Bosbranden zijn in Portugal helaas een jaarlijks terugkerend fenomeen. De zomer is heet en droog en dan is het kwaad snel geschied. Portugal is daarin overigens niet alleen, over de gehele wereld gaan jaarlijks miljarden bomen door brand verloren. In 2023 maar liefst 12 miljoen hectare, dat is vier keer de oppervlakte van België.
Gelukkig wordt ook Portugal steeds beter in preventie, want vrijwel alle branden zijn een gevolg van menselijk handelen of aanwezigheid. Volgens een langjarig onderzoek van de GNR is 98% van de bosbranden toe te schrijven aan menselijk handelen. 21% van de branden is aangestoken,77% is te wijten aan ongelukken en nalatigheid. In oktober 2024 maakte de Minister van Binnenlandse Zaken bekend dat in 2024 maar liefst 35% van de branden bleek te zijn aangestoken, veel meer dan in andere jaren.
Premier Montenegro wil nog harder optreden tegen de moedwillige brandaanstekers, de realiteit is dus echter dat meer dan de helft van de bosbranden per ongeluk ontstaat. In 2024 leek het aantal bosbranden lange tijd mee te vallen totdat in september de vlammen toch toesloegen en er ook helaas weer dodelijke slachtoffers te betreuren waren. Slechts zeven, dat staat in schril contrast tot de 114 in het rampjaar 2017 maar het zijn er zeven te veel. Vier brandweermensen tijdens de uitoefening van hun taak, een Braziliaanse immigrant die apparatuur van zijn werkgever uit de vlammen trachtte te redden, en twee hoogbejaarden, één door een hartaanval bij het zien van de vlammen, van de andere zijn de omstandigheden door de autoriteiten niet bekend gemaakt.
Op het moment van publicatie van dit artikel is het jaar nog niet voorbij maar de stevige regelval van midden oktober heeft het risico op branden in het restant van het jaar geminimaliseerd.
2017 was in Portugal het meest dramatische jaar in deze eeuw. 540.000 hectare bos ging in vlammen op. Dat is honderd keer de oppervlakte van Nationaal Park de Hoge Veluwe. Erger nog was het enorme aantal van 114 dodelijke slachtoffers. Het leidde tot zware preventieve maatregelen met betrekking tot het opruimen van bossen en terreinen en meer. In de jaren erna is er steeds meer geïnvesteerd in blusmateriaal. Veel mensen moesten in 2017 op de vlucht, Winy Schalke schreef er een indringend persoonlijk verhaal over op Portugal Portal. De meeste slachtoffers vielen in de maand oktober, na een lange droge zomer. In 2024 heeft het medio oktober enkele dagen hard geregend, daarmee is het brandrisico voor de rest van dit jaar minimaal.
De preventieactiviteiten zijn na het rampjaar 2017 flink opgeschroefd en er verder geïnvesteerd in geavanceerd blusmateriaal. De kans dat er nog een keer zo’n jaar voorkomt lijkt dus klein.
Nederlanders hebben soms een beperkt besef van wat zo’n bosbrand nu eigenlijk is. In Nederland bestaat immers al lang geen echt bos meer. Ook dit jaar weer kreeg ik de vraag of mijn huis toch niet in gevaar kwam. Nee, want ik woon weliswaar buiten de stad, maar een paar bomen om je huis hebben staan is nog heel iets anders dan in een bos wonen. Als zo’n bos eenmaal in de brand staat dan is het inderdaad een hels karwei om het in te dammen en te blussen. En dan kan zelfs het verkeer er hinder van ondervinden. Zeker als de wind hard is en verkeerd staat. Maar in de meeste gevallen is de ervaren brandweer dat voor.
Belgen hebben natuurlijk de Ardennen, waar nog in 2023 een flinke brand plaatsvond. Een vertegenwoordiger van de lokale overheid daar zei toen zeer treffend: een bosbrand kan maar op twee manieren beginnen, door een blikseminslag of door menselijk handelen. En een blikseminslag komt maar heel sporadisch voor. Preventie en bewustmaking zijn dus het allerbelangrijkste om bosbranden terug te dringen.
De website (die ook apps voor je mobiele telefoon beschikbaar heeft) waarop nauwgezet de ontwikkeling van bosbranden wordt bijgehouden is fogos.pt. Deze website wordt iedere twee minuten geactualiseerd en krijgt zijn gegevens rechtstreeks van de Portugese beschermingsautoriteit ANEPC.
Een bijkomend probleem is dat door de veranderende samenstelling van de bossen de branden heviger worden. Beschuldigende vingers wijzen naar de eucalyptusboom, een boom die heviger brandt dan andere bomen terwijl bijvoorbeeld de goede oude Portugese kurkeik juist een remmende werking heeft bij bosbranden.
Ernst Schade uit Lissabon, de maker van een aantal foto’s in dit artikel, schreef in september een betoog/oproep op zijn facebookpagina:
Dit jaar kende de ramp van bosbranden in Portugal al in september zijn dieptepunt, toen maar liefst 62.000 hectare afbrandde en het einde is nog niet in zicht. Huizen gingen verloren, tot nu toe 7 doden… Traditioneel zijn er veel Portugese televisiefora, maar ik heb er het woord eucalyptus nog niet in horen noemen… Het lijkt een taboewoord… Talloze familiepercelen zijn slecht onderhouden en vatbaar voor brand. De papierindustrie houdt van deze boom, hij groeit snel en produceert goed papier, een belangrijke industrie in Portugal. Maar welke schade brengt deze boom toe aan het milieu? Eucalyptusbomen zijn een veel voorkomend verschijnsel in Portugal en maken al jarenlang deel uit van het landschap. Deze bomen staan bekend om hun unieke fysieke kenmerken, snelle groei en talrijke toepassingen. Ze hebben een invasieve aard en gebruiken veel grondwater. Ze zijn ook een hoog brandrisico, deze boom brandt snel.
De papierindustrie in Portugal heeft een lange geschiedenis en is sterk afhankelijk van de eucalyptusboom. Door de jaren heen heeft de industrie aanzienlijke veranderingen ondergaan in reactie op politieke, economische en technologische ontwikkelingen. Tegenwoordig is Portugal de thuisbasis van verschillende grote spelers in de papierindustrie, die een verscheidenheid aan papierproducten produceren.
Mijn voorstel? Maak een einde aan slecht onderhouden bos percelen (er zijn ook talloze percelen waarvan de eigenaren niet meer in leven zijn) door royale compensaties te betalen (bosbranden kosten Portugal € 3,7 miljard!) en behoud de industriële eucalyptusplantages zoals ze zijn, omdat ze goed beschermd en onderhouden worden maar ook over die laatsten is dus zeker het een en ander te discussiëren…
Portugal Portal schreef al eerder over het gevaar van slecht onderhouden eucalyptusplantages: Eucalyptugal.
in 2017 zijn er in de brand van 15 okt 49 mensen om het leven gekomen. de meeste doden zijn in juni gevallen. 69 het aantal wat je noemt is over het hele jaar in Portugal. verder een mooi geschreven artikel.
Het aantal komt uit dit artikel in Expresso: https://www.google.com/amp/s/amp.expresso.pt/sociedade/2018-03-20-Morreram-114-pessoas-nos-fogos-de-2017-1
Er schijnt volop aandacht te zijn voor het ontstaan en blussen van bosbranden, maar qua organisatie en hoeveelheid middelen om in te zetten schijnt het nog steeds te ontbreken. Dit jaar waren we tijdens vakantie redelijk dichtbij enkele branden die net ontstaan waren. Je zou denken, een paar keer een blusvliegtuig er overheen en het is klaar. Maar het bleek dat dit jaar wederom erg laat hulp met Candairs van buurlanden is ingeroepen. Betreffende brandjes breidden zich in drie dagen fors uit, voordat het eerste blusvliegtuig verscheen. Inmiddels was de oppervlakte vele malen groter geworden en werden grote gebieden en dorpen in een dikke waas van rook gehuld.
Ook troffen we een autoweg waar wij uit voorzorg vanaf zijn gegaan, en waar korte tijd later auto’s in omgekeerde richting op dezelfde rijbanen brand en rook trachtten te ontvluchten. Hier was de GNR duidelijk veel te laat met het afzetten van de snelweg. Je zou zeggen dat met drones toch een aardig beeld te verkrijgen moet zijn van de ontwikkelingen en trekrichting van branden.
Via diverse satellieten kan ook vrijwel up-to-date rook en hitte van branden gelocaliseerd worden.
Een van de wegen waar de Eucalyptusbomen vrijwel tot aan de vluchtstrook geplant zijn, is de IP3 van Coimbra richting Viseu. Soms tweebaans, dan weer enkelbaans met vangrails en betonnen barriers in het midden. In de periode van bosbranden schijnen diverse Portugesen deze weg te mijden en rijden liever een fors stuk om.
Toegegeven, op het dieptepunt waren er dit jaar in Portugal zo’n 400 branden. Heel lastig om deze, met te weinig materieel en manschappen te coördineren en bestrijden.
Hallo
Jammer van al die branden
we hebben er 21 jaar gewoond
en vanaf 1981 2 a 3 keer per jaar vakantie gevierd in de buurt van Nazare onvergetelijke tijd ook meerdere keren branden op korte afstand gezien.
De helikopter lande 30 meter achter ons huis om de manschappen te wisselen
blijft ons bij
Hopelijk gaat get beter de volgende zomer.
we gaan deze winter naar de Algarve zullen de brandweer niet vergeten.
Hai Cees,
Na de grote brand in 2020, zo’n 2 jaar na de koop van ons huis in de gemeente Sever do Vouga, dacht ik dat het met de branden voor langere tijd wel gedaan zou zijn (zie mijn relaas van toen, https://www.portugalportal.nl/bosbranden-een-beklemmende-ervaring/ ).
Maar we kwamen bedrogen uit
De brand van afgelopen september heeft ook in de streek rond Sever hard toegeslagen. Forse delen van de bossen zijn in de as gelegd en de vuurhaard reikte zelfs tot in het centrum.
Ook in het dorp Cedrim, waar wij wonen, heeft het vuur gewoed, tot op 40 meter van ons huis. Die nacht zelf waren we (gelukkig?) niet thuis, maar onze buurvrouw heeft ons telefonisch op de hoogte gehouden van de dreigende vuurzee, die fors werd aangewakkerd door de harde storm. De gedachte dat we ons huis zouden gaan verliezen is toen regelmatig opgekomen.
Uiteindelijk is dankzij een kleine draai in de windrichting en de fantastische inzet van buren ons huis ongedeerd gebleven.
Terugrijden naar huis was door alle wegafsluitingen die nacht onhaalbaar. Dat lukte pas de dag erna via een enorme omweg met een reisduur van 4 uur (normaal 1 uur). Wat was het een opluchting toen we ons volledig intact gebleven huis weer zagen. De schade was beperkt gebleven tot een verbrand deel van ons terrein.
Ruim een maand is voorbij. Alleen de uitgestrekte gebieden met verbrande bossen getuigen nog van de ellende die is aangericht. Door het gebied rijdend, bijv. over de snelweg A25 tussen Albergaria en Sever de Vouga, tref je over een afstand van zo’n 35 km, en vaak zover als het oog rijkt, alleen maar zwart geblakerde stammen aan. Dit tafereel gaat me aan het hart, nog elke keer als ik er doorheen rijdt.
Maar duidelijk is me geworden dat het verschijnsel brand deel uitmaakt van het leven hier. De mensen lijken het te accepteren als een natuurverschijnsel waarmee je moet zien om te gaan. En ik merk dat ook ik die houding aan het aannemen ben. De angst van die nacht is verdwenen, het dagelijkse leven is weer opgepakt en de rust is weer teruggekeerd. We beraden ons nog wel over welke maatregelen we moeten nemen om toekomstige risico’s te beperken.
De vertaler van veel Portugese literatuur, Harrie Lemmens, lucht zijn hart over de bosbranden in het Zuca Magazine:
Zon & Zeer – Lover en ongeloof
“… en weer raast de dood door de eucalyptussen. Een vuurrode dood. Door verstikking en verbranding. Vlammen en gitzwarte rook.
Ik was deze Zon & Zeer liever met een hoofdletter begonnen, maar wat hier gebeurt begint nooit echt omdat het nooit ophoudt. Deze plaag is een eeuwige wederkeer. Door een mixture van wind, temperatuur en droogte. En misdaad. De misdaad van nalatigheid (onderbegroeiing, die als het regent welig tiert, wordt niet verwijderd en verdort) en de misdaad van ingrijpen, van lucifers en benzine, van dieven in de nacht.”
Dan zijn er ook nog de verdenkingen (of zijn het wilde verhalen?) over het ‘toeval’ dat veel locaties waar branden zijn geweest gewild zijn voor o.a de uitbreiding van de zonneparken. De naam van Eurowind Energy wordt daarbij genoemd. De regio ten oosten van Aveiro zou een groot deel van deze zonneparken moeten herbergen, waar de branden hevig hebben huisgehouden.
Ik hoop dat het een broodje aap verhaal is, maar financiële belangen halen niet het beste deel van de mens naar boven.