Een bijzondere prehistorische nederzetting in Noord-Portugal

De door de Kelten gebouwde Citânia de Briteiros is gezien omvang, stadsplanning en architectuur een van de meest tot de verbeelding sprekende prehistorische nederzettingen in Portugal. De term citânia wordt gebruikt voor een castro, een Keltische nederzetting met overwegend cirkelvormige structuren, maar van grotere afmetingen en groter belang en continu bewoond. Deze citânia’s waren het zenuwcentrum van een landbouwgebied en het waren ook belangrijke culturele en religieuze centra.

Archeologen vermoeden dat deze vesting op de berg São Romão ooit tussen de 600 en 1500 mensen herbergde. Volgens schattingen werd de plek in het jaar 200 verlaten, maar is die daarna opnieuw bewoond, zoals te zien is aan een uit de middeleeuwen daterende christelijke begraafplaats en een Romeinse kapel.
De ruïnes van Citânia en de gevonden voorwerpen getuigen van duizenden jaren geschiedenis.

Kelten

De castrocultuur ontwikkelde zich vanaf de 10e eeuw voor Christus. Het belangrijkste kenmerk van deze cultuur zijn de ronde stenen huizen op een heuvel met muren (verdedigingswerken). Het zijn de oudste nederzettingen in het Iberische noordwesten. De Romeinen noemden de Keltische volkeren in de regio Porto de Gallaeci. Deze term ligt aan de oorsprong van het huidige Galicië. Samen met Citânia de Sanfins is Citânia de Briteiros een van de belangrijkste oppida (oppidum: verhoogde plaats) van de Gallaeci. De vesting ligt niet ver van Guimarães, de oorsprong van Portugal, en in het hart van het grondgebied van de Brácaros, een Keltisch volk, dat zijn naam gaf aan de stad die we nu als Braga kennen.

Ronde huizen

De ronde huizen waren gemakkelijker te verwarmen en schoon te maken. Hoe hoger het huis gelegen is hoe belangrijker waren de mensen die er woonden. De huizen werden gebouwd van graniet, het meest voorkomende gesteente in deze regio. Gemiddeld hadden deze huizen een diameter van 5 meter. In het midden stond een pilaar die het rieten dak ondersteunde. De rechthoekige woningen dateren uit de Romeinse tijd.

Structuur

Rondom de nederzetting staan drie dikke muren en aan de noordzijde is nog een extra muur aangebracht. De citânia beslaat in totaal 24 hectares waarvan slechts een derde deel is opgegraven. Het bewoonde deel kent twee geplaveide hoofdstraten en een groot aantal eveneens geplaveide secundaire straten. De akropolis ligt op de top van de berg. Er zijn ongeveer honderd woningen (georganiseerd in woonblokken). Deze wooncomplexen omvatten zowel het huis zelf als de bijgebouwen (stallen, schuren, enz.).

De wallen zijn één tot drie meter breed en ongeveer twee meter hoog. Deuren en mobiele palissaden vormden de toegang. De woningen waren grotendeels cirkelvormig (hoewel de locatie ook rechthoekige woningen heeft, een teken van Romeinse invloed). Op de top van de stad staan twee reconstructies. De openbare baden werden bij toeval ontdekt tijdens wegwerkzaamheden in 1930. De baden bestonden uit twee kamers, één voor warme baden en de andere voor koude baden. Bij de thermale baden zijn resten van oude waterleidingen zichtbaar. De pedra formosa is een voorbeeld van Keltische kunst. Deze grote monoliet, versierd met triskeles in bas-reliëf, bood toegang tot de stadsbaden. Andere castro’s hadden ook ‘mooie stenen’ in hun baden. De vesting werd van water voorzien dankzij een geboorde put (een bron waaruit water spontaan ontspringt) en de beneden stromende rivier de Ave.

In de vesting zijn veel Romeinse invloeden gevonden, zoals verschillende Latijnse inscripties en een groot aantal munten van Augustus en Tiberius.

De eerste bewoners

De eerste tekenen van menselijk leven komen uit het laat-neolithicum en het chalcolithicum (koper- of kopersteentijd), gezien de verschillende rotstekeningen op de granieten klif op de oostelijke helling. De Atlantische Bronstijd (1300 -700 voor Christus) lijkt aangemerkt te kunnen worden als tijd waarin de plek voor het eerst werd bewoond.

Archeologie

Archeologie als formele academische discipline ontstaat aan het begin van de 19e eeuw, maar het archeologisch onderzoek gaat veel verder terug in de geschiedenis. De wortels van de archeologie zijn te vinden in de Griekse en Romeinse beschavingen, die opgravingen deden en voorwerpen en gereedschappen verzamelden op plaatsen waar eens hun voorvaderen leefden. Tijdens de renaissance en de Verlichting (14e tot 18e eeuw) groeit de belangstelling voor de klassieke wereld, en geleerden beginnen oude ruïnes en gereedschappen systematischer te bestuderen. Het archeologisch denken wordt beïnvloed door de evolutietheorie van Charles Darwin. In 1900 wordt het archeologisch veldwerk systematischer en gebaseerd op objectieve gegevens. Archeologie blijft evolueren met technologische vooruitgang, zoals teledetectie, GIS (geografische informatiesystemen) en DNA-analyse. De archeologie is ook meer interdisciplinair geworden en put uit vakgebieden als antropologie, geologie en milieuwetenschappen.

De ontdekker

In 1874 begint Francisco Martins Sarmento het onderzoek naar deze vestiging en hij begeleidt het archeologische project. Hij blijft ruïnes ontdekken en besluit daarom om het land waar de castro zich bevindt te kopen. In 1900 worden verdere opgravingen en restauraties ondernomen door diverse archeologen.
De Citânia de Briteiros is een indrukwekkend voorbeeld van een prehistorische nederzetting, die gelukkig aan de vergetelheid is ontrukt door de archeologische inspanningen.