• Spring naar de hoofdnavigatie
  • Door naar de hoofd inhoud
  • Spring naar de eerste sidebar
  • Spring naar de voettekst
Logo Portugal Portal

Portugal Portal

Voor Portugalliefhebbers en -fanaten

  • Wonen & Werken
  • Natuur & Ontspanning
  • Eten & Drinken
  • Cultuur & Maatschappij

De eeuwenoude tegelfabriek van Sant’Anna

Door Jule Hinrichs 5 reacties
Gepubliceerd op 16 december 2021

Een van Portugals oudste fabrieken is te vinden in een achterafstraatje in Lissabon, in de Calçada da Boa Hora in de wijk Ajuda, niet ver van Belém en het wereldberoemde Jerónimos-klooster. Het is de Fábrica Sant’Anna.

Als je het adres hebt, is het niet moeilijk te vinden, maar wie door Lissabon zwerft en afwacht wat hij of zij voor moois tegenkomt, zal niet snel op deze fabriek stuiten. Sant’Anna is een van de oude tegelfabrieken van Portugal. Inmiddels wordt er ook al heel lang keramiek vervaardigd.

Fábrica Sant ‘Ana, aan de bebouwing erachter is te zien dat de fabriek deels op een heuvel ligt. Foto Jule Hinrichs

Sant’Anna past in een Europese traditie. Want fabrieken, veelal in feite werkplaatsen, die porselein, keramiek en beschilderde tegels vervaardigen, zijn soms al eeuwenoud. Ik heb daar geen harde verklaring voor, al vermoed ik dat het te maken heeft met het fenomeen familiebedrijf en de bundeling van heel specifieke kennis en ervaring.

Koninklijke Tichelaar

Er zijn veel voorbeelden, ik geef er een paar. De tegelfabriek van Koninklijke Tichelaar BV in Makkum is het oudste bedrijf van Nederland en bestaat al sinds 1572. Royal Delft, ofwel Koninklijke Porceleyne Fles, is van 1653. In München is de porseleinfabriek van Nymphenburg van 1747, ook in Duitsland in Meissen bestaat een vergelijkbare fabriek sinds 1710. In Frankrijk is de porseleinfabriek van Vincennes van 1740 en het overbekende Engelse Wedgwood is van 1759.

De entree van de fabriek, met tal van voorbeelden van keramiek. Foto Jule Hinrichs

Ook in Lissabon, aan het Largo do Intendente, heeft het Portugese Viúva Lamego een winkel. Het had er een tegelfabriek, maar die is inmiddels verplaatst. Dit bedrijf is een relatief jonkie, van halverwege de negentiende eeuw.

Sant’Anna en ook Viúva Lamego staan als fabriek van kunstzinnig bewerkte azulejos (tegels) voor een eeuwenoude Portugese traditie. Tegels met kleurrijke voorstellingen worden al heel lang vervaardigd maar de dominante vorm zijn toch de blauw-witte tegels. Soms als tegels met één afbeelding, vaak gaat het om een tafereel, als een schilderij, over vele tientallen tegels uitgewerkt. Deze tegeltableaus vormen wat mij betreft toch het artistieke visitekaartje van Portugal, omdat je ze vaak en door het hele land ziet.

Rookpluimen van de tegelfabrieken

In Lissabon in het voormalige klooster Madre de Deus, dat al rijk gedecoreerd was met azulejos, bevindt zich het Museu Nacional do Azulejo, het nationale tegelmuseum. Het pronkstuk is een vele meters lange afbeelding in blauw en wit van de Taagzijde van het Lissabon van voor 1755, dus van voor de aardbeving. Daar zie je aan de linkerkant, richting Belém, drie rookpluimen afgebeeld. Die zijn van de daar werkzame tegelfabrieken. Of Sant’Anna is afgebeeld weet ik niet, het is wel precies in dat deel van de stad gevestigd.

Goed zichtbaar, de drie rookpluimen van de tegelfabrieken in het Lissabon van voor 1755. Museu Nacional do Azulejo. Foto Jule Hinrichs

Enige tijd geleden heb ik de fabriek bezocht en ben er ontvangen door directeur Francisco Tomás. Een dertiger, de derde generatie eigenaar van de fábrica. Het meest is me bijgebleven dat deze jonge man vertelde dat hij het als zijn hoofdtaak zag de fabriek later weer aan de volgende generatie door te geven. Zo krijg je dus eeuwenoude bedrijven, al is in dit geval Sant’Anna nog geen eeuw in handen van de familie Tomás.

Directeur en eigenaar Francisco Tomás in een van de ateliers. Foto Jule Hinrichs

De fabriek staat op 5000 vierkante meter peperdure grond volgens Tomás, die echter niet wenst te wijken voor de druk om plaats te maken voor woningbouw. Cruciaal is naar zijn zeggen de ligging van de fabriek aan een heuvel. Voor de vervaardiging van tegels en keramiek is veel water nodig. Hoog in de fabriek staan de ovens en het koelwater kan dan eenvoudig wegvloeien. Volgens Tomás is er in driehonderd jaar vrijwel niets veranderd aan de manier van tegels vervaardigen.

Een medewerker beschildert een werkstuk. Foto Jule Hinrichs

Deze fabriek is eigenlijk vooral een werkplaats, of eigenlijk een aantal werkplaatsen bij elkaar. Een fabriek is vaak strak en ordelijk van opzet, een werkplaats oogt veel rommeliger. Ik twijfel er niet aan dat schijn bedriegt en iedereen precies weet wat hij of zij moet doen. Sant’Anna heeft 45 personeelsleden, van de productie is 85% bestemd voor de export naar andere landen.

Zo’n typisch Portugees tegeltableau, het lijkt wel eeuwenoud. Foto Jule Hinrichs

Rijke Amerikanen bestellen soms een tegeltableau. Specialisten van over de hele wereld weten Sant’Anna te vinden. Ook steeds vaker uit de voormalige Portugese koloniën als Angola en Mozambique en uiteraard Brazilië. Tomás geeft het voorbeeld van Angola waar de tegeltableaus lange tijd zijn verwaarloosd en beschadigd geraakt. In Angola is er weer meer waardering voor deze erfenis uit het koloniaal verleden en zo wendt men zich tot Sant’Anna voor de restauratie van oude beschadigde tableaus.

Medewerkers aan de slag met het penseel. Foto Jule Hinrichs
Voorstudie van een tegelpartij met schepen. Foto Jule Hinrichs

Omdat Sant’Anna voor specifieke opdrachten uniek in zijn soort is en als enige bedrijf bepaalde opdrachten kan aanvaarden, weet het te overleven. Met een omzet van hooguit een paar miljoen per jaar is het toch rendabel. Zonder overheidssteun, zegt eigenaar Tomás met enige nadruk.


« Saudade
De Granietkoning »

Categorie: Cultuur & Maatschappij, Geschiedenis, Wonen & Werken Trefwoorden: Lissabon, tegels, tegeltableaus

Over Jule Hinrichs

Jule Hinrichs schreef De Witte Stad, het verhaal van Lissabon, het verhaal van Lissabon, dat in mei 2018 verscheen bij uitgeverij Balans. Hij beschrijft de rijke geschiedenis van Lissabon, met de Romeinse en Moorse overheersing, de welvaart dankzij de expedities naar Azië, de alles verwoestende aardbeving van 1755 en de snelle groei van de stad vanaf het eind van de negentiende eeuw. Hinrichs studeerde economie in Rotterdam en is sinds 1984 redacteur van Het Financieele Dagblad.

Lees Interacties

Reacties

  1. lisette zegt

    19 december 2021 om 19:53

    Bedankt! Mooi en interessant artikel over een prachtig ambacht, geweldig dat deze `fabriek´ nog zo goed standhoudt!

    Beantwoorden
  2. Ingrid Simons zegt

    27 december 2021 om 12:38

    Wat leuk het artikel over Sant’Ana!
    Mooi geschreven; het roept herinneringen op.
    Ik ben daar jaren geleden geweest voor mijn keramiek onderzoek.
    Ik heb toen ondersteund door Prins Bernhard cultuurfonds een onderzoekstraject gedaan en een Nederlandse en Portugese serie keramische vazen gemaakt.

    Groet,
    Ingrid Simons

    Beantwoorden
    • Jule Hinrichs zegt

      28 december 2021 om 09:29

      Als je in die fabriek bent ‘proef’ je aan alles dat het om een oud, ik zou bijna zeggen eerbiedwaardig, en ambachtelijk bedrijf gaat. Ik vond het heel apart en zo’n bezoek inspireert je dan om zo’n stukje te schrijven.

      Beantwoorden
  3. S. Hanoeman zegt

    16 augustus 2024 om 16:47

    Goedemiddag,

    Bestaat er een register of een vorm van registratie van tegeltableau’s die ooit zijn vervaardigd in Sant’Anna?

    Ik heb een mooi tegeltableau waarvan ik graag de productiedatum zou willen weten.

    Op de tegel rechtsonder is ‘ondertekend’ dat het van Sant”Anna is met een nummeraanduiding ‘2779’ en afkorting V.S.V.

    Er wordt op het tableau een fraai kapittelzaalvenster van een klooster afgebeeld in fraaie kleuren.

    Het tableau heeft een oppervlakte van 24 tegels (6×4 tegels). Hoogte: 87. Breedte: 59.

    Ik heb er uiteraard foto’s van, maar ik kan hier geen bestanden uploaden.

    Wanneer ik antwoord krijg via een e-mailadres dan heb ik die mogelijkheid wel.

    Alvast bedankt.
    S. Hanoeman

    Beantwoorden
    • Henk Eggens zegt

      17 augustus 2024 om 09:05

      Goedemorgen.
      Wij van Portugal Portal kunnen uw vraag niet beantwoorden.
      Wellicht kan de fabriek u helpen:
      E-mail: info@santanna.com.pt
      Telefoon +351 213 638 292
      Website: https://www.santanna.com.pt/en

      Beantwoorden

Geef een reactie Reactie annuleren

Je e-mailadres wordt niet gepubliceerd. Vereiste velden zijn gemarkeerd met *

Ook leuk om te lezen

uitnodiging expo
Foto- en schilderijenexpositie mei/juni 2025 in Lissabon
Livraria Lello & Irmão.
Portugese boekhandels: Aanrader, ook voor niet-lezers
Lissabon, een metropool van mondiale culturen wordt muzikale smeltkroes

Primaire Sidebar

Zoek je iets?

Kenters

Wil je Portugal Portal volgen?

Kies voor de nieuwsbrief, voor follow.it of voor sociale media

Kies hier

Onze sponsoren

Bekijk de sponsoren

Trefwoorden

Alentejo Algarve Aveiro Beiras boeken boekrecensie Coimbra column Corona cultuur dieren economie emigratie emigreren fado feest gastronomie geloof geschiedenis kunst land Lissabon literatuur milieu muziek natuur natuurpark Noord-Portugal overwinteren Porto Portugal recept reizen steden taal taalweetjes toerisme traditie Trás-os-Montes vakantie verbouwen volksgebruiken wandelen werken wijn

Recente reacties

  • Marc van Driel op De geboorte van het Portugees. Het verhaal van een taal.: “Beste Janwillem, een prachtig stuk. Met veel plezier gelezen. Je maakt ergens melding over het verband tussen Poortugaal en Portugal.…”
  • Gerard Spring in 't Veld op Boodschappen doen: “Leuk artikel Mariska, Wij kochten een woning in 2011 in het noorden van Portugal op 16 km van de Spaanse…”
  • Josephine lucassen op Boodschappen doen: “heel leuk artikel en goed herkenbaar. dank voor het delen”
  • Mariska Roos op Portugees-Nederlandse cultuurschokken: “Wij hadden zo’n zelfde ervaring midden in een park in Viseu toe we hier net woonden. Twee vrouwen zaten er…”
  • Geert Brabant op Interessante recente muziekreleases (2025/5): “👍”

Footer

  • Home
  • Over Portugal Portal
  • Alle artikelen
  • De schrijvers van Portugal Portal
  • Privacy
  • Cookie policy
  • Contact

Wil je Portugal Portal volgen?

Dat kan op drie manieren!

Kies hier

Portugal Portal

Meer informatie over Portugal Portal

mailportugalportal@gmail.com

  • E-mail
  • Facebook
  • Instagram

© 2025 Copyright Portugal Portal 2023

Beheer cookie toestemming
Om deze website goed te laten werken, te optimaliseren en personaliseren en content van social media te kunnen tonen worden cookies geplaatst.
Functioneel Altijd actief
The technical storage or access is strictly necessary for the legitimate purpose of enabling the use of a specific service explicitly requested by the subscriber or user, or for the sole purpose of carrying out the transmission of a communication over an electronic communications network.
Preferences
The technical storage or access is necessary for the legitimate purpose of storing preferences that are not requested by the subscriber or user.
Statistieken
The technical storage or access that is used exclusively for statistical purposes. The technical storage or access that is used exclusively for anonymous statistical purposes. Without a subpoena, voluntary compliance on the part of your Internet Service Provider, or additional records from a third party, information stored or retrieved for this purpose alone cannot usually be used to identify you.
Marketing
The technical storage or access is required to create user profiles to send advertising, or to track the user on a website or across several websites for similar marketing purposes.
Beheer opties Beheer diensten Beheer {vendor_count} leveranciers Lees meer over deze doeleinden
Zelf instellen
{title} {title} {title}