoor van onverdraagzaamheid te bekennen. Nederland zou misschien best zo’n partij kunnen gebruiken.

Regeringsvorming

Nederland heeft net met 299 dagen de langste kabinetsformatie uit zijn geschiedenis achter de rug. In Portugal verloopt dat proces veel sneller, omdat niet geprobeerd wordt om alle onderwerpen al af te kaarten in een regeerakkoord. In Portugal worden vaak slechts afspraken op hoofdlijnen gemaakt. Daarna wordt er gedurende de regeerperiode gesproken en onderhandeld om beleidskwesties door het parlement te loodsen. Waar Nederland slechts incidenteel door een minderheidsregering wordt bestuurd (de laatste keer was de gedoogconstructie met de PVV/Wilders van 2010-2012), is in Portugal de minderheidsregering eerder regel dan uitzondering. Dat betekent dat de regering afhankelijk van het onderwerp bij klein links of klein rechts op zoek moet naar steun. Een andere regelmatig gebruikte techniek is dat de grootste oppositiepartij een wetsvoorstel niet steunt maar ook niet wegstemt. Door de onthouding heeft de regeringspartij dan praktisch even een meerderheid en hoeft zo geen steun bij kleine en soms veel eisen stellende partijen te zoeken.

Je zou verwachten dat Portugese regeringen minder lang zitten, door het ontbreken van uitonderhandelde regeerakkoorden en door de frequente minderheidsregeringen. Dat blijkt echter niet het geval. In de afgelopen 40 jaar hadden zowel Portugal als Nederland 15 regeringen. De laatste regering Costa hield het 26 maanden vol, al moet gezegd worden dat Costa in de regeerperiode daarvoor de maximale 4 jaar keurig heeft uitgezeten met zijn minderheidskabinet.

Eenkamerig parlement

Portugal kent geen dubbel parlement, er is dus geen vertragingsfactor in de vorm van een Eerste Kamer (Nederland) of Senaat (België). Dat vereenvoudigt de regeringsvorming natuurlijk ook. Nadat een wet door de Assembleia da República is aangenomen, moet deze nog wel door de (gekozen) president worden ondertekend. Ieder jaar weigert de president dat wel een paar keer en stuurt een wet ongetekend en voorzien van commentaar terug naar de volksvertegenwoordigers. Er is ook nog het grondwettelijke gerechtshof, het Tribunal Constitucional, als veiligheidsklep op de grondwettelijkheid van nieuwe wet- en regelgeving.

In mijn boek ‘Portugal, stukje bij beetje’ krijgt ook de Portugese politiek een beurt. Wil je meer lezen, klik dan hier.