Eiffel in Portugal

Iedereen kent de Eiffeltoren. Dat Gustave Eiffel bruggen in Vietnam, Rusland, Hongarije, Roemenië, de Filippijnen, Chili, Bolivia, Mexico, België, Spanje en Portugal heeft gebouwd is minder bekend. Vooral in Noord-Portugal staan veel (spoor)bruggen, die hij ontwierp. Tijdloos mooi zijn de “Eiffelstructuren”. De in elkaar geklonken stalen constructies zijn schitterende staaltjes industrieel erfgoed uit een tijd voordat beton massaal zijn intrede deed.

Gustave Eiffel wordt in 1832 in Dijon geboren. Zijn moeder, Catherine Mélanie Moneuse, is een ondernemer die al jong de kolenbusiness in gaat. Zijn vader, François Alexandre Boenickhausen, “een bereden soldaat” in een van Napoleons legers, verlaat de militaire dienst, zodat hij zijn Mélanie kan helpen met haar florissante bedrijf. Zijn ouders hebben het te druk en Gustave wordt uitbesteed aan de blinde, boze oude oma, van moederskant.

Het is de bedoeling dat de jonge Eiffel de verffabriek van de Eiffelfamilie zal voortzetten. Hij gaat scheikunde studeren aan de beroepsgerichte École Centrale des Arts. Door een hevige ruzie tussen zijn vader en diens broer wordt zijn geplande carrière in de verfbusiness met één grote klap van tafel geveegd.

In een Europa waar men met man en macht bezig is met de aanleg van spoorwegen, grijpt Eiffel zijn toekomst en kansen: hij specialiseert zich in metaalconstructies. Hij treedt in dienst bij Charles Nepveu, eerst als privésecretaris en alras krijgt hij de verantwoordelijkheid over de bouw van de spoorbrug in Bordeaux.

Eigen toko

In Bordeaux leert Eiffel de kneepjes van het vak kennen, daar moet hij een team van vele honderden mensen leiden en begeleiden. Hij leert budgetteren en hij ontmoet ingenieurs van spoorwegen en aanverwante infrastructuur. In 1866 is hij klaar om voor zichzelf te beginnen en schrijft G. Eiffel & Cie. zich in voor de eerste aanbesteding. Zijn kennis van nieuwe constructietechnieken geven hem een significante voorsprong op veel ervarener concurrenten met betere papieren.

IJzeren goochelaar

Eiffels bijnaam is Magicien du Fer. We kunnen gerust zeggen dat Eiffel alles in huis heeft om te scoren. Hij kent zijn vak en hij heeft het lef om te blijven innoveren. Hij weet zich te omringen met bekwame mensen, zijn bruggen zijn vaak het werk van een team van specialisten en hij weet zijn mensen te motiveren. Hij is een meester in het netwerken en hij is een commercieel natuurtalent.

Innoveren

Eiffel gebruikt ijzeren balken met X-verbanden in plaats van de traditionele V-balken. Van de 25 meter lange kolommen worden de uiteinden dichtgelast en ze worden daarna als “drijvende boomstammen” door het water vervoerd. Eenmaal op de juiste plek worden de pilaren door middel van perslucht rechtop in de bodem van de rivier geplaatst.

Porto

Zes bruggen over de Douro verbinden de stad Porto met Vila Nova de Gaia. De meest imposante daarvan zijn de Eiffelbruggen Dom Luís en Dona Maria Pia. Beide bruggen liggen bijna naast elkaar en hebben veel overeenkomsten, maar de Maria Pia met haar innovatieve architecturale lijn is net even “spannender” om te zien.

Maria Pia

Eiffels expertise in de bouw van boogbruggen is vaak doorslaggevend bij de gunning van tenders. Dit geldt ook voor de aanbesteding van de Maria Pia-brug. Maar het is vooral zijn compagnon, de Duitse ingenieur François Gustave Théophile Seyrig met zijn opmerkelijke gevoel voor esthetiek die ervoor zorgt dat Eiffel & Cie. de brug mag bouwen.

De boog

De Maria Pia-brug is ruim 61 meter hoog en 160 meter breed. Het dek is ruim 352 meter lang en wordt ondersteund door 2 pijlers aan de ene kant en door 3 pijlers aan de andere kant van van de rivier. De centrale boog is nieuw in de bouw van bruggen in die tijd. De boog is opgebouwd (aan beide kanten) uit versterkingsbalken. Het gewicht hiervan wordt ondersteund door stalen kabels die bevestigd zijn aan de bovenkant van de pilaren, die het dek ondersteunen.

Deze methode wordt ook gebruikt bij het bouwen van de terrasplanken: door tijdelijke torenconstructies (boven dekniveau) te bouwen ter ondersteuning van de kabels. Deze techniek was al uitgevonden en een keer toegepast, maar het toont Eiffels innoverende geest om de nieuwste technische technieken in te zetten. De schuine bogen van 15 meter breed aan de basis en 4 meter breed aan de top garanderen de stabiliteit.

Industrieel erfgoed

De brug is sinds 1992 niet meer in gebruik. Twee architecten willen “Maria Pia” naar het stadscentrum verplaatsen, als een provocerende benadering van monumenten en geschiedenis en om aandacht te vragen voor het falende stadsvernieuwingsbeleid. Door de brug hoog boven het centrum te plaatsen krijgt ze een andere functie. Eerst was ze nuttig, nu hoeft dat niet meer en is ze alleen maar mooi en een hoogstandje van toenmalig lef en innovatie.

Voor mensen die op zoek zijn om iets met hun geld te doen, let op! Volgens de plannen van de architecten kan de “tralieligger”-constructie van de brug eenvoudig worden gedemonteerd. Maria Pia zou binnen een vijftal maanden opnieuw in elkaar kunnen worden gezet voor minder dan € 10 miljoen.

Barcelos

In de tweede helft van de 19e eeuw werd het Portugese spoorwegennet ontwikkeld. Een groot aantal spoorwegbruggen werden bij Eiffel besteld. De meeste bruggen liggen in Noord-Portugal.

Om de brugbouwactiviteiten goed te kunnen begeleiden woonde hij vanaf 1875 twee jaar lang in Barcelos. De Noord-Portugese Eiffelbruggen zijn zowel technisch als qua vorm opmerkelijk. Het wordt ook wel gezegd dat de bruggen te vergelijken zijn met “horizontale Eiffeltorens”.

Dom Luís I

In 1881 begint men aan de bouw van deze gigantische metalen hangbrug. Technisch gezien is deze constructie – die 5 jaar in beslag neemt – een prestatie. Een metalen boog, die ruim 3045 ton weegt, die de brede Douro overspant, zonder steunpilaren in het midden, zodat het rivierverkeer niet wordt belemmerd. De brug heeft twee dekken van elk 8 meter breed, 1 voor autoverkeer en 1 voor voetgangers. Het gebogen deel ondersteunt de bovenverdieping en is 395 meter lang. De onderste brug is zwevend en is 174 meter lang. Tegenwoordig wordt de bovenverdieping gebruikt door lijn D van de metro van Porto.

Patent

Eiffels geprefabriceerde draagbare bruggen zijn vernieuwend en razend succesvol en populair. In 1879 begon Gustave Eiffel met het standaardiseren van geprefabriceerde (draagbare) bruggen. Het is een systeem met 9 geprefabriceerde onderdelen, die niet langer zijn dan 6 meter en niet zwaarder zijn dan 147 kilo zodat 2 à 3 mannen deze kunnen verplaatsen. Elk onderdeel wordt verbonden met bouten in plaats van klinknagels, zodat er weinig speciaal opgeleid personeel nodig is om de bruggen te assembleren. De brugbouwpakketten kunnen dus makkelijk worden vervoerd naar gebieden met slechte of niet bestaande wegen.

Eiffel ontwikkelt een aantal standaard loopbruggen en spoorbruggen met een normaal spoor. In 1882 deponeert hij octrooi op deze vernieuwende “do it yourself” draagbare bruggen, die mede verantwoordelijk zijn voor zijn succes.

Wat is er nog over?

Tussen 1870 en 1890 bouwt Eiffel meer dan 27 spoorwegbruggen. Van de gebouwde bruggen is inmiddels 85% vervangen. In het noorden zijn de brug in Viano do Castelo en de spoorbrug bij Alviela nog operationeel.

Minho

Voor de liefhebbers is hier een filmpje in een slecht verstaanbaar Portugees over de Eiffelbrug over de Âncora-rivier die jarenlang op een semipublieke dump heeft gelegen, waardoor er stukken zijn “kwijtgeraakt”. Nu ligt hij in Póvoa de Varzim te wachten op iemand met een leuk idee en wat geld om hergebruik van dit monument te realiseren.

Gustave Eiffel Interpretive Centre Viana do Castelo

Ook de Eiffelbrug van Viana do Castelo behoort tot het Portugese industriële erfgoed. In het station van Viana do Castelo is een permanente tentoonstellingsruimte ingericht over de bouw, de materiële en immateriële aspecten.

Vrijheidsbeeld

Dat Eiffel ook verantwoordelijk is voor de interne metalen structuur van het Vrijheidsbeeld is nauwelijks bekend.

Panamakanaal

Eind 1800 neemt de Fransman Ferdinand de Lesseps met zijn bedrijf Compagnie het op zich om het gigantische project aanleg Panamakanaal uit te voeren. Hij wil een kanaal op zeeniveau, dus geen sluizen. Dit betekent dat er 75 miljoen kubieke meter grond en steen moet worden afgegraven. Honderden mannen werken in een ruig moerassig natuurgebied. Malaria slaat hard toe.

Uiteindelijk gaat De Lesseps alsnog voor sluizen (18 meter breed en 180 meter lang) en Gustave Eiffel wordt ingehuurd om ze te ontwerpen. Maar de beslissing is te laat genomen en een faillissement is niet meer te voorkomen. In 10 jaar heeft de Compagnie 50 miljoen kubieke meter grond afgegraven. Volgens schattingen zijn er 22000 arbeiders overleden. Het parlementair onderzoek naar het faillissement is vernietigend: fraude, corruptie, omkopingen en wanbeheer. Door dit Panamaschandaal moet de Franse regering aftreden. 

Na dit schandaal stopt Eiffel met de constructie van bruggen. De rest van zijn leven zal hij zich toeleggen op aerodynamica en meteorologie.

Franse paradepaard

De “wijnlijn”

Het viaduct Garabit verbindt Parijs met Béziers. Deze ambitieuze 565 meter lange metalen constructie heeft een hoogte (vanaf de rivier gemeten) van 122 meter. Het is het hoogste viaduct ter wereld. Lange tijd had de boog van dit viaduct ook de grootste overspanning van alle bruggen in de wereld. De hoofdboog heeft een parabolische vorm van 165 meter touw met een pijl van 56,86 meter, de dikte van de sleutel is 10 meter met schuine vlakken van 20 meter aan de basis en 6,38 meter aan de bovenkant.