• Spring naar de hoofdnavigatie
  • Door naar de hoofd inhoud
  • Spring naar de eerste sidebar
  • Spring naar de voettekst
Portugal Portal

Portugal Portal

Informatie over wonen, werken en genieten in Portugal

  • Wonen & Werken
  • Natuur & Ontspanning
  • Eten & Drinken
  • Cultuur & Maatschappij

Tradities en volksgebruiken van Kerst tot Driekoningen

Door Han Overkamp 5 reacties
Gepubliceerd op 15 december 2018 bijgewerkt op 7 augustus 2020

Dat zijn twaalf dagen. Dagen waarin de zon zijn laagste punt bereikt en even zijn adem inhoudt (het solsticium). Dagen met lekker eten of de restjes ervan. Nachten waarin de dromen die we hebben als voorspellend gezien mogen worden. Hoe wordt Oudjaar gevierd? En Nieuwjaar? Wat zijn Janeiras en Charolas? En wat is er zo excentriek aan het vieren van Driekoningen?

Oudjaar

Ook genoemd Noite de São Silvestre of Véspera de Ano-Novo. Het wordt net zo uitbundig gevierd als overal elders in de wereld. Met knallen, vuurwerk en party’s. En met gebruiken die niet specifiek Portugees genoemd kunnen worden.

Over São Silvestre is de volgende legende populair. De maagd Maria zit aan de rand van de Atlantische Oceaan. Bedroefd en triest over de verdwijning van Atlantis. Sint Silvester nadert haar en probeert haar te troosten. Hij zegt dat hij iets zal doen wat de mensen vreugde brengt. Daarop veranderen de tranen van Maria in parels die de zee instromen. Uit een van die parels ontstaat het eiland Madeira, de Parel van de Atlantische Oceaan. En aan het firmament veranderen de tranen van Maria in zachte lichtjes. Het eerste vuurwerk!

Te middernacht eet je twaalf rozijnen of druiven. Bij iedere klokslag één. Bij iedere rozijn of druif mag je een wens doen. Of een goed voornemen bedenken voor het nieuwe jaar. Door dit te doen is het geluk voor je weggelegd in het nieuwe jaar.

Een geldstuk in de hand houden tijdens de jaarwisseling is een ander gebruik. Door dat te doen, schenk je jezelf materiële welvaart in het nieuwe jaar.

Iets anders is het van een stoel springen. Precies om middernacht. Zo’n sprong geeft aan dat je het nieuwe jaar met vaart en enthousiasme begroet. Maar opgelet: dit gebruik is gevaarlijk voor degenen die het alcoholpromillage bij zichzelf al behoorlijk hebben opgeschroefd vóór middernacht.

Nieuwe kleren horen er ook bij. Die trek je op Oudjaar aan of op Nieuwjaarsdag. Dat verschilt per gebied. Het is het symbool voor een schone start in het nieuwe jaar. Ook komt het in bepaalde plaatsen voor dat het niet om de nieuwe kleren gaat, maar om nieuw beddengoed. In weer een andere regio is het gebruik om op Oudjaarsnacht nieuw ondergoed te dragen. Voor iedereen geldt wel: er mag geen knoop missen en geen gat inzitten, bij welk kledingstuk dan ook. Dat of het dragen van opgelapte kleren brengt ongeluk in het nieuwe jaar.

In sommige streken komt het gebruik voor om het nieuwe jaar zo lawaaierig mogelijk te verwelkomen. Om de boze geesten geen kans te geven ‘mee te verhuizen’ naar het nieuwe jaar. Daarvoor wordt oud vaatwerk gebruikt, dat uit het raam wordt gegooid. Of men loopt met potten, pannen en pannendeksels op straat en maakt er een hoop kabaal mee.

Nieuwjaar

De nieuwjaarsduik hoort er helemaal bij in Portugal. Je nieuwe kleren uittrekken en hup het water in. Vooral aan de westkust in zwang, maar evengoed in de Algarve. Kouderesistente Portugezen hebben er de moed toe, gadegeslagen door een menigte die ‘het al koud krijgt bij het idee …’!

Op 1 januari is het dus Ano Novo maar ook het feest van de Solenidade de Santa Maria, Mãe de Deus. Een dag ter ere van de verheven heilige Maria, moeder van God. Een kerkelijk feest, waarbij de gelovigen in de kerk de zegen van Maria afsmeken voor het komend jaar.

Foto Pixabay

Janeiras

Een bijzonder mooie landelijke traditie zijn de Janeiras, die oorspronkelijk uit Midden-Portugal komen. Hierbij lopen groepjes meestal  jonge mensen al zingend door de straten van dorpen of van buurten van huis tot huis. Zij wensen met hun liederen, de Reis, alle bewoners een goed en gezond Nieuwjaar. De Janeiras worden gezongen tussen Kerst en Driekoningen, of vanaf Driekoningen tot het eind van de maand januari. Al met al zijn het liederen die een mengsel zijn van goede wensen, van een christelijke boodschap en van seculiere teksten.

Voor wie meer wil lezen over deze traditie beveel ik een artikel van Geert Brabant van harte aan: Janeiras: van aloude traditie na kerstdag tot protestsong. Waarin hij ook schrijft over de wonderlijke populariteit van een protestlied van José Afonso in de Janeiras.

Charolas

In de Oost-Algarve worden de Charolas gezongen; ze zijn te vergelijken met de Janeiras.

Een Grupo de Charolas bestaat meestal uit twintig of meer personen. Zij begeleiden zichzelf op instrumenten als een accordeon, een viool, andere snaarinstrumenten en blaasinstrumenten. Castagnetten mogen niet ontbreken; zij zorgen voor een karakteristiek ritme dat anders is dan dat van de Janeiras.

Het repertoire bestaat uit vaste onderdelen van elkaar gescheiden door het snerpende signaal van een fluitje. Bij binnenkomst de Marcha Entrada, gevolgd door de Canto Velho. Deze laatste gaat over de geboorte van het Jezuskind. De Canto Novo, die daarop volgt, is van seculiere aard en is vaak kort tevoren gecomponeerd.

Wordt dit alles tot zover nogal plechtig gespeeld, dan volgt nu het feestelijke deel, de Valsa das Vivas. Vrolijke Improvisaties hetzij op de muziek, hetzij op de tekst. Met verwijzingen naar plaatselijke situaties. Tot slot volgt de Marcha de Saída en het uitspreken van veel beste wensen naar elkaar toe.

De Charolas worden gezongen in de Sotavento, de Oost-Algarve, in plaatsen aan de kust en in sommige plaatsen in het binnenland. In de ene plaats kun je ze beluisteren in de Casa do Povo of het Cine-Teatro, in een andere plaats wordt langs de deur gegaan, net als bij de Janeiras. Ik zag en hoorde ze op uitnodiging in Quelfes (Olhão), waar een groep op het dorpsplein stond, in de laadruimte van een vrachtwagen waarvan een deel van de zeilen was opgerold.

Oorsprong

De oorsprong van deze traditie ligt bij de Romeinen en hun god Janus. De god met een naar voren en naar achteren gekeerd gezicht. De naamgever van de maand januari. Bij de kerstening van Portugal heeft de Kerk de viering van het nieuwe licht hiervoor in de plaats gezet. Maar Charolas en Janeiras trekken zich daar niet zoveel van aan, de liederen gaan zowel over het naar achteren, als over het naar voren kijken plus over dat nieuwe licht.

6 januari

Dia de Reis Magos of Mestres do Oriente of dia da Epifania. Na de herders komen de koningen het Kind aanbidden. Zij zien een koningskind in hem; voor de herders was dat nog niet zo. De Epifanietijd gaat nu in. Wat wil zeggen dat het nieuwe jaar met zijn nieuwe kansen nu echt is begonnen. De zon begint weer te stijgen aan de hemel.

Driekoningen is de enige dag waarop de Bolo Rei terecht in het middelpunt staat.

Voor het Festa dos Reis in Vale do Salgueiro (Trás-os-Montes) heb ik onderstaande video gekozen. Om het excentrieke, het buitenissige van wat daar gebeurt; een van de karaktereigenschappen waarvan ik altijd weer geniet bij Portugezen.

https://www.youtube.com/watch?v=7si3xK5HCBghttps://www.youtube.com/watch?v=7si3xK5HCBg

Tot slot

De illustere dichter Camões  heeft nog een goed advies voor het nieuwe jaar:

Jamais haverá Ano Novo se continuarmos a copiar os erros dos anos velhos.
‘Er zal geen nieuw jaar zijn, als je de fouten van de afgelopen jaren herhaalt’.

Daar sluit ik op aan met mijn spreuk. Niet zo vermanend als die hierboven, tijden veranderen!

‘Mijn beste wensen voor het nieuwe jaar ’.
Of veel mooier gezegd:
Que as vossas realizações sejam coroadas de muito sucesso.

« Poëtisch
Romans over de Algarve en de Alentejo van Ellen van Herk »

Categorie: Cultuur & Maatschappij Trefwoorden: feest, geloof, traditie, Trás-os-Montes, volksgebruiken

Over Han Overkamp

Rond de eeuwwisseling verhuisden ik en tarsilla van Zeist naar de Serra d’Estrella (Torrozelo) en later naar de Algarve (Olhão). Van een voorgenomen verhuizing naar Sintra is het niet meer gekomen; het leven bleek weer eens sterker dan de leer. Terug in Zeist, na tien jaar, ervoeren we dat we in Nederland harder nodig waren dan in Portugal. Sinds 2018 schrijf ik voor dit portaal. Begonnen met de serie taalweetjes ben ik allengs vaker over onderwerpen uit de geschiedenis gaan schrijven. Daarbij zet ik graag de Algarve in het licht; iets wat ik mij al had voorgenomen in de tijd dat we er woonden.
Geschiedenis is een boeiende hobby, vooral omdat veel van wat nog als ‘nationale trots’ wordt beleefd nu ter discussie staat, ook in Portugal. Waren onze Gouden Eeuw en de daarmee samenhangende rijkdom misschien wel een hel voor onze koloniën? Zijn al die standbeelden (ook die in de Algarve) wel verdiend? Waren die ‘ontdekkingen’ toentertijd eigenlijk agressieve veroveringen? Laat je verrassen!

Lees Interacties

Reacties

  1. Petra Keiner zegt

    16 december 2018 om 11:38

    Zelf woon ik al ruim 18 jaar in Athene en ben vanaf klein meisje al filhelleen, maar sinds het horen van een lied met de woorden van Pessoa, nu 3 jaar geleden, ben ik gepassioneerd geraakt door de Portugese taal. Ik geniet van uw verhalen en probeer zo nu en dan een link te leggen tussen de Griekse en Portugese cultuur, oost en west.
    Kali Chronia!

    Beantwoorden
    • Geert Brabant zegt

      16 december 2018 om 17:42

      Hele mooie aanvulling op jouw overzicht van vorig jaar Han, en bedankt voor het belichten van de Janeiras en Zeca.

      Graag geef ik aan Petra Keiner deze suggestie door, voor zover haar nog niet bekend.
      Alexandros Nathanail: een Griek met passie voor fado

      Beantwoorden
      • Petra Keiner zegt

        18 december 2018 om 18:12

        Bedankt voor de tip, Geert! Ik kende de muziek van Alexandros Nathanail niet.
        Portugal is (nog) niet zo bekend bij de Grieken, maar ook dankzij de culturele bijdrage van de Portugese Ambassade in Athene en de acteur/zanger André Maia komt daar misschien verandering in…
        Barco Negro/ Andre Maia

        Goede Feestdagen!

        Beantwoorden
    • han overkamp zegt

      17 december 2018 om 07:37

      Dank je Petra voor deze leuke verrassing. Een trouwe lezer in Athene! Tot de volgende keer.

      Beantwoorden
  2. han overkamp zegt

    17 december 2018 om 07:40

    Dank je Geert voor je bericht. Zo verliezen we elkaar niet meer uit het oog!

    Beantwoorden

Geef een reactie Reactie annuleren

Het e-mailadres wordt niet gepubliceerd. Vereiste velden zijn gemarkeerd met *

Ook leuk om te lezen

Bordje wat naar Cu de Judas verwijst
De kont van Judas en ‘Het Echte Portugal’
Foto van twee kinderen die op een verlaten strand naar het water rennen
Feestdagen en vrije dagen in Portugal
Sprekende geesten

Primaire Sidebar

Schrijf je in voor de nieuwsbrief

en ontvang elke week gratis de nieuwste artikelen over Portugal in je mailbox.

Aanmelden

Zoek je iets?

Onze sponsoren

Bekijk de sponsoren

Trefwoorden

accommodatie Alentejo Algarve Aveiro Beiras boeken boekrecensie Coimbra column Corona cultuur dagboek dieren economie emigratie emigreren fado feest gastronomie geloof geschiedenis kunst land Lissabon literatuur milieu muziek natuurpark Noord-Portugal Portugal recept reizen steden taal taalweetjes Tavira toerisme traditie Trás-os-Montes vakantie verbouwen volksgebruiken wandelen werken wijn

Recente reacties

  • eric peetermans op Vogels kijken in Portugal: “alpengierzwaluw”
  • Thea Pompen op Heimwee naar Tavira: “hoi. wat toevallig. wij zijn nu in Albufeira maar wonen in Kerkdriel vlakbij Zaltbommel. Groetjes Arnold en Thea . emailadres…”
  • jos peters op Van de Minho naar de Alentejo en terug: “Een prachtig artikel! Bedankt voor het delen!”
  • Els op Wat is de rivier de Dão toch mooi!: “dat zou leuk zijn lotte, zo’n wedstrijd! ik doe mee! interessant artikel, goed uitgevogeld Henk! dank je! ps. zie je…”
  • Lotte Akkerman op Wat is de rivier de Dão toch mooi!: “Leuk dit, Henk, en is het niet zo dat chatbox c.s. self learning zijn dus hoe meer ze worden gebruikt,…”

Footer

  • Home
  • Over Portugal Portal
  • Alle artikelen
  • Archief
  • Schrijvers
  • Privacy
  • Cookie policy
  • Contact

Schrijf je in voor de nieuwsbrief

en ontvang elke week gratis de nieuwste artikelen over Portugal in je mailbox.

Aanmelden

Portugal Portal

Meer informatie over Portugal Portal

mailportugalportal@gmail.com

  • E-mail
  • Facebook
  • Instagram

© 2023 Copyright Portugal Portal 2022

Beheer cookie toestemming
Om deze website goed te laten werken, te optimaliseren en personaliseren en content van social media te kunnen tonen worden cookies geplaatst.
Functioneel Altijd actief
The technical storage or access is strictly necessary for the legitimate purpose of enabling the use of a specific service explicitly requested by the subscriber or user, or for the sole purpose of carrying out the transmission of a communication over an electronic communications network.
Preferences
The technical storage or access is necessary for the legitimate purpose of storing preferences that are not requested by the subscriber or user.
Statistieken
The technical storage or access that is used exclusively for statistical purposes. The technical storage or access that is used exclusively for anonymous statistical purposes. Without a subpoena, voluntary compliance on the part of your Internet Service Provider, or additional records from a third party, information stored or retrieved for this purpose alone cannot usually be used to identify you.
Marketing
The technical storage or access is required to create user profiles to send advertising, or to track the user on a website or across several websites for similar marketing purposes.
Beheer opties Beheer diensten Beheer leveranciers Lees meer over deze doeleinden
Zelf instellen
{title} {title} {title}