In de jaren twintig pleegde Alves dos Reis (Alves Reis in het besproken boek) in Portugal een gedurfde zwendel. Hij liet bankbiljetten van 500 escudo’s drukken bij een legale Engelse drukkerij met behulp van een vervalst contract van de Banco de Portugal. Hij kwam er bijna mee weg. Een sappig, waargebeurd verhaal in De man die Portugal stal door Murray Teigh Bloom.
De Britse drukker mocht serienummers gebruiken die al bestonden, zo beweerden de oplichters, omdat de biljetten in Angola gebruikt zouden worden. Er zou achteraf een opdruk ‘Angola’ op de biljetten worden gezet, zo stelden ze de firma Waterlow & Sons Limited gerust. De bende maakte de drukkers verder wijs dat ze om politieke redenen de transactie stil moesten houden. Het hoofd van de firma, sir William Waterlow, schreef nog wel een brief aan de Banco de Portugal, maar deze kwam nooit aan.
Waterlow & Sons produceerde 200.000 biljetten van 500 escudo’s, die een waarde vertegenwoordigden van bijna een procent van het Portugese nationale product in die tijd. Er waren ongeveer even veel echte als ‘onechte’ biljetten van 500. Met behulp van diplomatieke contacten werden de biljetten naar Portugal verscheept.
Dos Reis werkte samen met onder anderen de Nederlandse financier Karel Marang van IJsselveere en de Duitse spion Adolph Hennies. De in die tijd bekende Nederlandse actrice Fie Carelsen had een relatie met een van de andere zwendelaars, José Bandeira, broer van een Portugese diplomaat in Den Haag en hield daar volgens het verhaal de nodige juwelen aan over. In de epiloog van het boek geeft Fie Carelsen haar visie op de oplichters.
Alves dos Reis kreeg als bedenker van het geheel en vervalser van de documenten slechts 25 procent van de opbrengst, maar dat belette hem niet om snel rijk te worden. Hij richtte de Banco de Angola e Metropolis op. Ook nu vervalste hij weer diverse documenten om aan zijn banklicentie te komen. Vervolgens probeerde Dos Reis om de Banco de Portugal, die toen deels in privéhanden was, over te nemen om op die manier een eventueel onderzoek naar de zwendel tegen te kunnen houden. Dos Reis had op een gegeven moment bijna een kwart van de aandelen, die hij nodig had, in handen.
Ontdekking
In 1925 kwamen er steeds meer geruchten in omloop over valse bankbiljetten in Portugal. De krant O Século dook in de zaken van Dos Reis en ging onderzoeken hoe het kon dat de bank van Alves dos Reis leningen kon verstrekken zonder klanten te hebben die geld kwamen deponeren. Eerst dacht de krant nog dat het een Duitse tactiek was om de Portugese economie te verstoren en voordelen te winnen in de Portugese kolonie Angola.
Uiteindelijk legde O Século de zwendel bloot en ontdekte ook de Banco de Portugal dat er bankbiljetten in omloop waren met dezelfde serienummers. Dos Reis en de meeste van zijn kompanen werden gearresteerd.
De rechtszaak tegen Dos Reis duurde lang, omdat de vervalste documenten zo echt leken dat justitie lang dacht dat er medewerkers van de Banco de Portugal bij de fraude betrokken waren. Dos Reis kreeg twintig jaar gevangenisstraf. In maart 1945 kwam hij vrij. Hij werd later nog eens veroordeeld wegens fraude bij de verkoop van koffie uit Angola, maar hoefde niet meer de gevangenis in. Hij stierf als een armoedzaaier.
Karel Marang ontsnapte in eerste instantie, maar werd later in Nederland berecht. Hij kreeg slechts elf maanden gevangenisstraf. Daarna naturaliseerde hij tot Fransman en hij stierf als een rijk man in Cannes. De Banco de Portugal eiste en kreeg in Engeland een schadevergoeding van de firma Waterlow & Sons.
Dictatuur
Sommigen beweren dat de economische schade, die Dos Reis veroorzaakte met zijn grootschalige zwendel bij heeft gedragen tot de militaire staatsgreep van 1926. In zoverre dat het vertrouwen in de Portugese regering een klap had gekregen van de affaire zou dat waar kunnen zijn, maar de economische invloed van de zwendel was uiteindelijk toch tamelijk gering.
Wie deze affaire in geuren en kleuren na wil lezen, kan terecht bij De man die Portugal stal van Murray Teigh Bloom. Voor iedereen die heimelijk plezier heeft in een mooie zwendel, een heerlijk boek met diverse foto’s van betrokkenen. Het is tweedehands verkrijgbaar op Marktplaats.nl of Boekwinkeltjes.nl. In romanvorm beschreef Thomas Gifford het verhaal in De man uit Lissabon. De miljoenenzwendel die Portugal op zijn grondvesten deed schudden. Beide boeken zijn vertaald uit het Engels (The man who stole Portugal en The man from Lisbon).
Dit artikel is eerder gepubliceerd in Blik op Portugal, januari 2009.
Zo zie je maar weer:
Al is de leugen nog zo snel, de waarheid achterhaalt hem wel, als een variant op deze spannende affaire!