Ik zat met een Portugese kennis in de auto. We bespraken de letters van de kentekens. Hij zei met stelligheid dat de letters k (ka), w (dáblio) en y (iepsielon) niet voorkwamen in het Portugese alfabet, en dus ook niet in de Portugese kentekens.
Hmm, ik dacht er anders over, maar wist het niet zeker. Totdat ik het opzocht op het internet, ja, met AI tegenwoordig. Wat bleek?
In de wereld van taal en communicatie zijn veranderingen zelden spectaculair. Soms komen er letters bij. Zo ook de officiële toevoeging van drie letters aan het Portugese alfabet: de k, w en y.
Deze uitbreiding, die in 2009 werd vastgelegd in het Acordo Ortográfico da Língua Portuguesa, markeert een belangrijke stap in de modernisering en internationalisering van de Portugese taal.
De letters k, w en y verschenen voor het eerst op Portugese kentekens in 2020, toen het huidige formaat AA-00-AA werd ingevoerd.
Een alfabet met geschiedenis
Het Portugese alfabet telde tot 2009 slechts 23 letters: van a tot z, minus de k, w en y. Deze drie letters werden als “vreemd” beschouwd en kwamen alleen voor in leenwoorden, eigennamen, wetenschappelijke termen en buitenlandse merknamen. Denk bijvoorbeeld aan woorden als kilograma, watt, yoga, of namen als Kuwait, Washington en Yuri. Hoewel deze letters in de praktijk al lang gebruikt werden, ontbrak hun officiële erkenning in het alfabet.
Dat leidde tot een paradox: leerlingen leerden een alfabet dat niet overeenkwam met de werkelijkheid van boeken, internet en dagelijks taalgebruik. De toevoeging van deze letters was dan ook geen willekeurige beslissing, maar een noodzakelijke aanpassing aan de realiteit van de 21e eeuw.
Het Acordo Ortográfico: een internationale afspraak
De officiële erkenning van de k, w en y kwam voort uit het Acordo Ortográfico da Língua Portuguesa. Het akkoord werd in 2009 gesloten tussen de landen van de CPLP (Gemeenschap van Portugeessprekende Landen) om één uniforme spelling te creëren voor alle varianten van het Portugees. Onder andere Portugal, Brazilië, Angola, Mozambique en Kaapverdië namen deel aan deze afspraak.
Links voorbeelden van woorden die veranderden van de oude Portugese spelling naar de nieuwe spelling.
Bron: Wikipedia.
In Portugal leidde dat tot felle discussies
Taalidentiteit en cultuur. Het overgrote deel van de nieuwe, geharmoniseerde spelling volgde al de Braziliaanse schrijfwijze. Er zijn ook ongeveer twintig keer zoveel Brazilianen dan Portugezen in de wereld, dus is het ook wel een beetje logisch. Tegenstanders vinden dat het akkoord te veel tegemoetkomt aan de Braziliaanse spelling, waardoor typisch Europese schrijfwijzen verdwijnen. Ze zien het als een verlies van cultureel erfgoed en een “Brazilianisering” van de taal. Mijn Braziliaanse maatje werd al eens ernstig toegesproken door een Portugese lerares: “Jullie proberen ons te domineren met jullie taalvariant!”
Politieke en symbolische weerstand. In Portugal zelf is er een groep die het akkoord wel officieel ziet ingevoerd, maar het in hun eigen schrijven blijft negeren. Onderaan een artikel in krant en tijdschrift staat dan zoiets als: ‘Deze tekst volgt de oude spelling’ (Este texto segue a antiga ortografia).
Een belangrijk onderdeel van deze overeenkomst was het moderniseren van het alfabet. Door de drie “buitenlandse” letters toe te voegen, werd het alfabet gelijkgetrokken met dat van andere grote wereldtalen, zoals het Engels en het Spaans. Dit vergemakkelijkt niet alleen het leren van andere talen, maar ook de integratie van Portugese woorden in internationale contexten.
Wat verandert er in de praktijk?
Voor de meeste Portugeessprekenden verandert er weinig in het dagelijks taalgebruik. De k, w en y worden nog steeds vooral gebruikt in:
Leenwoorden: zoals karaté, whisky, yoga
Wetenschappelijke termen: zoals kilowatt, wattmeter, krypton
Eigennamen: zoals Katherine, William, Yves
Merknamen en technologie: zoals YouTube, Wi-Fi, Kaspersky
In traditionele Portugese woorden blijven deze letters zeldzaam. Je zult dus niet ineens karro schrijven in plaats van carro. Wel betekent de officiële erkenning dat deze letters nu ook in schoolboeken, woordenboeken en officiële documenten mogen voorkomen zonder dat ze als fout worden beschouwd.
Voor scholieren betekent dit dat ze bij het leren van het alfabet voortaan 26 letters moeten onthouden in plaats van 23. Ook bij het spellen van buitenlandse namen of termen is er nu duidelijkheid: de letters zijn toegestaan en correct.
Angola
In Angola worden naast het Portugees ook verschillende Bantoetalen gesproken, zoals Kimbundu, Umbundu en Kikongo. Veel woorden en namen uit deze talen zijn via culturele en historische uitwisseling in het Portugees terechtgekomen — en sommige daarvan bevatten de letter k.
Hier volgen enkele voorbeelden van Portugese woorden met Angolese oorsprong waarin de letter k voorkomt en die ik in Angola tegenkwam.
Kizomba (zie de foto hiernaast van Obe Images) is een populaire muziek- en dansstijl die is ontstaan in Angola in de jaren 1980. Het woord komt uit het Kimbundu en betekent ongeveer “feest” of “samenkomst”.
Kimbundu is een van de belangrijkste Bantoetalen in Angola. Het wordt ook gebruikt in Portugese teksten om te verwijzen naar de taal of cultuur.
Kikongo is een andere Bantoetaal die in Noord-Angola wordt gesproken.
Kwanza is de naam van de nationale munt van Angola.
Kijk maar eens op de weg of je kentekens met de letters k, w of y tegenkomt.
In mijn herinnering werd in de jaren tachtig en negentig de letter K ook gebruikt voor kentekens, in het geval van geïmporteerde auto’s (die dus eerst een buitenlands kenteken hadden gehad). Het nummerbord op de foto zou daar een goed voorbeeld van kunnen zijn.
Dank, Maria.
Ik zocht het op:
Wikipedia (Portugees): “Kentekenplaten in normaal formaat en in de gebruikelijke kleuren met de reeks 00-00-KA tot 00-00-KF: gereserveerd voor tweedehands geïmporteerde voertuigen (alleen gebruikt bij voertuigen die in 1997 zijn geregistreerd).”