Hoeveel Nederlanders wonen er in Portugal?

We weten niet hoeveel Nederlanders er in Portugal wonen. En dat gaan we ook nooit precies weten. Natuurlijk zijn er statistieken, maar die liegen. Die zeggen bijvoorbeeld dat er meer Nepalezen dan Nederlanders in Portugal resideren. Waarom klopt dat gevoelsmatig nou helemaal niet? Daar zijn verschillende redenen voor.

Schengen en de Europese Unie

Vroeger waren alle grenzen hard en had nog nooit iemand van Schengen of de Europese Unie gehoord. Toen wist een land wel hoeveel buitenlandse ingezetenen het had. Toeristen werden misschien niet altijd geregistreerd, maar als je wat langer bleef dan meldde je dat. Anders kon je immers met lelijke gevolgen te maken krijgen, tot uitzetting aan toe. Bovendien wist je niet hoe streng de politie in dat vreemde land met zijn gekke wetten was.

Door de open grenzen van het Schengengebied kun je echter tegenwoordig van Nederland naar Portugal verhuizen alsof je van Rotterdam naar Amsterdam verkast. Als je dat niet aangeeft, dan is het alleen vervelend dat het gemeentehuis wat ver weg staat. Verder gaat het allemaal wel goed. Als burger van de EU wordt je in Portugal prima behandeld, net zo goed als het land zijn eigen burgers behandelt. En dat is best goed.

Mensen met twee huizen

Wie soms in Nederland en soms in Portugal verblijft, kiest er meestal voor om het oorsprongsland als woonland aan te houden. Soms gemakshalve, maar soms ook gevoelsmatig. Daardoor zijn er vele duizenden Nederlanders die tot wel 9 maanden per jaar in Portugal zijn, maar er niet als inwoner staan geregistreerd. Je kunt gewoon een huis op je naam hebben, een bankrekening hebben en zelfs belastingaangifte (voor binnenlandse inkomsten) doen in Portugal, maar er formeel niet wonen. En dus komen deze mensen niet als inwoners in de statistieken terecht. Als je zowel een huis in Nederland als in Portugal hebt dan kun je kiezen in welk land je inwoner bent. Die keuze is overigens niet helemaal vrij. Als je meer dan 8 maanden buiten Nederland woont dan moet je je volgens de Nederlandse wet uitschrijven uit de GBA (de Gemeentelijke Basis Administratie). Dat hoeven geen 8 aaneengesloten maanden te zijn. De misvatting bestaat dat wanneer je maar even een dag op en neer vliegt de teller opnieuw gaat lopen. Dat is dus niet zo. Maar ook hier geldt: er lijkt geen haan naar te kraaien als je je niet aan die termijn houdt.

Er zijn immers nauwelijks of geen vastleggingen en geen grenscontroles. De hiervoor genoemde termijn van 8 maanden is overigens niet de enige relevante termijn. Volgens de Portugese wet moet je je namelijk als resident inschrijven als je meer dan drie maanden in het land verblijft. Stel dus dat je zes maanden in Portugal bent en zes maanden in Nederland, dan moet je in beide landen als inwoner staan ingeschreven, volledig volgens de regels.

Overwinteraars

Een nog grotere groep “tijdelijke Portugezen” zijn de overwinteraars. Ze komen vaak met de eigen auto en rijden ongezien de grens over. Blijven tot soms wel 7 maanden in dit heerlijke land. En natuurlijk schrijven ze zich nergens in, huis en haard blijven immers in Nederland.

Overwinteraars vliegen zelfs tussendoor nog wel eens voor een weekje terug naar Nederland om kerst met de familie te vieren of voor een bruiloft of zo. In de supermarkt en op de terrasjes kom je deze Nederlandse Portugezen dagelijks tegen, maar in de statistieken niet.

Mensen met een ander adres in Nederland

Het is om allerlei redenen handig om een adres in Nederland te hebben, ook al is het maar een postadres. Je kunt dan gemakkelijker bijvoorbeeld een TV-abonnement afsluiten en de bank doet ook niet moeilijk. Nationalistische banken als Moneyou (van ABNAMRO) en Nationale Nederlanden bijvoorbeeld gooien je als klant er gewoon uit als je officieel emigreert. Maakt niet uit hoe lang je deposito’s nog lopen, ook binnen de EU. En de gemiste rente vergoeden ze je natuurlijk niet. Als je dus een postadres in Nederland hebt en volhoudt dat je daar woont, dan voorkom je die problemen. Ook al is het misschien niet helemaal eerlijk, in de praktijk kraait er nauwelijks een haan naar.

Mensen met een uitkering

Wie in Nederland een uitkering ontvangt, kan een reden hebben om zich niet als inwoner van Nederland uit te laten schrijven. Die uitkering zou namelijk gekort kunnen worden. Een formele emigratie kan ook nogal wat rompslomp met zich meebrengen. Maar omdat Portugal en Nederland allebei in de EU zitten, valt de impact van een overstap in de praktijk nogal mee. AOW’ers hoeven zich helemaal geen zorgen te maken, die krijgen gewoon doorbetaald.

De 183-dagen regel

De termijn waarvan de meeste mensen wel eens hebben gehoord is de 183 dagenregel. 183 dagen is een half jaar plus één dag. Deze termijn is puur fiscaal. Hij is opgenomen in het belastingverdrag tussen Nederland en Portugal (en ook in heel veel andere belastingverdragen). Die 183 dagen zijn ooit bedacht voor grensarbeiders. Voor de bepaling van je woonland kijkt de Nederlandse fiscus niet alleen naar het aantal dagen maar ook naar andere praktische zaken, zoals waar je huisarts zit en waar je deelneemt aan het verenigingsleven. De Portugese fiscus is rigoureuzer: als je 183 dagen of meer in Portugal verblijft, dan ben je er binnenlands belastingplichtig. Belastinginwoner dus. Ook hier geldt weer: het gaat niet om een aaneengesloten termijn. Even heen en weer vliegen betekent dus niet dat de teller weer naar nul gaat. Maar zoals al eerder vastgesteld: de grenzen zijn open en dus is dagen tellen lastig.

De hamvraag

De hamvraag blijft: wanneer is een Nederlander nu eigenlijk een inwoner van Portugal? Op die vraag bestaat dus geen eenduidig antwoord. Enerzijds omdat het niet helder is wat “wonen” nu eigenlijk is. Anderzijds omdat het te gemakkelijk is om je niet aan de verschillende termijnen te houden. En ook nog eens omdat je in twee landen tegelijk kunt “wonen”.

Statistieken

Nu eindelijk de harde cijfers. Volgens de statistieken over 2018 zijn er 8.984 Nederlanders woonachtig in Portugal. Ter vergelijking, volgens diezelfde statistieken zijn er zijn 11.489 Nepalezen. Overigens zijn er alles bij elkaar 480.300 “vreemdelingen” residerend in Portugal. Dat is grofweg 5% van de bevolking. We hebben het dan wederom over geregistreerde vreemdelingen. Je hebt inmiddels begrepen dat een groot deel van je medelanders hier weliswaar in de supermarkt rondbanjert, maar formeel helemaal niet in Portugal is. Sir Charles Dilke zei twee eeuwen geleden al: “Er zijn leugens, er zijn grove leugens en er zijn statistieken”. Ondanks alle technologische vooruitgang is daar nog weinig aan veranderd.

Schatting: 45.000

In 2012 vertelde een medewerker van het Nederlands consulaat in Albufeira (inmiddels helaas gesloten) me dat er naar hun grove schatting zo’n 25.000 Nederlanders in Portugal “woonden”. Waarvan waarschijnlijk driekwart in de Algarve. Toendertijd waren er circa 5.000 “officiële Nederlanders” volgens de Portugese statistieken. Je zou dus kunnen stellen dat er grof doorgerekend in 2018 dan zo’n 45.000 Nederlanders “hier wonen”. In 2018 vertelde een medewerker van de ambassade in Lissabon me dat zij al jaren een stijging van Nederlanders in Portugal zien. Ze leiden dit af uit het aantal documentvernieuwingen dat ze jaarlijks doen. Dit ondersteunt de eerdere schatting. Vijfenveertig duizend, daar moeten we het dan maar mee doen.