• Spring naar de hoofdnavigatie
  • Door naar de hoofd inhoud
  • Spring naar de eerste sidebar
  • Spring naar de voettekst
Logo Portugal Portal

Portugal Portal

Voor Portugalliefhebbers en -fanaten

  • Wonen & Werken
  • Natuur & Ontspanning
  • Eten & Drinken
  • Cultuur & Maatschappij

Portugal en de zee

Door Han Overkamp 4 reacties
Gepubliceerd op 22 september 2017 bijgewerkt op 15 augustus 2020

Door zijn geopolitieke ligging is Portugal al sinds eeuwen gericht op de Atlantische Oceaan. Zijn zeevaarders en vissers hebben zich al sinds de vroegste tijden op de oceaan gewaagd. Deze maritieme ervaring is niet zonder invloed op de taal gebleven. Zo zijn er een reeks spreekwoorden en idiomatische uitdrukkingen op dit gebied ontstaan.

‘Opgestaan is plaats vergaan’ is in het Portugees Quem vai ao mar, perde o lugar (wie de zee op gaat verliest zijn plaats). En wie in Portugal het eerst komt, maalt niet het eerst, maar gaat als eerste aan boord Quem primeiro chega, primeiro embarca. Dat men de dag niet moet loven voordat het avond is, wordt in het Portugees voorgesteld met het beeld van een schip dat in het zicht van de haven zinkt Á boca da barra, se perde o navio (in de monding van de haven gaat het schip ten onder).

Meeuwen aan land betekent storm op zee Gaivotas em terra, temporal no mar. Van vloeken van matrozen en tranen van hoeren hoeft men zich niets aan te trekken Pragas de marujo e lágrimas de putas chegam ao chão já enxutas (de tranen zijn al droog voordat ze de grond bereiken). Uit de wereld van de visserij stammen de spreekwoorden Nem tudo o que vem à rede é peixe (niet alles wat er gevangen wordt is vis) en A mulher quer-se como a sardinha: pequenina e fresca (een vrouw hoort als een sardine te zijn: klein en fris).

Verder zijn er talrijke idiomatische uitdrukkingen die met beelden uit de zeevaart en de visserij te maken hebben. Zo is een Marinheiro de água doce  een zoetwaterzeeman, ofwel iemand die weinig verstand heeft van een bepaalde zaak en daardoor in de problemen komt. In deze uitdrukking wordt de arrogantie weerspiegeld die de oceaanvaarder voelt tegenover de binnenschipper.

Het vertrek van Vasco da Gama naar India in 1497. Foto Wikimedia Commons

Hoewel de Portugezen de eersten waren die scherp bij de wind konden en durfden te  zeilen, is er toch de uitdrukking Ir de vento em popa (voor de wind zeilen, de wind op de achtersteven) wat zoveel wil zeggen als: het gaat lekker, we maken goede vorderingen.

Je kunt maar het beste in het kielzog van een ander varen Andar na esteira de alguém ook al ga je dan door voor een weinig origineel persoon. En wat is er aan de hand met de Portugees die schepen ziet Ficar a ver navios. Hij of zij kan ergens naar fluiten. Deze uitdrukking is ontstaan toen maarschalk Junot, die in opdracht van Napoleon Lissabon had veroverd, aan de oever van de Taag stond en in de verte het schip zag verdwijnen waarmee de koning  naar Brazilië vluchtte.

Het zeil

Het zeil a vela duikt ook op in verschillende uitdrukkingen in overdrachtelijke betekenis. Fazer-se  à vela ( vertrekken, aan boord gaan), dar velas a (iets de ruimte geven, zijn gang laten gaan). Dat het aanmonsteren op de Portugese zeilschepen vroeger niet altijd op vrijwillige basis gebeurde, komt tot uiting in het begrip embarcar em (inschepen) een begrip dat ook betekent: bedrogen worden, zich laten misleiden.

Vandaar de waarschuwing je niet om de tuin te laten leiden Não embarques em canoa furada! (Ga niet aan bord van een schip met een lek).

Het roer

Een ander belangrijk onderdeel van het zeilschip is het roer o leme. Wie zonder zeil en roer op weg gaat Correr sem vela e sem leme is onbezonnen bezig. Sta je wel aan het roer Estar ao leme, ir ao leme, ter o leme dan heb je alles in de hand. Maar als je het roer loslaat Perder o leme ga je doelloos te werk. Voor dit laatste is er nog een andere beeldenrijke uitdrukking Perder o norte (je koers uit het oog verliezen) of Andar desnorteado (gedesoriënteerd zijn).

Uit de literatuur

Dan nog twee begrippen uit de Portugese literatuur, die te maken hebben met de maritieme geschiedenis van Portugal en spreekwoordelijk zijn geworden. Zo is O velho do Restelo (de oude uit Restelo) een figuur uit  ‘de Lusiaden’ van Luís de Camões. Toen op 8 juli 1497 de vloot van Vasco da Gama vertrok voor de eerste reis naar Indië, dook er een bewoner uit Restelo op die luidop waarschuwde voor de gevaren en de negatieve gevolgen van de geplande onderneming. Sindsdien staat het begrip Velho do Restelo voor een zwartkijker en iemand die de vooruitgang in de weg staat.

Ten tweede: Kaap Bojador, de meest westelijke punt van Mauritanië, werd door het beroemde gedicht van Pessoa ‘Mar Português’ tot symbool voor een grote uitdaging. Want lange tijd hielden Portugese zeevaarders het voor onmogelijk de Kaap te ronden wegens het daar huizende zeemonster of omdat de platte aarde daar waarschijnlijk ophield. Totdat tenslotte Gil Eanes in 1434 er als eerste voorbij zeilde, ook op zoek naar de zeeweg naar Indië.

Dit is deel 9 van de serie “Portugese taalweetjes”. De vorige delen kun je hier lezen: alle taalweetjes.

Bron: de serie ‘essa nossa dítosa língua’ van Peter Koj gepubliceerd in de Portugal-Post


« Elk land heeft zijn trant
Bacalhoada, wat is dat? »

Categorie: Cultuur & Maatschappij Trefwoorden: taalweetjes, Visserij, zee

Over Han Overkamp

Rond de eeuwwisseling verhuisden ik en tarsilla van Zeist naar de Serra d’Estrella (Torrozelo) en later naar de Algarve (Olhão). Van een voorgenomen verhuizing naar Sintra is het niet meer gekomen; het leven bleek weer eens sterker dan de leer. Terug in Zeist, na tien jaar, ervoeren we dat we in Nederland harder nodig waren dan in Portugal. Sinds 2018 schrijf ik voor dit portaal. Begonnen met de serie taalweetjes ben ik allengs vaker over onderwerpen uit de geschiedenis gaan schrijven. Daarbij zet ik graag de Algarve in het licht; iets wat ik mij al had voorgenomen in de tijd dat we er woonden.
Geschiedenis is een boeiende hobby, vooral omdat veel van wat nog als ‘nationale trots’ wordt beleefd nu ter discussie staat, ook in Portugal. Waren onze Gouden Eeuw en de daarmee samenhangende rijkdom misschien wel een hel voor onze koloniën? Zijn al die standbeelden (ook die in de Algarve) wel verdiend? Waren die ‘ontdekkingen’ toentertijd eigenlijk agressieve veroveringen? Laat je verrassen!

Lees Interacties

Reacties

  1. Pieter Schildt zegt

    24 september 2017 om 13:47

    Leuk stukje, maar ik zie ook veel overeenkomsten met uitdrukkingen die ik zelf in de omgeving van Rotterdam en van mijn broer(tje ) uit de (Rotterdamse) haven heb geleerd. Ik geef er een aantal:

    Marinheiro de água doce een zoetwater zeeman. Deze heette in Rotterdam een zoetwatermatroos en dat was dan denigrerend bedoeld.

    Ir de vento em popa (voor de wind zeilen, de wind op de achtersteven) werd bij ons gebruikt als het iemand voor de wind gaat. Dus het gaat hem goed.

    Embarcar em (inschepen) een begrip dat ook betekent: bedrogen worden, zich laten misleiden. In Rotterdam werd het begrip shanghaien gebruikt voor iemand die zijn schulden in het cafe of bordeel op b.v. Katendrecht niet kon betalen en dan onder invloed zijn handtekening of kruisje had gezet en als hij bijkwam zich ergens op zee bevond in dienst van de kapitein een schip dat naar de Oost ging.

    Beantwoorden
  2. Else Kok zegt

    24 september 2017 om 20:19

    Wat een informatief en leuk artikel. Ik hoop dat ik veel ga onthouden, maar mijn Portugees is heel slecht. Ik wil wel, maar kan niet meer zo goed leren, in ieder geval minder dan vroeger!
    I’ ll do my best. Bedankt! Groeten van Elsa

    Beantwoorden
  3. Ineke Marsman zegt

    24 september 2017 om 21:39

    Leuk, die Portugese spreekwoorden m.b.t de zee.
    In Tavira is er ieder jaar in november een internationaal spreekwoordencongres.
    Kijk op http://www.aip-iap.org Interdiscipliniry Coloquim on Proverbs 2017

    Beantwoorden
  4. Cees Groenewegen zegt

    15 oktober 2017 om 08:51

    Ik herinnerde me ook nog deze: “em velocidade cruzeiro”. Letterlijk “op kruissnelheid zijn” . Kun je gebruiken voor van alles, voor projecten, voor relaties, voor een verbouwing, etc.

    Beantwoorden

Geef een reactie Reactie annuleren

Je e-mailadres wordt niet gepubliceerd. Vereiste velden zijn gemarkeerd met *

Ook leuk om te lezen

spelende Portugese mannen in het park
Mais ou menos
Foto Pedro Ribeiro Simões
Altijd zeer beleefd
Tekening door Robert Krudzlo
Bewustwording in Portugal in 1979

Primaire Sidebar

Zoek je iets?

Kenters

Wil je Portugal Portal volgen?

Kies voor de nieuwsbrief, voor follow.it of voor sociale media

Kies hier

Onze sponsoren

Bekijk de sponsoren

Trefwoorden

Alentejo Algarve Aveiro Beiras boeken boekrecensie Coimbra column Corona cultuur dieren economie emigratie emigreren fado feest gastronomie geloof geschiedenis kunst land Lissabon literatuur milieu muziek natuur natuurpark Noord-Portugal overwinteren Porto Portugal recept reizen steden taal taalweetjes toerisme traditie Trás-os-Montes vakantie verbouwen volksgebruiken wandelen werken wijn

Recente reacties

  • Marc van Driel op De geboorte van het Portugees. Het verhaal van een taal.: “Beste Janwillem, een prachtig stuk. Met veel plezier gelezen. Je maakt ergens melding over het verband tussen Poortugaal en Portugal.…”
  • Gerard Spring in 't Veld op Boodschappen doen: “Leuk artikel Mariska, Wij kochten een woning in 2011 in het noorden van Portugal op 16 km van de Spaanse…”
  • Josephine lucassen op Boodschappen doen: “heel leuk artikel en goed herkenbaar. dank voor het delen”
  • Mariska Roos op Portugees-Nederlandse cultuurschokken: “Wij hadden zo’n zelfde ervaring midden in een park in Viseu toe we hier net woonden. Twee vrouwen zaten er…”
  • Geert Brabant op Interessante recente muziekreleases (2025/5): “👍”

Footer

  • Home
  • Over Portugal Portal
  • Alle artikelen
  • De schrijvers van Portugal Portal
  • Privacy
  • Cookie policy
  • Contact

Wil je Portugal Portal volgen?

Dat kan op drie manieren!

Kies hier

Portugal Portal

Meer informatie over Portugal Portal

mailportugalportal@gmail.com

  • E-mail
  • Facebook
  • Instagram

© 2025 Copyright Portugal Portal 2023

Beheer cookie toestemming
Om deze website goed te laten werken, te optimaliseren en personaliseren en content van social media te kunnen tonen worden cookies geplaatst.
Functioneel Altijd actief
The technical storage or access is strictly necessary for the legitimate purpose of enabling the use of a specific service explicitly requested by the subscriber or user, or for the sole purpose of carrying out the transmission of a communication over an electronic communications network.
Preferences
The technical storage or access is necessary for the legitimate purpose of storing preferences that are not requested by the subscriber or user.
Statistieken
The technical storage or access that is used exclusively for statistical purposes. The technical storage or access that is used exclusively for anonymous statistical purposes. Without a subpoena, voluntary compliance on the part of your Internet Service Provider, or additional records from a third party, information stored or retrieved for this purpose alone cannot usually be used to identify you.
Marketing
The technical storage or access is required to create user profiles to send advertising, or to track the user on a website or across several websites for similar marketing purposes.
Beheer opties Beheer diensten Beheer {vendor_count} leveranciers Lees meer over deze doeleinden
Zelf instellen
{title} {title} {title}