Namorada is mijn allerfavorietste Portugese woord. Dat wil wat zeggen want ik heb veel favoriete Portugese woorden.
Mijn voorkeur heeft te maken met de betekenis: vrouwelijke geliefde. Maar meer nog met de onvertaalbaarheid naar het Nederlands. Want niemand in Nederland stelt zijn vrouwelijke geliefde voor als ‘dit is mijn vrouwelijke geliefde’. In het Nederlands is het altijd wat onhandig als je iemand voorstelt als ‘mijn vriendin’ want daarmee is de status van die persoon nog helemaal niet duidelijk. In het Portugees bestaat er geen twijfel over, een namorada is je geliefde en omdat het woord op een ‘a’ eindigt is het een vrouw.
Een mannelijke geliefde is “namorado”. Het werkwoord is namorar, dat betekent zoiets als verkering hebben, al zit er waarschijnlijk meer vleselijk contact bij. Als een Nederlandse een dame aan haar ouders voorstelt als “dit is mijn vriendin” dan hebben die ouders geen idee wat dat nu echt betekent. Als een Portugese datzelfde doet met de mededeling “essa é a minha namorada” dan is er geen twijfel bij de ouders wat ze bedoelt. Dit is haar geliefde! En het is een vrouw!
Mooie woorden
Of ik een woord mooi vind heeft vooral te maken met de betekenis en de manier waarop de woorden zijn ontstaan. Ik vind bijvoorbeeld het woord eu niet zo bijzonder want zo’n kort woord voor ‘ik’ kom je in veel talen tegen en zelfs een woord dat alleen uit klinkers bestaat is ook niet uniek (ei, ui). Wel heel mooi is quermesse, wat kermis betekent en ook hetzelfde klinkt. Nog zo’n mooi woord is oxalá. Dat betekent ongeveer ‘laten we het hopen’ en is een stiekeme verbastering van het Arabische inshallah, als Allah het wil. Het is één van de vele herinneringen dat Portugal uiteindelijk hemelsbreed maar 210 kilometer van Afrika is verwijderd, en maar liefst 450 kilometer van Frankrijk.
De en het
De huis en het woning. Nee dus, maar een goede regel is er niet voor. In de meeste gevallen moet je gewoon weten of het lidwoord ‘het’ (onzijdig) is of ‘de’ (mannelijk of vrouwelijk). Soms is het logisch, ‘het’ kind’ en ‘de’ jongen. Maar waarom is het dan ineens ‘het’ meisje, een meisje is toch altijd vrouwelijk? Oh, daar is wel een regeltje van toepassing. Want het is ‘de’ meid, en meisje is een verkleinwoord van meid. En verkleinwoorden zijn altijd onzijdig. In het Portugees is dat veel gemakkelijker. Onzijdig bestaat niet, woorden zijn ofwel mannelijk ofwel vrouwelijk. En vrijwel altijd zijn woorden die op -a eindigen vrouwelijk, en woorden die op -o eindigen mannelijk.
A escola – de school
O carro – de auto
A criança – het kind
O prato – het bord
Maar er zijn natuurlijk uitzonderingen en net als in het Nederlands zijn de uitzonderingen nu net die woorden die je veel gebruikt. Bijvoorbeeld het woord dia (dag) is mannelijk en daarom is het bom dia en niet boa dia. Want o ja, bijvoeglijke naamwoorden veranderen ook van geslacht.
Bom dia – Goedemorgen
Boa tarde – Goedemiddag
Boa noite – Goedenavond/goedenacht
Muitos dias – Veel dagen
Muitas noites – Veel avonden/nachten
Mijn dag – O meu dia
Mijn middag – A minha tarde
Gemakkelijk
Mensen met Engels als moedertaal hebben vaak moeite met het leren van een vreemde taal. Dat komt deels omdat ze nu eenmaal nauwelijks moeite hoeven doen om zichzelf in de wereld verstaanbaar te maken. Maar er is nog een reden: het Engels is een nogal eenvoudige taal. In tegenstelling tot Nederlands en Duits, en tot alle Latijnse talen, kent het Engels geen mannelijke of vrouwelijke woorden. Werkwoordsvervoegingen zijn vaak heel eenvoudig en hetzelfde. Er is geen onderscheid tussen formeel (‘u’) en informeel (‘jij’). En ga zo nog maar even door. Wellicht verklaart dit ook waarom sommige Nederlanders moeite hebben met het leren van Portugees. Engels leren was immers niet zo moeilijk.
Jij werkt – Tu trabalhas
Hij werkt – Ele trabalha
Wij werken – Nos trabalhamos
Zij werken – Eles trabalham
Om de boel nog verder te versimpelen: doordat al die werkwoordsvormen verschillend zijn, kunnen Portugezen de persoonsvorm weglaten. En dat doen ze dus voortdurend. Zo wordt ‘Gaan we?’ in het Portugees ‘Vamos?’ omdat het immers alleen maar om ‘wij’ kan gaan. Een nog mooier voorbeeld: ‘Gostaste?’, in één woord vraag je dan ‘Vond je het lekker?’.
Laatste letter
Er zijn veel Portugese woorden waarbij je alleen maar de laatste letter hoeft te veranderen van a naar o (of andersom) om het geslacht te veranderen.
Enfermeira/enfermeiro – Verpleegster/verpleger
Empregado/empregada – Werknemer/werkneemster
Cabeleireiro/cabeleireira – Kapper/kapster
Tio/tia – Oom/tante
Het mannelijke lidwoord is ‘o’ en het vrouwelijke ‘a’. Dus:
A enfermeira e o cabeleireiro tomaram café. (De verpleegster en de kapper dronken koffie).
Zingen
Portugees is een zangerige taal, veel meer dan het Spaans en zelfs een beetje meer dan het Frans. En dus verliest Nederlands of Engels het eigenlijk altijd van het Portugees als het gaat om zingbaarheid. En daarom is het soms ook lastig om gesproken Portugees te volgen, het zingt immers maar door en harde herkenbare klanken ontbreken veelal. Toen Salvador Sobral op het Eurovisie Songfestival in 2017 in het Portugees zijn fragiele liefdeslied zong was heel Europa direct verkocht. Je mag in iedere taal zingen die je maar wilt, en als je moedertaal Portugees is dan is dat wel lekker bij zo’n supergevoelig muziekje. Maar voor wie de taal probeert te leren is dat zangerige geen voordeel…
Cees, Spanje kent tientallen manieren om zangerig te spreken. Ik woon in Jerez de la Frontera en hoor de hele dag en ‘‘s nachts flamenco. Het Andalu is nog zangeriger dan het Catalaans, Madriliaans en ga zo maar door. Ik woon niet ver van de Portugese grens. Als je van mijn huis naar Portugal wandelt, een paar dagen slechts, hoor je hoe het Spaans zangerig verandert en naar het Portugees kruipt. Eenmaal in Portugal mis ik de invloeden van de flamenco en is normaal gesproken geen Portugees die Fadoriaans spreekt.
Dit lijkt mij ook interessant: https://neerlandistiek.nl/2023/11/wedstrijd-de-nieuwe-taalregel-van-2023/
Groet
Beste Cees,
Je schrijft: “In het Nederlands is het altijd wat onhandig als je iemand voorstelt als ‘mijn vriendin’ want daarmee is de status van die persoon nog helemaal niet duidelijk.”
Gelukkig heeft het Nederlands woorden waarmee je de status van de persoon die je voorstelt kunt verduidelijken. Als je zegt: dit is mijn lief, mijn verkering, mijn geliefde of mijn verloofde, geef je precies aan welke relatie tussen jou en de ander bestaat. Het zijn ook nog eens neutrale woorden, dus ze passen goed bij de gedachte dat niet iedereen een etiket man/vrouw aan zich wil hebben hangen. Ook in het Portugees bestaat behoefte aan neutrale aanduidingen, dus in plaats van namorada(o) kun je namorade tegenkomen of amigue in plaats van amiga(o).
Je schrijft dat ‘oxalá’ een stiekeme verbastering is van het Arabische woord insjallah. Zijn woorden als Algarve, Alfama, algodão (katoen) of arroz (rijst) dan ook stiekeme verbasteringen? Welnee, natuurlijk niet. Oxalá is een van de vele duizenden woorden die in het Portugees zijn achtergebleven sinds de Moorse overheersing. Waarschijnlijk is het afgeleid van de vorm wosjallah, wat verklaart dat het woord begint met een o.
Dat zijn inderdaad ook hele mooie woorden, maar geen enkele ervan is vergelijkbaar met ‘namorada/namorado’ , met de wijze waarop dit woord in Portugal gebruikt wordt. Vandaar. En een ‘stiekeme verbastering’ is natuurlijk een luchtig begrip. Dus je mag er alles onder scharen wat jij maar wilt. Of niet. Is ook prima ;-).
Ha Maja, naast amigue vond ik ook de neutrale en efficiënte manier om amigo(a) te schrijven: amig@
Mooie inleiding tot het Portugees maar het moet wel foutloos hè. Cabeleireiro(a) ipv cabelereiro(a).
Van alle mij bekende woorden in het Portugees, breek ik daar nog ongeveer als enige woord regelmatig mijn tong over. Tegenwoordig gaat het iets beter, maar voorheen kwam het er steevast als “kabelleleereeroe” uit….
Heerlijk stuk weer Cees! Ik steek er altijd weer wat van op, eender welk onderwerp. En ik houd van jouw schrijfstijl, altijd weer genieten!
Oei, je hebt helemaal gelijk, is aangepast. Dank je!
Mijn favoriete woord is “borboleta”(vlinder)….
Er zijn inderdaad vele mooie Portugese woorden….
Ik houd zeer van deze taal en spreek haar graag, vaak ook met van die zangerige zinnen. Klinkt zó leuk!
Leuk verhaal Cees! Dankjewel!
Ja, die bleef bij mij ook meteen hangen, prachtwoord! Boneca is er ook zo eentje.
Enig stukje en weer wat geleerd.
Nog een fijne om uit te spreken: otorriinolaringologista (keel-, neus-, en oorarts).
Zelfs echte Portugezen blijken daar over te struikelen……
Ook het Portugees kent lange woorden, zoals:
Anticonstitucionalissimamente (uiterst ongrondwettelijk)
Oftalmotorrinolaringologista (oog-keel-neusarts, een zeldzaam specialisme)
Die klinken al niet zangerig, in ieder geval niet uit mijn mond.
Ik vond het langste woord in het Portugees, 44 letters lang: pneumoultramicroscopicsilicovulcanoconiótico.
Het is een vertaling uit het Engels van een bedacht bijvoeglijk naamwoord:
Het betekent:
“lijdend aan pneumoultramicroscopische silicovulcanoconiose”
Duidelijk?
Nee? Ik knip het woord in stukjes.
Pneumono: uit het Oudgrieks, wat longen betekent
ultra: komt uit het Latijn en betekent ‘verder’
micro en scopic: uit het oud-Grieks, wat ‘klein uitzien’ betekent, verwijzend naar de fijnheid van deeltjes
silico-: uit het Latijn, silicium (kiezel)
vulkano: uit het Latijn, verwijzend naar vulkaan
coni: uit het Oudgrieks wat stof betekent
ótico: van: -osis: uit het oud-Grieks, achtervoegsel om een medische aandoening aan te duiden
Dit (Engelse) woord is bedacht tijdens de dagelijkse bijeenkomst van de The National Puzzlers’ League (VS) op 23 februari 1935.
Zing dat woord maar eens 🙂
Cees, zeer informatief. Overigens herken ik mij niet in het zo moeizaam Portugees leren: gelukkig maar. Ik vertel de Portugezen altijd dat ik het taalniveau van een tienjarige heb.
Ha Cees, bedankt voor deze interessante bijdrage die de tongen weet los te maken. Zelf vind ik Saudade een mooi woord. Portugal is een land van dichters en hoewel ik na dertig jaar nog steeds krompraat, streelt de taal mijn oren en koestert mijn gehoor als ik abp hoor (algemeen beschaafd Portugees), wat in de Algarve zelden het geval is. Omdat het Portugees zo poëtisch is, klinkt elke fado als een gedicht, ook al is het een smartlap. Ik heb hierover een verhaal dat ik zal toesturen voor toekomstige plaatsing.
Met schrijvers groet, Christian Oerlemans
Omdat ik slechtziend ben -lastig voor een schrijver- sluipen er tikfouten in mijn teksten. Sorry.