Portugese boekhandels: Aanrader, ook voor niet-lezers

Boekhandels zijn tegenwoordig veel meer dan alleen plekken waar je boeken koopt. Overal ter wereld, en zeker ook in Portugal, zijn ze uitgegroeid tot ware belevingscentra waar zowel fervente lezers als niet-lezers kunnen genieten.

Portugezen zijn lezers, dat is duidelijk.

In elke stad in Portugal vind je wel een boekenbuurt, waar je in kleine winkeltjes uren kunt snuffelen tussen nieuwe en tweedehands boeken. Hoewel deze fantastische plekken zeker een bezoek waard zijn, wil ik het in dit artikel hebben over de boekhandels die bekendstaan om hun architecturale waarde en unieke sfeer.

Livraria Lello & Irmão in Porto: waan je terug in 1906

Harry Potter?

Een goed voorbeeld hiervan is de beroemde boekhandel Livraria Lello & Irmão in Porto. Het Harry Potter-verhaal is hier niet meer weg te denken, en toeristen komen massaal naar deze winkel. Vreemd genoeg heeft J.K. Rowling, de auteur van de Harry Potter-reeks, de boekhandel nog nooit bezocht en beweert ze dat er geen enkele link is tussen de trappen in de boekhandel en die in de tovenaarsschool Hogwarts. Toch blijven toeristen in de mythe geloven, wat blijkt uit de lange wachtrijen voor de winkel. Slechts weinigen verlaten de winkel met een literair pareltje in het kenmerkende rode papieren boekentasje.

Lange wachtrijen

Ton Haak schreef in 2017 een artikel over deze boekhandel op Portugal Portal. Hij besloot toen wijselijk zijn drie euro entreegeld te besteden in een boekhandel waar mensen voor de literatuur kwamen en niet voor de architectuur van het gebouw. Zelf ben ik een fervent lezer die uren kan doorbrengen in boekhandels, alleen al door het lezen van covers en me onder te dompelen in de sfeer. De neogotische inrichting met haar donkere houten kasten uit 1906 is nagenoeg onveranderd gebleven en maakt een bezoek aan deze boekhandel een bijzondere ervaring. Hoewel ik in 2021 de boekhandel niet bezocht, schreef ik er wel een passage over in mijn roman:

“Rechts van me staat een wachtrij van een vijftigtal jongeren.

Ze wachten allemaal voor een winkel. Vermoedelijk een nieuwe kledingketen, denk ik en loop verder de straat in, op zoek naar de boekhandel.

Waar is die winkel nu toch? Ik vergelijk de straatnaam, Rua das Carmelitas. Dat klopt alvast, nu alleen nummer 144 vinden, en ik volg de huisnummers in omgekeerde richting terug richting het pleintje.

Bijna aan de wachtrij, die nu zelfs nog langer is dan vijf minuten geleden, zie ik huisnummer 144. Het blijkt het huis met de rij ervoor te zijn.

Zoveel volk voor een boekenwinkel? Misschien is deze nog niet open en staat iedereen daarom te wachten? Ik tuur naar binnen, maar daar wemelt het ook al van de mensen, dus ik kan niet anders dan achteraan in de rij aan te sluiten.

Een half uur later ben ik amper opgeschoven. (…)”

Betalend bezoek…

Gratis is je bezoek aan deze boekhandel niet echt. In 2017 sprak Ton Haak over een entreegeld van drie euro, in 2021 bedroeg het al vijf euro en in 2025 kost het goedkoopste ticket (zonder tijdsslot) al vlug tien euro. Hiermee sta je toch nog wel wat uurtjes in de rij. Je kunt je wachttijd inkorten met een ticket van vijftien euro en de luxeversie van vijftig euro. Eerlijkheid gebiedt me te zeggen dat deze bedragen in mindering worden gebracht op de aankoop van literatuur in de winkel. Bij het duurste ticket krijg je bijkomend een rondleiding in de “Gemma room”, een archief waar eerste edities zoals “Mensagem” van Fernando Pessoa of het in Portugal lang verboden boek “Madame Bovary” van Faust, “Jane Eyre” of “De Kleine Prins” te bewonderen zijn. De jeugdbibliotheek van Amy Winehouse is er ook te vinden. Een gids geeft je extra uitleg over alle boeken, de geschiedenis van de winkel en helpt je zoeken naar het ideale boek om, met die vijftig euro aan krediet, aan te schaffen.

Livraria Lello & Irmão is dus zeker een bezoekje waard, maar er zijn ook andere architecturale parels.

In de sfeer van de art-deco bij Livraria Bertrand in Aveiro

Tachtig kilometer verderop, in Aveiro, opende de keten Bertrand net een nieuwe boekhandel. Deze is gevestigd op de hoek van Cine Teatro Avenida, een art-decogebouw uit de twintigste eeuw. Het theater is er al lang niet meer, maar de prachtig gerestaureerde en bewaarde roze gevel is een echte eyecatcher. De inrichting met de monumentale trap en het balkon werd behouden en door de hoge en ronde ramen is het erg licht. Ze verkopen er naast boeken ook gezelschapsspellen en er is een leuk koffiebarretje. Vanaf de eerste verdieping kun je met een bica in je hand mensen tussen de rekken zien snuffelen.

Óbidos: het boekendorp bij uitstek

Livraria Santiago

Weer een 175 kilometer meer naar het zuiden toe vind je natuurlijk het ommuurde boekendorp Óbidos. Ik kan de boekhandels er niet op één hand tellen. Je kunt er dus uren rondlopen van het ene literaire tempeltje naar het andere. De vroegere kerk São Tiago herbergt er Livraria Santiago en heeft een ruime boekencollectie. De eerste verdieping bereik je via een smalle draaitrap. Vanaf de open mezzanine heb je een prachtig zicht op het vroegere altaar, nu gevuld met literatuur. Een oudere vrouw verkoopt er juweeltjes met bijpassende zelfgeschreven gedichtjes.

Bibliotheek tussen de sardientjes

Livraria Ler Devagar: industrieel en uniek

Van Óbidos rijden we verder naar Lissabon. Hier loop ik graag door de nauwe straatjes van Chiado en bezoek er kleine boekhandels. Dit zijn er te veel om op te noemen. Daarom beperk ik me tot weer een boekhandel in een historisch pand, meer bepaald Livraria Ler Devagar in de hippe buurt van LX Factory. Dit is totaal iets anders dan de oudere en sfeervolle gebouwen. Deze boekhandel zit in een oud industrieel pand waar ooit kranten werden gedrukt, heel industrieel dus. Alles werd teruggebracht naar de essentie. De boeken rusten op eenvoudige houten planken. Toch geven de ijzeren trappen die naar mezzanines leiden en de resterende drukmachines er een unieke uitstraling aan. Er is een combinatie van nieuwe boeken en tweedehandsboeken. Er zijn maar liefst twee barretjes waar je met een bica rustig je boek kan lezen, zoals de naam van de boekhandel ook zegt: Ler Devagar, lees langzaam.

Ler para cultivar novos pensamentos; lees om nieuwe gedachten te creëren.

Portugal heeft een rijke cultuur en geschiedenis, en de boekhandels zijn daar een prachtig voorbeeld van. Of je nu een fervent lezer bent of gewoon wilt genieten van de unieke sfeer en architectuur, deze boekhandels bieden voor ieder wat wils. Dus, als je ooit in Portugal bent, vergeet dan niet een bezoek te brengen aan deze literaire pareltjes. Je zult er zeker geen spijt van krijgen!

Jule Hinrichs schreef in 2021 op Portugal Portal een artikel over nog een andere beroemde boekhandel, Livraria Bertrand, in het Chiado van Lissabon. Deze unieke boekhandel bestaat sinds 1732 en is daarmee, ook volgens het Guinness Book of Records, de oudste boekhandel ter wereld.