In Portugal drink je Sagres of Superbock; hoe is dat zo ontstaan?

Geschiedenis van bier in Portugal

Bier is de oudste en meest geconsumeerde alcoholhoudende drank ter wereld. Vermoedelijk werd het eerste bier al 9000 jaar voor Christus gebrouwen. Maar hoe zit het met de geschiedenis van bier in Portugal?

Bier in Portugal in de oudheid en middeleeuwen

Een bezoek aan het Portugees biermuseum “Museu da Cerveja” in Lissabon leert dat er archeologisch bewijs is voor de consumptie van bier door de Lusitaniërs in de oudheid. Nou ja, bewijs: er zijn scherven gevonden waaruit is afgeleid door iemand met veel meer expertise —of fantasie— dan ik, dat er vermoedelijk bier —of een daarop gelijkende drank—  werd genuttigd bij de viering van religieuze feesten.

_{Opgraving in Irak in 2023 waar een hele biertaverne en een bierrecept werd gevonden uit 2700 V.C. Bron: Artnet, Asaad Niazi / AFP via Getty Images. In Portugal moeten we het vooralsnog doen met enkele scherven gevonden in Braga.}

De productie van bier in Portugal kwam op grotere schaal tot stand toen de productie van graan in de 12e eeuw toenam. Maar wijn bleef dominant en bier werd vooral door en voor buitenlanders geproduceerd.

Bier in de vroegmoderne tijd

De populariteit van bier nam wereldwijd toe. In vele landen en streken ontwikkelde men eigen productiewijzen en bierstijlen. Wat in de ene regio heerlijk werd gevonden, werd in de andere regio verafschuwd. Zo kun je in een handleiding uit 1700 van een schrijver uit Londen (het oosten van Engeland) een kritiek lezen op bier uit het westen van Engeland, en ook de Hollanders krijgen een sneer: “In most parts of the West, their malt is so stenched with the Smoak of the Wood, with which ’tis dryed, that no Stranger can endure it, though the Inhabitants, who are familiarized to it, can swallow it as the Hollanders do their thick Black Beer Brewed with Buck Wheat.”

Het is aannemelijk dat ook in Portugal specifieke bierstijlen werden geproduceerd. Ik vermoed dat het hier donkere bieren betrof die werden gerijpt op wijnvaten. Maar de oude bierrecepten zijn niet bewaard gebleven, dus het is onzeker welke stijlen populair waren.

De industriële revolutie

Wereldwijd werd bier duizenden jaren geproduceerd als huisvlijt en in  kleinschalige productiefaciliteiten in herbergen en kloosters. Die gebruiken werden compleet op zijn kop gezet door de industriële revolutie. De eerste fabrieken produceerden bier dat vermoedelijk erg leek op ambachtelijk gebrouwen bier. Maar toen koeling op industriële schaal mogelijk werd en het eerste pils werd gebrouwen, werden veel oude recepten vergeten.

Het ambachtelijk gebrouwen bier werd in veel landen gezien als achterhaald, als iets van arme mensen. Als je erbij wilde horen, dan dronk je het moderne, industriële pils.

In Portugal ontstond er een levendige concurrentie tussen de nieuw opgerichte brouwerijen. De eerste brouwerijen werden door buitenlanders gerund en hadden veel buitenlandse klandizie, maar al snel brouwden en dronken ook de Portugezen zelf goed mee.

In de 20ste eeuw werden de brouwerijen steeds groter en commerciëler en richtten zich op het maximaliseren van de winst, wat ten koste ging van de smaak:

• De bierrecepten werden vereenvoudigd en er werd minder hop toegevoegd. 
• Een deel van de gerstemout werd vervangen door goedkopere grondstoffen, zoals suiker, rijst of maïs. 
• Men leerde ruimte te besparen door bier met een hoger alcoholpercentage te brouwen en dit daarna met water te verdunnen. 
• Het bier werd gefilterd en gepasteuriseerd om de houdbaarheid te verlengen. 

Dit alles leidde tot een nieuw product dat nog maar weinig te maken had met het smaakvolle bier waarop het gebaseerd was. Alhoewel sommige bierdrinkers daardoor overstapten naar wijn, bleef de totale consumptie van bier verder toenemen.

De effecten van Estado Novo (1933-1974) op de huidige bierindustrie in Portugal

In 1934 werden onder Salazar 4 bierbrouwerijen, waaronder bovengenoemde Jansen, gefuseerd tot de Sociedade Central de Cervejas (SCC, producent van Sagres). Het laat zich raden wat de brouwers hier zelf van vonden.  

SSC startte in 1940 met de productie van Sagres, voor de wereldtentoonstelling in Portugal, en doet dat tot op de dag van vandaag.

Naast SCC was er de voorloper van de Superbock Group. Door sterk protectionistisch overheidsbeleid konden buitenlandse brouwerijen zich niet vestigen in Portugal.

Na de revolutie in 1974 werd SCC (Sagres) genationaliseerd, en sinds 2008 is het eigendom van het Nederlandse Heineken. De voorloper van grote broer Superbock onderging hetzelfde lot na de revolutie: nationalisatie, vervolgens privatisering en in 2018 verkreeg het Deense Carlsberg een meerderheidsbelang. Veel Portugezen realiseren zich niet dat beide Portugese biermerken in buitenlandse handen zijn.

In theorie konden buitenlandse brouwerijen zich na de revolutie vestigen in Portugal, maar er waren geen brouwerijen die de concurrentie met de twee machtige bedrijven aandurfden. De Portugezen leken ook weinig interesse te hebben in ander bier. 

Herontdekking van speciaalbier en craftbier

Zo kon het gebeuren dat terwijl in Amerika, Engeland en de rest van Europa speciaalbier en craftbier langzaam werd herontdekt in de jaren 80, deze ontwikkelingen volledig langs Portugal heen gingen. Er gebeurde hier helemaal niks. In Portugal dronk je Sagres of Superbock, en zo bleef dat ook.

Speciaalbier en Craftbier is niet altijd hetzelfde. Met speciaalbieren worden bieren bedoeld die geen pils zijn. De term “craftbier” is overgenomen uit Amerika en Engeland. Craftbieren zijn speciaalbieren, maar de titel “craft” mag je alleen voeren als je de allerbeste ingrediënten gebruikt, en een kleine onafhankelijke brouwer bent.

Pas vanaf 2011 kwamen de eerste bieren die geen pils waren in Portugal op de markt. Maar anders dan in de meeste Europese landen wordt vrijwel al het “andere” bier dat je hier kunt vinden in supermarkten en cafés niet gemaakt door kleine onafhankelijke brouwerijen, maar door… Sagres en Superbock, of andere miljoenenbedrijven. Zo heb je Coruja en Bohemia van Superbock, Trindade van Sagres en Lagunitas van Heineken.

Het is begrijpelijk dat de grote merken hun dominantie in de markt niet zomaar willen delen met de nieuwe bierbrouwerijen en dat ze proberen mee te bewegen met de wensen van de consument. Maar zoals de Wereldatlas Bier (dit boek is een aanrader) dit beschrijft: hun pogingen om speciaalbier te brouwen doen vooral denken aan bejaarde familieleden die ook een paar pasjes proberen mee te swingen op de dansvloer. Om te compenseren voor het gebrek aan smaak verlagen ze de prijzen: de bejaarde oudtante gooit er ook nog een striptease tegenaan. Je zou verwachten dat niemand hiervoor valt, maar blijkbaar zijn er genoeg bierdrinkers in Portugal die vallen voor een bejaarde striptease-act. Over smaak valt te twisten, maar het is in ieder geval lekker goedkoop.

In Nederland en veel andere Europese landen zijn er belangenverenigingen van craft brewers. Zij vertegenwoordigen onafhankelijke brouwers, proberen gunstige regelingen te bedingen, geven keurmerken uit en zorgen voor gezamenlijke promotie.

In Portugal zijn de ambachtelijke brouwers weliswaar verenigd in de “Cervejeiros de Portugal”, maar de president en vice-president van deze vereniging zijn afkomstig van… de Superbock groep en SCC (Sagres).

Er is dus nog een lange weg te gaan, maar het aantal onafhankelijke brouwerijen in Portugal neemt toe. Langzaam neemt het aantal bierliefhebbers dat op zoek is naar bijzonder en smaakvol bier toe, mede dankzij de immigratie van Nederlanders, Belgen, Engelsen en Amerikanen. Deze groeiende vraag kan wellicht de macht van de biermagnaten toch doorbreken, zodat de bierrevolutie ook in Portugal eindelijk echt kan doorzetten en ook hier echt iets te kiezen valt.

Op het bierfestival in Silves (Algarve) kun je vele soorten bier proeven, waaronder vier verschillende craftbieren van Beasty Beers, de brouwerij van Mette Rurup en Pieter van Beek. Het bierfestival (toegang gratis) vindt plaats van 17-21 juli 2024 dagelijks van 18h00 – 01h00 op de Praça Al-Mutamid.