Ik zit in de hoek van een slecht verlichte kamer. Voor mij zitten twee heren tegenover elkaar. De ene man zegt met schorre stem: “Ik wil niet dood! Ik wil niet!” De tweede man spreekt hem geruststellend toe. Na een paar minuten verandert de aard van het gesprek. “Ik begrijp niet waarom ik dood moest, ik wil weer naar mijn gezin toe, ik wil weer leven!” Na minuten vol kalmerende woorden wordt het stil in de kamer. In een andere hoek van de kamer beginnen twee vrouwen met elkaar te praten. Ook hier lijkt het alsof de ene vrouw overleden is; de andere vrouw brengt haar tot rust.
Ik maak bovenstaande seance mee op de avond van een spiritistische bijeenkomst in Viseu. Een medium (de eerste man in het verhaal hierboven) spreekt alsof er een geest door zijn mond communiceert. Belangstellend als ik ben, wil ik meer weten wat er in het geloof van spiritisten speelt.
Mijn kader
Als tiener vroeg ik me, zoals bijna iedereen, veel dingen af. Hoe is de mens ontstaan? Is er een bovenaardse kracht of opperwezen? Mijn ouders vertelden me hun mening en hoe anderen over deze levensvragen dachten. Ze zeiden op een gegeven moment, dat ik zelf moest kiezen welke verklaring mij het beste leek. Ik werd een humanist en een levenslange tevreden atheïst. De natuur, waaronder de mens, is voor mij de motor van alle fenomenen. Ook in geesten om ons heen geloof ik niet. Als student geloofde ik dat godsdienst opium voor het volk was. Nu, vele jaren later, begrijp ik beter hoe belangrijk een geloof of godsdienst is voor veel mensen. Het geeft een verklaring van de chaos die ons omringt en waarvan we veel nog niet begrijpen.
Het spiritisme volgens Kardec
Het spiritisme werd al aangehangen in bijvoorbeeld het oude India, Tibet en Egypte. In de 19e eeuw verhief de Franse pedagoog Hyppolyte Rivail onder het pseudoniem Allan Kardec spiritisme tot een geloofsovertuiging. Hij publiceerde vijf boeken waarin hij zijn spiritistische leer beschreef. Zijn bekendste boek is Het boek der geesten uit 1857. Hijzelf beweerde overigens dat geesten de boeken via hem geschreven hebben.
Het spiritisme volgens Kardec is een religieuze doctrine die stelt dat de mens na zijn dood als geest voort bestaat. Een geest is dan in staat is om met andere, nog levende mensen te communiceren, meestal via de tussenkomst van een medium. Door de dood scheiden lichaam en geest zich. Terwijl het lichaam achterblijft, leeft de geest voor altijd verder. Eerst in een periode in de geestenwereld. Daar ontmoet de geest alle bekenden uit alle voorgaande levens. De geest herinnert zich alle goede en alle kwade dingen die hem of haar zijn overkomen. Geesten staan onophoudelijk in relatie tot de mensen op aarde.
Spiritisten beweren dat communicatie tussen de spirituele wereld en de materiële wereld voortdurend plaatsvindt door middel van gedachten. Ze geloven dat de meeste mensen op een geheel instinctieve manier voelen wat de geesten hen vertellen, maar zich er niet van bewust zijn. Daarentegen hebben mediums sterk ontwikkelde natuurlijke vermogens waardoor ze in staat zijn om mensen en geesten met elkaar te laten communiceren, visueel of met woorden. Sommige mediums zouden kunnen opschrijven wat de geesten hen vertellen (door spiritisten bekend als psychografie).
De goede geesten proberen de mensen op de goede weg te leiden en hen te steunen onder de beproevingen van het leven; de slechte geesten verleiden de mens tot het kwaad: het is een genoegen voor hen om de mensen te zien vallen.
Na de periode in de geestenwereld komt de geest terecht in een nieuw lichaam, de reïncarnatie. In een nieuw lichaam kan de geest proberen zich moreel te verbeteren. Hij bezit de kracht om zichzelf geleidelijk, in vele reïncarnaties, te vervolmaken.
Een christelijke basis
Het spiritisme is een christelijk geloof. Voor spiritisten bestaat er één god, gedefinieerd als “de Allerhoogste Intelligentie en Primaire Oorzaak van alles”. Jesus Christus is het ultieme rolmodel in het spiritisme. Zijn daden, gedachten en opvattingen zijn leidend voor de gelovigen.
Door het geloof in communicerende geesten en in reïncarnatie staat het spiritisme op zeer gespannen voet met de traditionele christelijke godsdiensten. De rooms-katholieke kerk beschouwt het aanhangen van spiritisme als een doodzonde.
Spiritisme in de wereld
Het spiritisme volgens Kardec breidde zich oorspronkelijk uit in het land van Kardec zelf, Frankrijk. Tegenwoordig zijn er spiritistische verenigingen in zeker 36 landen waaronder Nederland. Op de website van de Nederlandse vereniging van Spiritistische Studies worden zes afdelingen (deels vermeld in het Nederlands, deels in het Portugees) genoemd in verschillende steden. In Brazilië verklaarden 3,8 miljoen inwoners zich spiritist in de census van 2010.
Spiritisme in Portugal
Hoeveel aanhangers van het spiritisme Portugal telt, is moeilijk te bepalen. De census van 2011 geeft geen uitsluitsel over de Portugezen die zichzelf als spiritist hebben geïdentificeerd. Bovendien zou het aantal weleens een onderschatting kunnen zijn. Niet iedereen loopt met zijn geloof te koop.
In Portugal zijn officieel 51 spiritismecentra geregistreerd. In alle grote steden bestaan meerdere centra. Ik bezocht het centrum in Viseu, met, naar zeggen, de meeste volgelingen in Portugal. Het ASCEV had, pré-covid, ongeveer 300 bezoekers in de zaal toen ik er was. Sessies vinden drie keer per week plaats.
De werkers in het centrum hebben een basiscursus spiritisme gevolgd, bestaande uit 40 lessen van 90 minuten theorie (de doctrine en het evangelie) plus daarna negen praktijklessen. Daarna kunnen ze kiezen om als medium te functioneren, als je dat ambieert en voelt dat je dit kunt. Andere functies zijn de doutrinador, de leermeester die met de geesten spreekt en de dirigente da mesa die zorgt dat de seances goed verlopen. Een passista legt zijn handen op aan mensen die daar behoefte aan hebben.
Een avondje uit
De avond zoals ik die meemaakte bestond uit twee delen:
Het eerste deel in de grote zaal is bedoeld voor de gelovigen. Er werd gezongen, gebeden en er was een presentatie over een spiritistisch onderwerp. Daarna gaat een klein aantal personen, de ‘werkers’, naar kleinere kamers. Er gebeuren daar drie verschillende seances, elk met hun eigen doel:
- De meeste kamers worden gebruikt om in een seance de dolende geesten te helpen op hun weg. In slecht verlichte kamers worden lijdende geesten door andere helpende geesten naar de seance geleid om zich te kunnen uiten door de mond van het medium. Die zijn het communicatiekanaal tussen de geesten en de andere aanwezigen. Een medium worden gesteund door een doutrinador, een leermeester, die de geesten de weg probeert te wijzen naar een acceptatie van hun lot. Deze fase duurt ongeveer een uur.
- Soms wordt een kamer gebruikt om te luisteren en mensen te helpen met hun mentale of fysieke behoeften. Wanneer iemand voor het eerst komt om geholpen te worden, wordt hij of zij verwelkomd door werkers met kennis van de doctrine. Na het identificeren van de behoeften van de hulpzoekende, wordt deze begeleid om een behandeling te starten: seance(s) meemaken met geesten in problemen en handoplegging. Toen ik van dit doel hoorde, werd ik argwanend. Ik geloof in westerse geneeskunde en veroordeel elke alternatieve geneeswijze wanneer dit schadelijk uitstel van reguliere gezondheidszorg betekent. Natuurlijk, ieder mens heeft het recht om te kiezen hoe hij of zij geholpen wil worden. Maar misleiding is fout. Ik herinner me hoe in Nederland, rond 2000, een jonge actrice, Sylvia Millecam, misleid werd om voor haar borstkanker geen reguliere behandeling te ondergaan. Het medium Jomanda en andere alternatieve genezers ‘behandelden’ de jonge vrouw en overtuigden haar dat ze geen reguliere kankerbehandeling nodig had. Sylvia Millecam overleed in 2001, na veel lijden, aan de complicaties van haar kanker.
- Ik heb me laten overtuigen dat zieke mensen die begeleid worden in het spiritistisch centrum in Viseu heel strikt gestimuleerd worden om eerst naar reguliere gezondheidsdiensten te gaan voor adequate medische hulp, voordat ze spiritistische hulp krijgen. Ze moeten hun medische zorg blijven krijgen.
- In een andere kamer strijken de passistas, de handopleggers, met hun handen langs hoofd en armen van degenen die daar behoefte aan hebben. Zo zou energie overgedragen worden en een geestelijk evenwicht bevorderd worden.
Het spiritistisch kerstdiner
Ik was uitgenodigd voor een kerstmaaltijd met ongeveer 300 gelovigen en familie in het centrum van Viseu. Iemand hield een toespraak, er werd gezongen en gebeden. Er werd een toneelstukje opgevoerd waarin een probleem ontstond in een gezin toen een jong gezinslid spiritist werd.
Daarna werd het eten opgeschept. Hoewel alcohol niet gewenst was bij het diner, bood António me wijn aan uit een grote colafles (stiekem). Het leek op een klassenfeest uit mijn schooljeugd. We aten, we dronken, we lachten en we kletsten.
Op het podium waren nog enkelen van het management aanwezig onder andere de leider van het spiritistische centrum, een ex-kolonel en zijn dochter Maria.
Dan zegt de kolonel: “Zijn er nog geesten aanwezig die ons iets willen vertellen?”
Na een paar minuten stilte begint de dochter hartstochtelijk te huilen en begint dan met verdraaide stem te praten: Ze spreekt woorden van tolerantie en goede wil in deze dagen van Kerstmis. De kolonel houdt als een professionele geluidsman de microfoon bij zijn dochter, zodat de hele zaal haar verhaal kan horen. De aanwezigen zijn doodstil. Na ongeveer vijf minuten houdt Maria op te spreken. Dan wordt iedereen uitgenodigd om een toetje van het buffet te gaan halen. Mijn buurvrouw denkt dat het de geest van Maria’s overleden moeder was die de kerstboodschap aan ons meegaf. Ik denk dat ik de enige toehoorder was die dacht dat het Maria zélf was die in trance de woorden uitsprak. Tien minuten later zit zij bij ons in de buurt vrolijk te babbelen en de zoetigheden te eten.
Voor de ongelovigen
Ik denk niet dat er toneelspel of een opzettelijk voor de gek houden in het spel is. Mediums raken tijdens een seance in een lichte trance. Een trance is een dissociatief verschijnsel waarbij iemand een ander bewustzijnsniveau heeft. Dissociatie is een zeer alledaags fenomeen: iedereen verliest bijvoorbeeld weleens de aandacht voor zijn omgeving als hij of zij zeer geconcentreerd met iets bezig is. In vrijwel alle godsdiensten komt trance voor. Het ‘schommelen’ tijdens het gebed van de joden, het rondjes draaien van de derwisjen in de islam, het telkens herhalen van een mantra. Er werd me verteld dat de mediums meestal weten wat er uit hun mond kwam tijdens een seance. Een lichte trance dus.
Het begrip dissociatie, als psychologisch begrip, dus niet als iets ziekelijks, is voor mij waardevol om vanuit mijn kader te begrijpen wat er gebeurt in een seance.
Ik blijf me overigens verbazen dat alle drie avonden in de week rond negen uur, haast op afroep, ‘geesten gaan spreken’ in het spiritismecentrum in Viseu. Nooit eens een keer dat er geen communicatie plaatsvindt. Na afloop van de seance die ik meemaakte, verlieten de mediums en de andere aanwezigen luchtig keuvelend over ditjes en datjes het pand. De trance was niet zo diep en duurde niet lang.
Het standaardwerk ‘Het boek der geesten’ van Allan Kardec is te koop bij BOL.COM .
Ellen Lanser zegt
Intrigerend en boeiend, en dankjewel dat je je belangstelling met ons deelt!
Hanneke Rijkelijkhuizen zegt
Heel interessant en heel erg vreemd. Dankjewel voor je uitleg.
Henk Eggens zegt
Dank! Wat vond je vreemd?