• Spring naar de hoofdnavigatie
  • Door naar de hoofd inhoud
  • Spring naar de eerste sidebar
  • Spring naar de voettekst
Logo Portugal Portal

Portugal Portal

Voor Portugalliefhebbers en -fanaten

  • Wonen & Werken
  • Natuur & Ontspanning
  • Eten & Drinken
  • Cultuur & Maatschappij

Retornados

Door Henk Eggens 3 reacties
Gepubliceerd op 12 november 2015 bijgewerkt op 14 mei 2024

Deze maand, veertig jaar geleden, kwam een eind aan de grootste vluchtelingenstroom in de Portugese geschiedenis. In totaal ontvluchtten, in 1974 en vooral in 1975, een half miljoen Portugezen de overzeese gebiedsdelen.

Het einde van het koloniale tijdperk

In de jaren zestig en zeventig voerde het Portugese regime in de ‘Portugese provincies’ Angola, Guinée en Mozambique kostbare oorlogen. In 1974 waren in totaal al meer dan 8000 Portugese militairen gesneuveld. Men schat dat uiteindelijk 50% van het jaarlijkse Portugese bruto binnenlands product aan de koloniale oorlog werd besteed. Deze niet-te-winnen strijd had de Portugese bevolking mede rijp gemaakt om een einde te maken aan de dictatuur.

koloniale kaart
De koloniale kaart van het Portugese rijk. Bron: Bibliotéca Nacional de Portugal

Na de Anjerrevolutie van april 1974 haastten de opeenvolgende Portugese regeringen zich om de overzeese gebiedsdelen onafhankelijkheid te verlenen. In snel tempo werden akkoorden gesloten met de bevrijdingsbewegingen voor de overdracht van de soevereiniteit. In Mozambique ging dat eenvoudiger (het Lusaka akkoord in september 1974) omdat er maar één duidelijke beweging bestond, het FRELIMO, om de macht aan over te dragen. In Angola, met drie, onderling strijdende, partijen was het ingewikkelder. In januari 1975 werd met alle partijen de Alvor overeenkomst gesloten.

Op de vlucht

In de loop van 1974 groeiden de aantallen Portugezen die Mozambique en later ook Angola verlieten. Angst voor onveiligheid, angst om hun bezittingen te verliezen na het uitroepen van de onafhankelijkheid waren redenen om huis en haard op te breken en het land waar ze geleefd, en vaak ook geboren waren, te verlaten.

Vanaf juni 1975 werd een luchtbrug gevormd. In totaal zijn meer dan 400.000 passagiers met 905 vluchten uit Angola en Mozambique vervoerd naar Portugal. De Portugese regering betaalde 70% van de luchtbrug, andere landen, waaronder de Verenigde Staten van Amerika en de Sovjet-Unie (!), namen de resterende vluchten voor hun rekening. De laatste vlucht was op 3 november 1975, een week voor de onafhankelijkheid van Angola uitgeroepen werd.

Nog eens 100.000 vluchtelingen vertrokken door middel van in totaal 27 bootreizen.

Wie waren deze vluchtelingen?

De meesten kwamen uit Angola (61%), in mindere mate uit Mozambique (34%) en de resterende 5% uit Guinée, Timor, Kaapverdië en São Tomé e Principe. Het overgrote deel waren het blanken, die jaren, soms hun hele leven, overzee hadden gewoond. Een belangrijke minderheid (28.685 personen) werd gevormd door mensen afkomstig uit wat nu PALOP landen genoemd wordt: Portugeessprekende Afrikaanse landen. Kaapverdianen die in dienst van de Portugese overheid of als voorman in Angola hadden gewerkt, waren vooral bang voor represailles.

Sommigen hadden natuurlijk familie waar ze konden blijven, maar de meeste retornados werden verdeeld over heel Portugal: van Faro tot Braga, van Madeira tot Bragança. In het algemeen lijkt de integratie een succes te zijn geworden. Al is er natuurlijk veel saudade naar de goede tijden van weleer.

Retornados

Hoe werden deze vluchtelingen genoemd? In Portugal heerste verwarring: Waren het ontheemden (desalojados) of repatrianten (regressados)? Waren het vluchtelingen (fugitivos) of ontheemden (deslocados)? Uiteindelijk werd een nieuw woord gevonden: retornados, letterlijk: zij die terugkeerden (naar het moederland in Europa). De ironie wil dat velen nog nooit in Portugal gewoond hadden.

Persoonlijk

In april 1976 logeerden wij, mijn vriendin-collega en ik, in een hotel dicht bij het plein Marquês de Pombal in Lissabon. We waren op weg naar Angola, onderdeel van een medisch team dat de jonge republiek ging ondersteunen. Het hotel was bómvol, families waren overal. Al snel kwamen wij erachter, dat deze mensen retornados waren, gevlucht uit datzelfde Angola waar wij zo vol revolutionair vuur naar toe op weg waren. Na maanden woonden ze nog steeds in het hotel, en spraken vol minachting over de nieuwe situatie in Angola. Ze zouden er niets van terecht brengen, alle beschaving die de Portugezen er gebracht hadden zou weggevaagd worden. We durfden hen niet goed tegen te spreken en we wilden al helemaal niet vertellen waar we naar toe gingen.

Een ander lid van ons team heeft een boeiend boek geschreven over onze periode in Angola: Jarl Chabot: “Nooit meer bacalhau”, te koop bij Bol.com.

nooit meer bacalhau
Nooit meer bacalhau – herinneringen aan Angola 1975

Gebruikte artikelen:

  1. Dulce Cardoso, “Então a memória afinal é isto”,Visão, 23 juli 2015
  2. Helena Matos, Público, 04-03-2010
  3. Helena Matos, Observador, 11 april 2015

« Portugal en vluchtelingen
In de hoofdrol: Licor Beirão »

Categorie: Cultuur & Maatschappij Trefwoorden: 1975, Angola, geschiedenis, koloniaal, Mozambique, retornados, vluchtelingen

Over Henk Eggens

Henk Eggens leerde Portugal kennen toen hij in de ex-overzeese gebieden ging werken in de gezondheidszorg: Eerst in Cabinda, Angola, toen nét enkele maanden onafhankelijk geworden (1976-’78) en daarna in Guinee-Bissau (1980-’84). Daar kreeg hij een bijzonder inzicht in onderdelen van de Portugese cultuur en politiek. Sindsdien ging hij regelmatig met het gezin naar Portugal op vakantie, meest in een huurhuis bij de Rio Dão in het Viseu district. Voor werk ging hij jarenlang voor korte periodes naar veel landen in Afrika, Azië en Latijns-Amerika, bijvoorbeeld ook naar de Portugeessprekende landen Mozambique en Brazilië. Sinds 2013 verblijven ze veel in Santa Comba Dão, district Viseu; Henk is actieve pensionado, Maria de Jesus is consulente leprabestrijding. Veel tijd om Portugal en de Portugezen beter te leren kennen en te waarderen. Henk is sinds medio 2021 redacteur van Portugal Portal.

Lees Interacties

Reacties

  1. Josephine zegt

    15 november 2015 om 11:58

    Beste Henk,

    Mooi stuk!
    Ik kreeg net dit artikel gemaild, over 40 jaar corruptie in Angola, o.l.v. de familie Dos Santos, ook actief als eigenaren van grote Portugese ondernemingen:
    http://www.algarvedailynews.com/news/7193-angola-40-years-of-freedom-40-years-of-corruption

    Groet van Josephine

    Beantwoorden
    • Henk Eggens zegt

      16 november 2015 om 12:34

      Josephine, Dank… helaas lijkt het artikel in de Algarve daily news veel waars over het Angola van nu te melden. Het land is officieel te rijk om ontwikkelingsland genoemd te worden. Luanda is een van de duurste steden voor expats ter wereld. De ontwikkeling lijkt totaal ongelijk; in 2012 stierven 10 % van de zuigelingen voor hun eerste verjaardag (Bron: UNICEF).

      Een kwart van de jong-volwassenen kan niet lezen of schrijven, in 2012. (Bron: Indexmundi)

      Beantwoorden
  2. Alice Tromm zegt

    10 april 2023 om 14:39

    Lees het boek “Fabric of Terror” van Bernardo Teixeira. vele vluchtelingen uit Angola gingen ook naar Zuid Afrika. Uit Mozambique vluchten naar Rhodesie.

    Beantwoorden

Geef een reactie Reactie annuleren

Je e-mailadres wordt niet gepubliceerd. Vereiste velden zijn gemarkeerd met *

Ook leuk om te lezen

Een man in pauskleding voor het beeld Cristo Rei in Lissabon
Een Portugese paus?
Amilcar Cabral
Wie was Amílcar Cabral?
Sppoor van een schip in het water in de Straat van Magalhães in Chili.
Varen door de straat van Magalhães in 2024

Primaire Sidebar

Zoek je iets?

Wil je Portugal Portal volgen?

Kies voor de nieuwsbrief, voor follow.it of voor sociale media

Kies hier

Onze sponsoren

Bekijk de sponsoren

Trefwoorden

Alentejo Algarve Aveiro Beiras boeken boekrecensie Coimbra column Corona cultuur dieren economie emigratie emigreren fado feest gastronomie geloof geschiedenis kunst land Lissabon literatuur milieu muziek natuur natuurpark Noord-Portugal overwinteren Porto Portugal recept reizen steden taal taalweetjes toerisme traditie Trás-os-Montes vakantie verbouwen volksgebruiken wandelen werken wijn

Recente reacties

  • Cees Groenewegen op Animal Farm in de Serra: “Ik begrijp je bekommering om dierenleed, maar vergeet nooit dat mensen in het ene land nu eenmaal anders met dieren…”
  • Nico Croon op Een dag zonder stroom: “Ha Cees, Mijn vrouw en ik touren op dit moment door Portugal en ik lees je verhalen nu in een…”
  • JP Nols op Maître Jacques en Portugal (deel 1): “Beste Geert, U heeft helemaal gelijk ! Mooie interessante tekst trouwens. Jaques Brel was eerder afkeurend tegenover de Bourgeoisie en…”
  • stevewn op Maître Jacques en Portugal (deel 2): “een prachtig stuk over de legendarische Jaques Brel !”
  • Ernst Schade op Maître Jacques en Portugal (deel 1): “Prachtig verhaal, Geert Brabant! Dank!”

Footer

  • Home
  • Over Portugal Portal
  • Alle artikelen
  • De schrijvers van Portugal Portal
  • Privacy
  • Cookie policy
  • Contact

Wil je Portugal Portal volgen?

Dat kan op drie manieren!

Kies hier

Portugal Portal

Meer informatie over Portugal Portal

mailportugalportal@gmail.com

  • E-mail
  • Facebook
  • Instagram

© 2025 Copyright Portugal Portal 2023

Beheer je privacy

Om de beste ervaringen te bieden, gebruiken wij en onze partners technologieën zoals cookies om informatie over het apparaat op te slaan en/of te openen. Toestemming voor deze technologieën stelt ons en onze partners in staat om persoonlijke gegevens zoals surfgedrag of unieke ID's op deze site te verwerken en om gepersonaliseerde en niet-gepersonaliseerde advertenties te tonen. Als u geen toestemming geeft of deze intrekt, kan dit invloed hebben op bepaalde functies.

Klik hieronder om in te stemmen met het bovenstaande of om specifieke keuzes te maken. Je keuzes zullen alleen worden toegepast op deze site. Je kunt je instellingen te allen tijde wijzigen, inclusief het intrekken van je toestemming, door gebruik te maken van de knoppen op het Cookiebeleid of door te klikken op de knop 'Toestemming beheren' onderaan het scherm.

Functioneel Altijd actief
The technical storage or access is strictly necessary for the legitimate purpose of enabling the use of a specific service explicitly requested by the subscriber or user, or for the sole purpose of carrying out the transmission of a communication over an electronic communications network.
Preferences
The technical storage or access is necessary for the legitimate purpose of storing preferences that are not requested by the subscriber or user.
Statistieken
The technical storage or access that is used exclusively for statistical purposes. The technical storage or access that is used exclusively for anonymous statistical purposes. Without a subpoena, voluntary compliance on the part of your Internet Service Provider, or additional records from a third party, information stored or retrieved for this purpose alone cannot usually be used to identify you.
Marketing
The technical storage or access is required to create user profiles to send advertising, or to track the user on a website or across several websites for similar marketing purposes.
Statistieken

Marketing

Toepassingen
Altijd actief

Altijd actief
Beheer opties Beheer diensten Beheer {vendor_count} leveranciers Lees meer over deze doeleinden
Beheer opties
{title} {title} {title}