Natuur inschakelen, uitschakelen

We werken hard voor luxe en comfort en hoe meer we werken, hoe meer we ons willen omringen met weelde, overdaad en nog eens overvloed. Welvaartsziekten nemen we op de koop toe. We hebben er een zootje van gemaakt.

We hangen een verdienmodel aan de natuur. Investeren in het milieu heeft de laagste prioriteit. Niet lang geleden voelden we ons verwant met de natuur. Nu staan we erboven. Niet lang geleden voorzag de mens in zijn levensonderhoud zonder de natuur te verwoesten. Nu vinden we roofbouw normaal.

Biodiversiteit

“Biodiversiteit en natuurlijke hulpbronnen vormen het belangrijkste vangnet voor het menselijk leven en dat net staat op knappen”, zegt Sandra Díaz van Intergovernmental Science Policy Platform on Biodiversity and Ecosystem Services. De gezondheid van de mens hangt af van de beschikbaarheid van zoet water, vruchtbare grond en een bewoonbare leefomgeving.

We hebben miljarden bestuivers en tonnen plankton nodig om ons van genoeg voedsel te voorzien. De variëteit van dier- en plantensoorten is belangrijk: diversiteit zorgt voor veerkrachtige en zelfvoorzienende ecosystemen. De komende decennia wordt 1 miljoen van de naar schatting 8 miljoen soorten met uitsterven bedreigd. Het blijkt dat soorten momenteel vele keren sneller uitsterven dan de afgelopen tien miljoen jaar.

Rewilding

Door te herwilderen en door de (her)integratie van wilde dieren in een leefomgeving komt er weer een dynamiek in de samenstelling van soorten. Soms kan dit herstel gebeuren door de natuur zich op eigen kracht te laten herstellen, maar dat gaat vaak (te) langzaam en het is alleen een optie als inheemse diersoorten (nog) in het gebied aanwezig zijn.

Als landschappen versnipperd zijn of gebieden zijn verarmd door gebrek aan variëteit en belangrijke soorten, bijvoorbeeld door opkomst van invasieve exoten, dan is het beter om soorten uit te zetten in een herwilder– gebied.

Côa-vallei – upscaling rewilding in Western Iberia

Sinds het paleolithicum bestaan mensen en wilde dieren naast en bij elkaar in de Côa-vallei. Het is een rijk en gevarieerde landschap met rivierkloven, eikenbossen, rotsachtige heidevelden en verwilderde velden. Met de tijd zijn de inheemse dieren verjaagd en gedood, ook door het gebrek aan besef hoe belangrijk deze zijn voor het ecosysteem. De landschappen van de Côa-vallei zijn fenomenaal mooi en het gebied is totaal verlaten. Een perfecte combinatie om er rewilding toe te passen.

Wat is herwildering eigenlijk? Lange tijd beschouwden we de natuur als “maakbaar”. In die gedachte komt een kentering. Het is dom om te denken dat de natuur continu door ons beheerd en beheerst moet worden. Herwildering heeft geen vastomlijnd doel: het wordt niet gedreven door menselijk bestuur, maar door natuurlijke processen. Het probeert de natuurlijke wereld niet te controleren door een specifiek ecosysteem of landschap te creëren, maar geeft de natuur de kans haar eigen weg te vinden. Het is een langzaam proces waar aandacht en geld voor nodig is.

Wilde dieren

“We hebben in Europa veel natuur verloren. Leeglopende gebieden zijn een geweldige kans om de natuur weer meer de ruimte te geven”, zegt Frans Schepers, algemeen directeur van Rewilding Europe, een stichting die hij samen met drie andere Europeanen in 2011 oprichtte. Rewilding staat voor het wilder maken van natuurgebieden, zodat de natuur weer meer op eigen benen kan staan en waar de mens welkom is en waar de lokale economie profiteert van de terugkeer van wilde diersoorten. Rewilding Europe zet zich in voor de herintroductie van groot wild, zogenaamde sleutelsoorten, in het ecosysteem.

VN Conventie Biodiversiteit

Deze sleutelsoorten waren voorheen al aanwezig in het gebied, maar ze zijn uitgestorven. Soms ontbreekt er iets in een ecoysteem en kan de introductie van een bepaalde wilde diersoort dat verhelpen. Het Biologische Diversiteit Verdrag, dat door 123 soevereine staten is geratificeerd, moet ecosystemen herstellen. Eind 2020 moet ten minste 15% van de aangetaste leefgemeenschappen hersteld zijn. Een aantal gebieden in West Europa worden nu “herwilderd”. Op de website Rewilding Europe vind je een overzicht van deze gebieden.

Vier van de vijf Europeanen wonen in de stad. Elk jaar ontvolkt het platteland een beetje meer. Frans Scheper, de Nederlandse oprichter van Rewilding Europe, zegt dat herwildering banen en nieuwe mogelijkheden schept en plattelandseconomieën nieuw leven inblaast door ecotoerisme, zoals het spotten van beren in Zuid-Slovenië, honingproductie in het Velebit-gebergte in Kroatië, of safaritochten in de Côa-vallei in Portugal.

Er wordt een corridor van 120.000 hectare in de Côa River Valley – tussen de Serra da Malcata en Canhão Fluvial do Douro – aangelegd om wolven, wilde zwijnen, lynxen, herten, reeën, gieren, steenarenden en bergfluiters terug te brengen.

In de gemeenten Pinhel en Figueira de Castelo Rodrigo, langs de Côa-rivier, ligt het Faia Brava-reservaat met een oppervlakte van ongeveer 1000 ha. Hier leeft de beschermde aasgier. Het is een van de negen testgebieden van het Europese project. Je mag door het park rijden en je kunt er lopen op het 26 km lange wandelpad. Vogelspotters en andere natuurliefhebbers let op, want het is de bedoeling dat de activiteiten van Rewilding Europe Western Iberia worden uitgebreid.

Iberische wolf

In dit landschap met kliffen en bergketens vind je gieren en adelaars. In deze omgeving met rivierkloven en rivierdalen huizen otters en vijverschildpadden. Hier leeft ook de beschermde Iberische wolf, een bijna uitgestorven diersoort. En de steeds zeldzamer wordende edelherten en reeën krijgen hier ook weer de kans om zich voort te planten.

Er zijn maar weinig natuurbeschermingsorganisaties die herwildering in hun mandaat hebben opgenomen. Er bestaat ook geen politieke lobby voor het herwildering-principe en -werk. Wel heeft de Algemene Vergadering van de Verenigde Naties het decennium 2021-2030 uitgeroepen tot een periode van herstel van ecosystemen. En er is meer goed nieuws. Europa is het enige continent waar de populaties van grote carnivoren toenemen. Het lukt ons om op de juiste manier samen te leven met groot wild en dat maakt ons uniek. Het herstel van 350 miljoen hectare verarmde grond kan voor 9.000 miljard aan ecosysteemdiensten opleveren en 13 tot 26 gigaton aan broeikasgassen uit de atmosfeer halen.

Duurzame landbouw

Het platteland ontvolkt en jammer genoeg verstrekt de EU relatief grote milieusubsidies aan boeren die traditionele landbouw beoefenen (met kunstmest en pesticiden) in deze verlaten gebieden op verarmde grond. De EU biedt amper of geen hulp aan boeren die duurzaam bezig zijn.

Ontvolking is eigenlijk een goede zaak en als de mens ophoudt om zich met de natuur te bemoeien dan is dat nog beter. De biodiversiteit is het hoogst in leefomgevingen met natuurlijke gronden van grote afmetingen. Grote grazers leveren een belangrijke bijdrage aan de dynamiek van het milieu. Door het vreten van grote hoeveelheden organisch materiaal, zowel levend als dood, maken ze ruimte voor nieuwe groei.

Wanneer verschillende soorten grazers in een leefgemeenschap naast elkaar voorkomen maakt de manier waarop ze eten en wat ze eten dat ze niet elkaars concurrent zijn. Belangrijk hierbij is dat de verwilderde leefgemeenschappen groot zijn en dat verschillende landschappen met elkaar in verbinding staan.

Rewilding Europe is bijna 10 jaar bezig met hun activiteiten om ecosystemen te herstellen en leefomgevingen te verbeteren, zodat meer voedsel beschikbaar wordt voor de meest bedreigde diersoorten. De belangrijkste begunstigden zijn prooidieren – wilde konijnen, patrijzen, reeën en herten – en carnivoren, zoals de Iberische wolf en de Iberische lynx.

Andere geplande acties zijn de herintroductie van wilde paarden, tauro’s (opnieuw genaturaliseerd vee), reeën en herten. Een netwerk van natuurlijk begraasde gebieden zal “de ruggengraat vormen van een groter natuurlijk landschap met prachtige en unieke culturele en natuurwaarden”, aldus Deli Saavedra, de regionale coördinator van Rewilding Europe en algemeen directeur van het project.

Wetenschappers en activisten willen dat we grootscheeps inzetten op het beschermen en herstellen van wouden, mangroves, draslanden en waardevolle zeegraslanden, omdat deze ecosystemen in staat zijn grote hoeveelheden CO² uit de atmosfeer te halen en op te slaan. Zonder exotische planten in de jungle kunnen we een veelheid aan medicijnen niet produceren. Mangroves beschermen kustgebieden tegen stormvloeden en overstromingen.

Ook het Endangered Landscapes Programme (ELP) wil ervoor zorgen dat Europese landschappen in de toekomst een rijkere biodiversiteit hebben.

Meer over rewilding op Portugal Portal: Rewilding Europe.

Natuur inschakelen, uitschakelen van Louis Le Roy (1973)