Koele mama

Uit de vertaalpraktijk (11)

Sinds kort weet ik dat ik cool ben. Wat is namelijk het geval? Ik keek naar een televisieprogramma waarin jonge mensen laten zien dat ze kunnen zingen (of niet) en een van de kandidaten gaf steeds het antwoord “ja” als ze iets wilde bevestigen. Nou klonk dat niet als ons Nederlandse “ja”, het klinkt meer als “iehjahhhh”. Maar goed, de presentatrice vond dat “muito cool!”

Afrikaanse wortels

Nou is dat helemaal niets nieuws, want sinds jaar en dag gebruiken heel veel Portugezen “ja” als bevestigend antwoord. Het woord is meegenomen door de (Portugese) Afrikanen die in Portugal een beter leven zochten en zoeken. Na het beëindigen van de koloniale oorlogen (kort na de Anjerrevolutie van 1974) waren dat vooral veel Portugezen die soms al generaties lang in Angola en Mozambique woonden en nu “terugkeerden” naar Portugal: de zogenaamde retornados.

En natuurlijk komen al jarenlang heel veel Angolezen en Mozambikanen, en ook Kaapverdianen en mensen uit Guinee-Bissau en Sao Tomé en Principe naar Portugal. Met hen kwamen een heleboel nieuwe woorden en uitdrukkingen waarvan er veel in het hedendaagse Portugees een plekje hebben gevonden. Zo ook “ja” dus (wellicht onder invloed van het Afrikaans, dus via Zuid-Afrika naar Mozambique?). Maar “ja” is nog niet echt helemaal gewoon, het is nog steeds wel een beetje cool om het te gebruiken. En dus ben ik ook cool, want als ik bij de school op mijn jongens sta te wachten en een van hen stelt me een vraag, dan beantwoord ik die meestal in het Nederlands, dus “ja” of “nee”.

Fixe is cool

Maar er zijn natuurlijk veel meer voorbeelden van coole uitdrukkingen in de Portugese taal, zo betekent het woord “fixe” (spreek uit: fiesh) iets erg leuks, fijns, cools, etc. Als een vriendje van mijn kinderen vertelt dat hij of zij jarig is, zeg ik natuurlijk niet “oh wat fijn voor je, van harte gefeliciteerd en ik wens je een heel fijne dag” ofzo, nee ik knik en zeg: “fixe!” – want dat is pas cool.

Als je iets héél erg fixe vindt, kun je er “bué de” voorzetten, en dan zeg je gewoon “Acho isso bué de fixe”. Je kunt fixe natuurlijk vervangen voor ieder ander bijvoeglijk naamwoord. Je hoort ook vaak bué da huppeldepup, (da met een a in plaats van met een e), maar dat is wel weer érg cool; wie weet draaf je dan – als buitenlander en/of op leeftijd – je doel wel voorbij. De uitdrukking “bué de” (spreek uit boeweh-duh) komt oorspronkelijk uit Angola en betekent veel (vgl. het Franse “beaucoup”). De Portugezen gebruiken het trouwens ook zonder “de” en zeggen dan bué bonito, bué livros, maar dat is volgens de kenners verkeerd (zie o.a. www.ciberduvidas.com).

Brrrrrrrrrrr

Even terug naar mijn cool-gevoel. Want de presentatrice sprak dát woord namelijk erg overdreven netjes op z’n Engels uit – zoiets als khoehl dus. Mijn kinderen doen dat niet zo netjes, en ik ben bang dat dat komt omdat het woord natuurlijk erg veel lijkt op een Nederlands woord dat weer iets heel anders betekent … en zo vrees ik dat ik, als het aan mijn jongens ligt, waarschijnlijk eerder een “koele mama” ben.