Charles Darwin zei: “Wie reist behoort eigenlijk botanicus te zijn, want het zijn de planten die elke aanblik verfraaien.” Ik ben niet zo’n reiziger, maar ik houd wel van planten. Toen ik nog niet in de Algarve woonde, maar er slechts mijn vakanties doorbracht, had ik aan de vooravond van de terugreis naar Amsterdam altijd het gevoel dat ik de palmen zou missen.
Wat zijn dat bijzondere bomen, majestueus maar ook rank, slank en buigzaam in de wind. De dadelpalmen die het centrum van Tavira opsieren, herbergen ook nog eens veel andere vormen van leven. Er groeien planten uit de bladoksels en gierzwaluwen hebben er hun nesten in.
Een bijzondere plant
Palmen (Palmae) hebben geen takken. Ze hebben geen jaarringen. Ze groeien in de lengte en niet in de breedte en krijgen niet, zoals loofbomen, een steeds dikkere stam. Ze dragen hun bladeren aan de top van de stam. Midden in de bladerkroon groeien de bloemen en later de vruchten. Palmen kun je niet snoeien of stekken.
De groeitop is belangrijk voor de ontwikkeling van de plant, maar het is ook een smakelijk hapje voor dier en mens. De verdediging van dit tere orgaan was dan ook een bepalende factor in de evolutie van de plant. De meeste palmen hebben stekels op de bladstelen ontwikkeld om de groeitop te beschermen, behalve die op afgelegen eilanden in de Indische Oceaan waar geen zoogdieren zijn.
Het voor de mens smakelijke hapje is palmhart, het binnenste van jonge palmbomen van de soorten kokospalm, palmito-juçara, açai, sabal en pejibaye veelal gekweekt in Brazilië.
Voordat een palm in de hoogte kan gaan groeien, moet zich eerst een groeitop gevormd hebben op een basis die even breed is als de stam later kan zijn. Sommige palmen hebben een dunne stam, maar er zijn er die een stam van wel twee meter dik kunnen hebben. Dat betekent dat de plant zes of zeven jaar tegen de grond gedrukt zit als een bladrozet. In deze vorm is hij het kwetsbaarst voor opeten door dieren. De groeitop zit dan ook diep verborgen tussen stijve bladeren met stekelige stelen.
Uit de groeitop komen gele bloemen in een tros die, na bestuiving, rijpen tot zware trossen bessen die klein (dadels) maar ook groot (kokosnoten) kunnen zijn.
Warmteminnaars
Palmen komen voornamelijk voor in de tropen in een brede strook aan weerszijden van de evenaar waar het het hele jaar warm genoeg is. Er zijn wel 2400 soorten palmen. Het Middellandse Zeegebied heeft twee ‘eigen’ soorten: de Europese waaierpalm (Chamaerops humilis) en de Canarische dadelpalm (Phoenix canariensis).
De Europese waaierpalm heeft waaiervormige bladeren, de dadelpalm heeft geveerd blad, zoals de meeste palmen. De Canarische dadelpalm verdraagt meer kou kan tot 10 meter hoog worden.
Sommige palmen uit Brazilië en Australië groeien goed in het Middellandse Zeegebied.
Kamerplanten
Een aantal palmen kennen we als kamerplanten voor de warme huiskamer. Dat zijn bijvoorbeeld de Goudpalm (Areca lutescens of Chrysalidocarpus), de Kokospalm (Cocos nucifera), de Kentiapalm (Howeia forsteriana), de Waaierpalm (Licuala grandis), de Canarische dadelpalm (Phoenix canariensis) en de Washingtonia filifera een palm uit Californië.
Ik heb ooit uit een dadelpit een palm in een pot gekweekt. Hij groeide niet snel, maar werd toch op een gegeven moment te groot voor de huiskamer. Als je een tuin hebt, kun je een palm als kuipplant behandelen en ’s zomers buitenzetten. Overwinteren moet hij dan echter weer binnen in een ruimte die licht en warm is.
Portugese palm
De Europese waaierpalm of dwergpalm is inheems in Portugal. Hij heet in het Portugees: Palmeira –anã of Palmeira–das–vassouras.
Hij groeit struikachtig soms met meerdere stammen naast elkaar en wordt niet hoog. Vorst kan hij niet verdragen, maar hij is resistent tegen vuur en kan op arme en rotsgronden groeien. Zijn fruit is voor de mens niet eetbaar, maar wordt wel medicinaal gebruikt. Dieren die het fruit eten, zorgen voor de verspreiding van de zaden. In Andalusië wordt de gom uit de vruchten in voedsel gebruikt. De vezels worden gebruikt bij het maken van rieten matten, borstels en touw.
Een dadelpalm werd in Portugal vroeger bij grote landerijen aangeplant om te laten zien dat de eigenaar in de koloniën was geweest. Hij groeit langzaam, een boom van 10 meter kan al 100 jaar oud zijn.
In de jaren ’50 werden dadelpalmen en andere palmen volop aangeplant in Zuid-Europa. Het toerisme kwam op gang en het zuiden kon zich op die manier meten met exotische bestemmingen. Zodoende groeien er veel soorten palmen in de Algarve.
Palmkever
De Rode palmkever (Rhynchophorus ferrugineus) is een kever van 2-5 centimeter uit Zuidoost-Azië die zijn eitjes op palmbomen afzet. De larven vreten gangen door het hout van soms wel een meter lang. Dit wordt de palmboom uiteindelijk fataal: een langzame dood. Door de handel in palmen verspreidt de kever zich en is bezig aan een wereldwijde opmars. Bestrijding is heel moeilijk. In 2007 werd de schade voor het eerst duidelijk in de Algarve, de meest aangetaste palm is de dadelpalm die ook het meest aangeplant is in de Algarve.
Bron: Hugh Johnson: Het bomenboek
Onze palmbomen zijn enkele jaren geleden al ten offer gevallen aan de palmkever. We hebben ze vervangen door een soort die on- of mindergevoelig is voor de kever. Het verwijderen van een aangetaste palm is geen pretje. Dat gaat gepaard met een erg penetrante geur en een overvloed van rondkruipende gigantische larven. Onze honden, die toe stonden te kijken waren er dol op. Desondanks hebben we die toch maar even opgesloten.
Dank, Maja. Als ik je verhaal over palmen lees moet ik terugdenken aan mijn tijd in Afrika. Daar ging op verzoek een lenige man of jongen de palmboom in tot aan de top (vaak 6-10 meter hoog). Dan kwam hij terug naar beneden met een kalebas met een melkachtige zoete drank. Direct gedronken was het een frisdrank (hoewel, meer warm dan fris). Enkele uren laten staan en de frisdrank veranderde in een verraderlijke alcoholische drank: de palmwijn! Drinken had vaak hetzelfde effect als nuttigen van sangria. De drank loopt soepel naar binnen, maar na een uur begin je al te zingen en te slingeren.
Wikipedia vermeldt twee boeken over palmwijn. De eerste is een klassieker van Chinua Achebe: Things fall apart. Verplichte litteratuur voor wie iets van kolonialisme in Nigeria wil weten. Verkrijgbaar bij bol.com.
Het tweede boek is van Adriaan van Dis, getiteld Palmwijn. Na een leven vol omzwervingen belandt een oudere vrouw op een eiland voor de kust van Afrika. Ze zoekt sensaties, staat voor alles open, maar haar hart blijft gesloten. Tot ze, in een dramatische confrontatie met het lot van de eilandbewoners, de intensiteit van het leven hervindt. Ook te koop bij bol.com.
O ja en de rode palmkever waarover je schrijft, heeft onze twee meter hoge palmboom effectief vernietigd in Centraal-Portugal. 🙁
Dank Henk, voor je reactie, de aanvulling en de boekentips!
Dank Maja, onze Phenix palmen zijn steeds flink aangevallen door palmkevers die volgens Sanipina resistent zijn voor bestaand gif, maar niet voor het nieuwe dure gif Carnadine. Sanipina verkoopt ook zwarte conische palmkevervallen waarin ferromoon de mannetjes aantrekt. Hierin hebben we in een half jaar >100 palmkevers gevangen!
Dank voor je reactie, Jan. De palmkevervallen lijken me beter dan het gebruik van gif.
Is maar de vraag. Met de vallen (waarin een lokstof) trek je de kevers aan. Wellicht kevers die anders niet voorbij waren gekomen. Overigens, de Pseudo dadelpalm (Phoenix Canariensis) en niet de echte dadelpalm (Phoenix Dactilifera) is erg aantrekkelijk voor de kever.
Groet, Palmenverzamelaar Frits
Een wetenswaardig artikel. Met plezier heb ik het gelezen. Nooit bij stilgestaan. Dank!
Fijn artikel. Ben zelf verzamelaar van palmen en lid van wel 6 palmenverenigingen. Overigens, de enige Europese palm is de Chamaerops Humilis, zoals afgebeeld in het artikel. Deze heeft vaak meerdere uitlopers en kan wel tot 5 meter hoog worden. Je ziet hem vaak langs de ruige kust in het Middenlandsezeegebied. Langzaam groeiend in het wild (door gebrek aan voeding en water) maar rederlijk snel als cultivator.
Dank Frits, voor je reactie en aanvulling.