Ieder land heeft zo zijn eigen gebruiken bij het uitluiden van het oude jaar en het inluiden van het nieuwe jaar. In Portugal doen we in grote lijnen hetzelfde als in Nederland, al hebben we wel een paar merkwaardige gewoonten en wijken we soms af. Om te beginnen: vergeet niet dat het nieuwe jaar hier een uurtje later begint …
Frituren
In Portugal frituren we er aan het einde van het jaar flink op los. Dichtbij de Nederlandse oliebollen komen onze sonhos de abóbora, gefrituurde ballen van meel met pompoen. Qua smaak komen de filhoses nog dichterbij de oliebol, maar dat zijn weer platte gefrituurde koeken die met flink wat suiker gegeten worden. Ze zien er dus nogal anders uit.
De video hierboven laat zien hoe je filhoses maakt. Hij is in het Portugees maar bijzonder grafisch dus je kunt het ook volgen zonder Portugees te spreken. En zo steek je wellicht wat nieuwe woorden op. Voor de oplettende kijker: er zit inderdaad een beetje aguardente in de filhoses, maar dat vertellen we de kinderen gewoon niet. Ook typisch voor het einde van het jaar zijn de rabanadas, die veel weghebben van Franse wentelteefjes, maar vanzelfsprekend lekkerder zijn.
Een belangrijk verschil met de oliebollen is wel dat al deze specialiteiten niet zozeer verbonden zijn aan oudejaarsdag, maar aan de gehele feestdagenperiode die op 24 december begint.
Vuurwerk
Dat betekent natuurlijk niet dat we in Portugal geen hele specifieke nieuwjaarsviering hebben. Net zoals eigenlijk overal ter wereld komen we met familie of vrienden bij elkaar, soms gewoon thuis met schalen vol met eten maar ook in restaurants. Uitgaan is belangrijk op oudejaarsavond. Terwijl op kerstavond nogal wat restaurants gesloten zijn, is oudjaar dé avond om buiten de deur te eten en te drinken.
Dat is in Portugal overigens een stuk veiliger dan in Nederland, want hier mogen particulieren geen vuurwerk afsteken op de oudejaarsavond en nieuwjaarsmorgen. Natuurlijk is er wel vuurwerk, maar dat wordt door professionele bedrijven in opdracht van de gemeente afgestoken. Dat levert vaak prachtige vuurwerkfestijnen op die van heinde en verre te zien zijn. En er is nauwelijks risico op brandwonden en bange huisdieren.
Rozijnen
Heel belangrijk zijn de rozijnen, de passas, die je klokslag twaalf uur eet nog voordat de espumante opengaat. Op iedere klokslag eentje, en daarbij doe je dan ook een wens.
Twaalf rozijnen en twaalf wensen dus, in ongeveer 12 seconden, dat is doorhappen! Als je onder Portugezen bent op oudejaarsavond, let dan eens op hoeveel er vlak voor middernacht ineens een zakje rozijnen uit hun broekzak opdiepen. Je kunt echt het nieuwe jaar niet in zonder die wensen met passas. Daarna wordt de espumante ontkurkt en wordt er getoost, maar let op: nooit toosten met alcoholvrije drankjes!
Geld in je schoen
Wat minder verspreid in het land is het gewoonte om een groot bankbiljet in je rechterschoen te doen. Daarmee “stap” je dan zogezegd goed het nieuwe jaar in. Niet in de linkerschoen natuurlijk, want goed ergens instappen doe je met rechts, “entrar com o pé direito”. Anderen zeggen dat je op 31 december gewoon een zo groot mogelijk bedrag aan contanten op zak moet hebben, dat zou garanderen dat je in het nieuwe jaar ook altijd voldoende geld hebt.
Blauw ondergoed
De meest interessante gewoonte is echter om op oudejaarsavond blauw ondergoed te dragen, want dat brengt immers geluk. Er is nog wat discussie dat andere kleuren onderbroeken andere vormen van geluk zouden brengen, maar blauw ondergoed blijft de gewoonte en iedereen vindt dat doodnormaal. Er zijn Portugezen die zeggen dat het geluk alleen maar komt als dat blauwe ondergoed ook nog nieuw is. En dus zie je in de laatste dagen van het jaar veel blauw ondergoed in de etalages van kledingwinkels. Als je dit alles als nuchtere Nederlander niet gelooft, dan raad ik je aan om op oudejaarsavond aan die leuke Portugese buurman of buurvrouw te vragen of hij of zij toch wel de goede onderbroek aanheeft. Wedden dat je een glimpje te zien krijgt?
Dat blauwe ondergoed was nieuw voor mij. Leuk dat je dat vertelt. En wat een leuke, ondeugende foto. De uitleg erbij van de fotograaf is hilarisch!
Bom passagem de ano, Cees!
Beste Cees, wij wonen reeds zes jaar in het noorden van Portugal en hebben nagevraagd aan Portugese vrienden over het blauwe ondergoed, dat wordt hier niet gedaan. Overigens bedankt voor je fantastische verhalen, het is iedere keer weer genieten. Bom ano novo.
Beste Gerard, ik ken diverse gezinnen in Nederland die nooit oliebollen eten. Maar toch blijven oliebollen de traditionele snack op 31 december. Zo is het ook met dat ondergoed, lees maar hier: As cores da lingerie para a passagem de ano. Ook jullie een heel voorspoedig 2019 gewenst!
Oh wat leuk Cees, wat kan je het allemaal heerlijk vertellen. Wij waren nu voor het tweede jaar met oud op nieuw in Albufeira. Wat een belevenis. Ik heb nog nooit zoveel mensen bij elkaar gezien. Met prachtig vuurwerk. Helaas waren wij te laat om op het strand te kijken. Er was geen doorkomen aan. Er waren nu ook veel veel meer mensen dan 2018 op 2019. Maar keurig hoor, geen geduw geen getrek. Daar kan Nederland nog wat van leren. Overigens hebben wij op ons balkon van Brisasol prachtig vuurwerk gezien. Happy New Year, Henk en Teddy Essenberg.
Eventjes verduidelijken, sonhos en velhoses lijken op elkaar maar worden anders bereid. Uiteindelijk worden beiden soorten oliebollen gefrituurd. Pompoengebruik is iets van de velhoses of belhoses. Alle kerst gefrituurde deeg valt onder de naam filhos. Uit Wikipedia: De oorsprong is niet geheel duidelijk. Mogelijk zijn ze voor het eerst in de middeleeuwen gebakken[1], volgens Ineke Strouken van het Nederlands Centrum voor Volkscultuur. Ze meent tevens dat de oorsprong in wat nu Nederland is, ligt of dat ze er vlakbij voor het eerst zijn gemaakt.[2]
Een andere, meer voor de hand liggende mogelijkheid is dat de oliebol (uiteindelijk) uit Portugal of Spanje stamt.[3][4] Spaanse en Portugese Joden, de zgn. Sefardim, die tijdens de Spaanse Inquisitie naar Nederland vluchtten, zouden hun recepten hebben meegenomen. In Portugal at men destijds al iets wat op oliebollen lijkt: oliekoeken met (gedroogde) zuidvruchten. Er zijn nog meer redenen om een Sefardisch-Joodse oorsprong voor de oliebol aan te nemen. Van oudsher worden er voor de viering van de Chanoeka, die in de winter is, zoete deegbollen, genaamd Sufganiyot (enkelv. Sufganiyah), gefrituurd en vaak koud geconsumeerd, wat sterk doet denken aan de Belgisch-Nederlandse oliebollentraditie rond de jaarwisseling. Alle benamingen die in het Nederlands bestaan voor in olie gebakken deegwaar dateren van de 16e eeuw en later, d.w.z. ná de verdrijving van de Sefardische Joden uit het Iberisch schiereiland ten gevolge van het Verdrijvingsedict uitgevaardigd in 1492. Zo wordt in de Vorsterman Bijbel van 1528 voor het eerst oliekoek aangetroffen, die waarschijnlijk niet toevallig, als vertaling van Hebreeuws ואשישה /’ăshı̂yshâh/ (1 Kronieken 16:3) dient.[5] De ‘ăshı̂yshâh wordt gewoonlijk geïdentificeerd als een baksel van krenten dat een rituele functie had.[6
https://pt.petitchef.com/receitas/sobremesa/velhoses-de-abobora-fid-197587
Wat een prachtig artikel, leuk om te ervaren dat er nog veel is wat ik niet weet over Portugal!
Geweldig al deze verhalen!
onze kleindochter heeft er in Nederland wat van gebruikt voor haar spreekbeurt.
Hartelijk dank en een goed en gezond Nieuwjaar oftewel Bom Ano Novo!
Leuk om te lezen, wij komen 30 december aan in Carvoeira zijn heel erg benieuwd we gaan het ervaren. Bedankt
Leuk verhaal. Eind van dit nieuwe jaar ‘25 hopen we in Portugal te gaan wonen, dus wie weet volgend o/n in Albufeira