Keramiek van Bordallo Pinheiro

In het oude gedeelte van het kuuroord Caldas da Rainha zijn de straatnaamborden sierlijke tegels die door de aardewerkfabriek van Bordallo Pinheiro zijn gemaakt. En je komt er huizen tegen die volledig met Bordallo Pinheiro-tegels versierd zijn. Je moet ervan houden. Of ervan leren houden.

In de ogen van een noorderling – gewend aan strak design – komen de overdreven motieven in aparte vormen vaak over als ‘too much’. Te kitscherig. Maar kijk verder. Zie de prachtige jugendstilkleuren, ontdek de liefde voor de natuur en wat de natuur voortbrengt. Heus, zo’n pompoen of kip waarin je pompoen- of kippensoep opdient is zo gek nog niet!

In straatjes die leiden naar het eeuwenoude kuurziekenhuis vind je in Caldas da Rainha nog steeds veel winkeltjes die kikkers, soepkommen van koolbladeren of zwarte katten verkopen.

Vader Rafael en zoon Manuel Gustavo Bordalo Pinheiro hebben sinds eind negentiende eeuw een flinke stempel weten te drukken op de keramiekindustrie in Caldas da Rainha.

Op markten en soms ook in winkels vind je veel nep. Een echte Bordallo Pinheiro is te herkennen aan de kikker in het logo. Loopt er een streep door de kikker? Dan heb je te maken met een afgekeurd meesterwerkje. Vaak niet van A-kwaliteit te onderscheiden, maar wel aanzienlijk goedkoper. En net zo bruikbaar.

Voor het echte werk kun je het best terecht bij de fabriekswinkel tegenover het Museu da Cerâmica in Caldas da Rainha. En als je daar toch bent, loop dan even de tuin van dit museum in. De kleine tuin is kosteloos toegankelijk. Gewoon even zeggen dat je alleen de tuin wilt zien. Daar zie je een idyllisch chalet omringd door een typisch eind negentiende eeuwse tuin, met enorme beelden van Bordallo Pinheiro en veel blauwwitte tegeltableaus.

Een stukje geschiedenis

Rafael Bordalo Pinheiro (1846-1905), de grondlegger van de huidige keramiekfabriek Bordallo Pinheiro, is ooit begonnen als cartoonist. Hij komt uit een ware kunstenaarsfamilie. Zijn broer is de naturalistische kunstschilder Colombano Bordalo Pinheiro.

De voorloper van het huidige merk Bordallo Pinheiro (met twee keer ‘l’ in de naam) ontstaat in 1884 en is bekend als Fábrica de Faianças das Caldas da Rainha. Rafael heeft de artistieke leiding over de fabriek en weer een andere broer, Feliciano, de organisatorische. Na de dood van de artistiek leider waakt de zoon van Rafael, Manuel Bordalo Pinheiro, tot zijn dood in 1920 over het erfgoed van zijn vader. Daarna gaat de fabriek verder met hulp van arbeiders en belangrijke mensen uit de stad die niet willen dat de gezichtsbepalende fabriek verdwijnt. Dit houden ze vol tot 2008.

De crisis zorgt ervoor dat de fabriek overgaat in handen van de Grupo Visabeira. Ze sluiten de fabriek in de stad, maar gaan verder met de productie op het industrieterrein tussen Caldas da Rainha en Foz do Arelho. Maar ze zijn wél zo slim om van een deel van de oude fabriek een winkel te blijven gebruiken, waardoor liefhebbers tot op de dag van vandaag hier servies, kikkers, zwaluwen, vazen en fonteintjes kunnen kopen. En die liefhebbers zijn er! Zelfs in Japan hebben ze tegenwoordig de kikkers van Bordallo Pinheiro ontdekt…

Bordallo Pinheiro-tegels

De tegels waarmee deze huizen zijn bekleed zijn opnieuw te koop. Ze zijn rond de 35 euro per stuk. Originele oude tegels zijn daarom nog gewilder. Dieven hadden dit ook ontdekt. Een aantal jaar terug bikten ze ’s nachts tegels van huizen en vernielden daarmee de monumentale gevels. Dit vandalisme is gestopt doordat er een beroep op de inwoners van de stad werd gedaan: “Mensen koop geen oude Bordallo Pinheiro-tegels! Kopers werken mee aan de teloorgang van cultureel erfgoed.” En inderdaad: de afzetmarkt van dieven/vandalen hield op te bestaan!

Dit artikel is eerder in aangepaste vorm verschenen op Zin in Portugal.

Artikelen van Bordallo Pinheiro zijn gewoon in Nederland te koop.