Een tsunami in Portugal?

Eind vorige maand werd de wereld opgeschrikt door een zeebeving voor de oostkust van Rusland. Seismologen kwamen uit op 8,8 op de schaal van Richter, een van de hoogste waarden ooit gemeten. Daarop volgde een tsunami-alarm voor verschillende landen langs de Stille Oceaan, waarbij de schade al bij al nog meeviel omdat het epicentrum gelukkig in een dunbevolkt gebied lag. Het doet ons echter wel terugdenken aan de dramatische beelden van december 2004, na de tsunami op tweede kerstdag in Zuidoost Azië, waarbij meer dan 230.000 mensen omkwamen.

Kan dit ook in Portugal?

Het gebied nabij het Russische schiereiland Kamtsjatka werd in 1952 al getroffen door een nog zwaardere beving met een magnitude van 9,0. Het toont de kwetsbaarheid van de regio aan, wat ook logisch is, aardbevingen komen immers voort uit het verschuiven van aardplaten. Dit verklaart waarom bepaalde plaatsen vaker te maken krijgen met dit probleem.

Eventjes verder denkend komen we uit op 1 november 1755. Een aardbeving, waarvan de magnitude geschat wordt tussen 8,5 en 9,0 op de schaal Richter (de schok wordt gevoeld tot in Scandinavië en Noord-Amerika), vindt plaats bij de Gorringe Bank, een onderzeese bergketen op zo’n 200 kilometer voor de Portugese kust. De gevolgen zijn catastrofaal voor Lissabon en bij uitbreiding heel Portugal. Duizenden slachtoffers van vallende brokstukken en puin bevinden zich in bomvolle kerken, het is immers Allerheiligen. Omgevallen kaarsen veroorzaken honderden brandhaarden, mensen vluchten naar de open plaatsen langs de Taag en bij de haven, achteraf bekeken een noodlottig idee. Meer dan 85% van de gebouwen in Lissabon wordt verwoest, maar het ergste moet nog komen. Minder dan 40 minuten later trekt het water zich terug om even later, onder de vorm van drie opeenvolgende golven, die tot zes meter hoog zijn, de stad te overspoelen. De slachtoffers hebben geen schijn van kans en worden meegesleurd door de golven. In totaal eist de ramp meer dan 100.000 doden, een kleine helft daarvan alleen al in Lissabon, een stad die op dat moment 200.000 inwoners telt.

Ik wil hier niet als doemdenker gaan orakelen, maar volgens wetenschappers herhaalt het fenomeen zich na 200 tot 400 jaar. De vraag is dan ook niet of dit in Portugal nog kan gebeuren, maar simpelweg wanneer en hoe binnenkort het te verwachten valt. Het land ligt op de plaats waar de Euraziatische Plaat en de Afrikaanse Plaat elkaar ontmoeten, vandaar de frequent voorkomende bevingen die we in Portugal kennen.

Waar is de grootste kans op een tsunami?

Deze bevingen zijn meestal klein tot onschuldig, maar er zijn ook kritieke gebieden die zware aardbevingen kunnen veroorzaken, gevolgd door verwoestende tsunami’s. Denk dan in de eerste plaats aan de voormelde Gorringe Bank of de Azoren-Gibraltar Breuk.

• Volgens modellen van het Portugese Instituut voor Zee en Atmosfeer (IPMA) staat de Algarve met stip genoteerd in de lijst van meest risicovolle gebieden. Door zijn lage reliëf en dichtbevolkte kustgebieden wordt de kwetsbaarheid exponentieel vergroot. Bovendien is nergens ter wereld de tijd tussen de beving en de tsunami korter dan hier. Er moet snel gereageerd worden want elke minuut telt. Steden als Portimão, Lagos, Faro en Albufeira vallen in het risicogebied dat binnen de 20 tot 30 minuten na de zeebeving kan getroffen worden.
• Meer noordelijk komt uiteraard ook Lissabon en omgeving in het vizier, waar de geschiedenis zich zou kunnen herhalen. Oeiras, Almada, Seixal, Barreiro, Cascais, Setúbal en het schiereiland Troia zijn gebieden waar de eerste golf 30 tot 45 minuten na de aardbeving kan arriveren.
• Het estuarium van de Taag, met zijn trechtervormige vorm, zou de energie van de golf landinwaarts kunnen kanaliseren, waardoor de impact wordt versterkt.
• Nog hogerop langs de Atlantische kust wordt vooral gekeken naar de streek rond Figueira da Foz, Peniche en Nazaré. Op deze locaties is het de kustconfiguratie die de kracht van de golven kan versterken, waardoor ze nog verwoestender worden.
• Ook de eilanden vormen een probleem. Op de Azoren zijn São Miguel en Santa Maria het meest kwetsbaar vanwege de nabijheid van de drievoudige kruising van tektonische platen. Hier is sprake van een hoge en constante seismische activiteit.
• Op Madeira kunnen Funchal, Câmara de Lobos en Ponta do Sol dan weer worden getroffen door onderzeese aardverschuivingen, die ook lokale tsunami’s veroorzaken.

Waarschuwingen

Zoals men bij de veiligheidsinstructies op het vliegtuig pleegt te zeggen “In the unlikely event of …”, kunnen we toch maar beter voorbereid zijn. Binnen het IPMA functioneert sinds 2017 een tsunamiwaarschuwingcentrum dat deel uitmaakt van het internationale NEAMTWS-systeem van UNESCO. Het kan binnen enkele minuten een waarschuwing uitsturen, wat de overheid tijd geeft om de bevolking in kustgebieden te evacueren. Daarnaast zijn ook lokale systemen ontwikkeld om de bevolking te waarschuwen. Zo heeft Lissabon bijvoorbeeld een geavanceerd waarschuwingssysteem geïnstalleerd met sirenes en evacuatieborden, als onderdeel van een breder plan om de paraatheid bij een tsunami te vergroten. Dit neemt niet weg dat de realiteit grimmig is. Wetende dat we over maximum tussen de 20 en 45 minuten beschikken om te reageren, is ook een voorbereiding van de bevolking van essentieel belang.

Wat kunnen we zelf doen?

Mocht je ooit geconfronteerd worden met een sterke of langdurige aardbeving nabij de kust, hou dan rekening met volgende goede raad.

• Wacht niet op officiële waarschuwingen. Jouw overleven kan afhangen van jouw snelheid.
• Verlaat het kustgebied onmiddellijk. Klim naar hoger gelegen terrein of de bovenste verdiepingen van massieve gebouwen.
• Keer niet terug naar het gebied totdat de autoriteiten je daartoe toestemming geven. De eerste tsunami is mogelijk niet de laatste, er bestaat altijd een risico op secundaire golven.
• Volg altijd de evacuatieborden en blijf kalm. Ga alleen af op officiële bronnen, zoals de Proteção Civil (Civiele Bescherming) of de Capitanias (Kapiteinsdienst).
• Zorg dat je altijd een radio op batterijen binnen bereik hebt, dan kan je luisteren naar alternatieve bronnen: RTP Antena1 of RR (Radio Renascença).

Conclusie: vandaag voorbereiden is morgen voorkomen

Portugal is een land dat gezegend is met de schoonheid en aantrekkingskracht van de Atlantische Oceaan. Deze troeven kunnen echter in een oogwenk omslaan in een gigantische bedreiging. Leer daarom hoe te handelen, blijf op de hoogte van waarschuwingssystemen en betrek het hele gezin bij eenvoudige evacuatieoefeningen. Het kan ooit het verschil maken tussen chaos en overleven.

Om te eindigen nog dit. Naast de hieronder vermelde bronnen vond ik deze documentaire bijzonder interessant:

In Lissabon kan je overigens ook het Quake Museum gaan bezoeken. Het staat volledig in het teken van de aardbeving en tsunami in 1755.

Andere bronnen:

• https://ncultura.pt
• https://www.ipma.pt