Op maandag 28 april 2025 om 11h33 valt in heel Portugal de stroom uit. Het duurt tot ver voorbij middernacht voordat de energievoorziening geheel en voor iedereen is hersteld. Onze afhankelijkheid van elektra wordt pijnlijk blootgelegd.
Portugal komt tot stilstand
Op sociale media worden al snel grappen gemaakt over Putin, maar die zijn wrang. We weten immers dat in deze moderne tijd een tank aan de grens minder eng is dan een dag zonder elektriciteit. Want binnen de kortste keren valt alles stil. Winkels sluiten, treinen en metro kunnen niet rijden, stoplichten werken niet meer, bedrijven sturen mensen naar huis, de tv doet het niet, geldautomaten doen het niet, pinbetalen kan niet, internet valt weg, en ga zo maar door.
Ziekenhuizen
Ziekenhuizen blijken goed voorbereid op stroomuitval, met aggregaten. Maar de lokale Centros de Saúde hebben deze niet en worden dus beperkt in hun functioneren. Ziekenhuizen schrappen wel alle niet-dringende ingrepen. Ambulancedienst INEM blijft zonder problemen functioneren, al wordt communicatie bemoeilijkt door de overbelasting van het telefoonnetwerk.
Waterleiding
In veel gevallen stopt ook de waterleiding er na een poosje mee. Tegenwoordig wordt de druk in de waterleidingen immers met pompen op peil gehouden, en ook die werken op elektra.
Brood uitverkocht
Als duidelijk wordt dat dit niet een stroomuitvalletje van een aantal minuten (dat gebeurt wel eens) of een aantal uren (dat gebeurt een hele enkele keer) is, ontstaat er een run op supermarkten en raken water, brood en melk op sommige plaatsen uitverkocht.
Vast in de lift
Er worden ten minste 12 mensen uit vastgelopen liften bevrijd. Er zijn verslagen van metropassagiers die in donkere tunnels de weg naar het (ook donkere) station proberen te vinden.
Internet en bellen
Sociale media blijven nog een paar uur werken maar dan verdwijnt ook internet langzaam maar zeker. Whatsappberichtjes gaan nauwelijks nog uit. Telefoneren lukt nog wel maar het telefoonnetwerk kan het snel toegenomen gebel niet aan. Het waarschuwende SMS-bericht van de ‘burgerbescherming’ (ANEPC) komt bij velen pas in de avond aan.
Benzine en diesel
Wie een traditionele brandstofauto heeft, prijst zich rijk, al blijkt dat benzinepompen ook niet kunnen functioneren zonder stroom. Er is elektra nodig om diesel of benzine te kunnen tanken, en in de middag sluiten ook de meeste benzinepompen in Portugal. Elektrische auto’s blijken een onverwacht voordeel te bieden: ze zijn een powerbank van jewelste, voor leegrakende mobiele telefoons en oplaadbare radio’s. Mits ze opgeladen waren natuurlijk.
Vliegvelden
Honderden vluchten worden geannuleerd of omgeleid naar andere vliegvelden. Passagiers zitten vast omdat het openbaar vervoer nauwelijks rijdt, vele honderden overnachten op het vliegveld. Op de vliegvelden, met name in Lissabon, zijn de problemen ook de dinsdagochtend erna nog niet voorbij, het duurt even voordat de planning hervonden is.
Radio
De drie Portugese staatsradiostations Antena 1, 2 en 3 zenden gedurende de hele dag een gelijk programma uit waarin actualiteiten over de stroomuitval worden gedeeld. Helaas vergeten ze om ieder uur op het uur even een stand-van-zakenbulletin van een paar minuten te presenteren. De commerciële zenders doen dat merendeels wel.
Zonnepanelen
Zonnepanelen blijken lang niet altijd een uitkomst bij een stroomuitval. Wel als ze helemaal zelfstandig zijn, zoals bijvoorbeeld de panelen op campers. Maar de grote panelen die mensen op het dak hebben liggen, hebben een omvormer nodig en die is vaak afhankelijk van netstroom. En ook als dat niet zo is, dan is er een veiligheidsklep nodig die voorkomt dat de panelen stroom aan het elektranet leveren terwijl dat net stilligt. Het kan dus wel, maar het vergt een extra investering van vele honderden euro’s. Datzelfde geldt voor de huisaccu’s, die zijn nog steeds duur en hebben een terugverdientijd van vele jaren.
Middernacht: 80% weer aangesloten
Rond middernacht (van 28 op 29 april) heeft zo’n 80% van de Portugese bevolking weer stroom. Om 07h45 op dinsdagmorgen 29 april zegt distributeur E-Redes dat alle Portugese residenten weer stroom hebben. Maar de problemen zijn nog niet voorbij, vele duizenden mensen brachten de nacht elders door, onder meer op metro- en treinstations, en moeten nog naar huis.
Oorzaak
De Portugese netwerkbeheerder REN wijt de stroomstoring aanvankelijk aan atmosferische storingen in Spanje. Dat verhaal wordt echter door alles en iedereen ontkent, net als overigens een mogelijke cyberaanval. Er wordt zowel in Spanje als in Portugal een groot onderzoek naar de oorzaak gelast. Vast staat wel dat de stabiliteit van het elektranetwerk in vijf seconden verdween, en dat is cruciaal.
De stabiliteit van een elektranetwerk wordt een balancing act genoemd, een evenwichtsoefening. Het is een voortdurend bijregelen van het stroomaanbod en de stroomafname. Gaat het mis, zoals op 28 april, dan is het opnieuw aanzetten van het elektranetwerk een nog veel grotere balanceeruitdaging. Daarom duurt het zo lang om een heel land opnieuw ‘op te starten’.
Portugal autonoom
Op het moment dat de stroom uitviel, om 11h33 op 28 april 2025, betrok Portugal circa 33% van zijn elektriciteit vanuit Spanje. Dat is overigens een volstrekt normale situatie, tussen landen wordt heel frequent stroom uitgewisseld. De dag erna, op 29 april, verklaart minister van infrastructuur Pinto Luz dat Portugal inmiddels 100% eigen stroom gebruikt. De kans op herhaling de dag erna is naar zijn zeggen dus nihil.
Hernieuwbare stroom
Portugal en Spanje lopen voorop qua hernieuwbare stroom, maar dat blijkt in dit geval geen voordeel te zijn. Het probleem is immers het netwerk, niet de herkomst van de stroom. En dan vooral de stabiliteit van dat netwerk. Traditionele elektracentrales op kolen of gas kun je gemakkelijker afregelen dan windmolens of zonnepanelen (Portugal heeft er hele velden van).
En nu?
In een hele korte tijd leert iedereen in heel Europa een aantal belangrijke lessen. Dat gepraat over noodpakketten en contant geld blijkt dus niet helemaal onzin. Onze communicatiesystemen blijken totaal niet voorbereid op een dergelijke stroomuitval (want wat nog werkt is direct overbelast). En nu ging het maar om een dikke twaalf uur, wat als we drie dagen zonder stroom moeten doen? En hoe moeilijk is het uiteindelijk om voor een terrorist om het stroomnetwerk te ondermijnen? Waarschijnlijk gemakkelijker dan het kapen van een vliegtuig.
Record?
Het Europees record stroomuitval staat op naam van Italië en Zwitserland, in 2003 zaten daar 55 miljoen mensen een halve dag zonder stroom. Het zou best kunnen dat 28 april 2025 dat record overneemt, als de definitieve getallen bekend worden.
Ooievaars
Iedereen kent wel de Portugese elektramasten vol ooievaarsnesten. Helemaal ongevaarlijk is dat niet. Op 9 mei 2000 zaten de regio’s Lissabon, Alentejo en Algarve twee uur zonder stroom omdat een ooievaar tegen een hoogspanningskabel was aangevlogen. Die moet daar tegen kunnen, maar toch sloeg er een veiligheidsklep dicht in het elektrastation in Rio Maior en zat de helft van de Portugese bevolking ineens zonder stroom. Dit schijnt nu niet meer te kunnen gebeuren.
Noodpakket
In januari van dit jaar schreven we, niet toevallig, een artikel over contant geld in Portugal en namen daarin ook de steeds meer besproken noodpakketten mee.
Bedankt voor dit informatieve artikel. De recente stroomstoring heeft veel losgemaakt en roept vragen op over de onderliggende oorzaken.
Een vriend van mij, voormalig universitair hoofddocent (dat is zoiets als een hoogleraar) technische informatica, deelde zijn inzichten over de technische achtergrond van zulke storingen.
Hij vertelde dat het elektriciteitsnet in Spanje en Portugal is opgebouwd uit regionale subnetten die autonoom reageren op verstoringen. In tegenstelling tot landen als Frankrijk, België en Nederland, waar een centraal gecoördineerd systeem zorgt voor meer stabiliteit, kunnen deze subnetten bij onverwachte gebeurtenissen elkaar tegenwerken.
Bijvoorbeeld, een vertraging van slechts 3 milliseconden in de reactie van een substation kan leiden tot een faseverschil van 1 graad. Dit lijkt minimaal, maar kan resulteren in stroompieken van meer dan 100.000 ampère, wat de automatische beveiligingssystemen activeert en leidt tot een kettingreactie van uitschakelingen.
Deze technische dynamiek verklaart waarom de storing zich zo snel verspreidde en waarom het Iberisch netwerk kwetsbaarder is voor dergelijke incidenten. Het benadrukt het belang van een robuuste en gecoördineerde infrastructuur om toekomstige storingen te voorkomen.
Om met zijn woorden te spreken: “kortom gedonder”
De letterlijke tekst was:
JA — de oorzaak van de storing!
Al eens heel lang geleden heb ik samen met een student een simulatie opgezet van een landelijk elektriciteitsnet.
De basis is dat het net uit subnetten bestaat: regio’s regelen zelf wat ze moeten doen bij onverwachte verschijnselen.
Dat principe is aan beide kanten van de Pyreneeën gelijk.
Maar: ten noorden — in landen als Frankrijk, België en Nederland — is er een gecentraliseerd systeem dat het geheel coördineert. Dat maakt het stabieler en robuuster.
In Spanje daarentegen kunnen de subnetten bij storingen gaan rondzingen en elkaar tegenwerken. Elke automatische reactie kost tijd, en zelfs een vertraging van 3 milliseconden kan al leiden tot een faseverschil van 1 graad, wat gelijkstaat aan stromen van 100.000 ampère of meer.
Kortom: gedonder in het net.
Fijn al deze informatie en het zal ons helpen bij een volgende stroomstoring.
Wij hadden ons ook niet ècht goed voorbereid op dit soort zaken, bleek nu. We hadden de dag ervoor geconstateerd dat we moesten tanken, maar het niet direct gedaan. Dat kon de 28e nergens meer in onze omgeving. Gelukkig zat het aggregaat nog wel vol dus daar sloten we koelkast en vriezer op aan.
We hadden wel contant geld in huis, voldoende water en veel etensvoorraad maar dat moest allemaal gekookt worden (pasta, rijst, meel) en wij hebben geen gas. Dan heb je toch weer net het verkeerde in huis.
Wij hebben onze voorraad dus aangevuld met direct eetbare zaken.
Op 28 april kookte ik op een groot vuur in de bbq buiten. Best leuk, voor een keertje dan….