De tegels op de muren van Lissabon vertellen ons over de geschiedenis van de stad en van Portugal. Ooit perfect en gaaf, nu hebben tijd, zon en zee hun sporen nagelaten. Veel tegels zijn afgesleten. Kapotte of verloren gegane tegels konden niet altijd door dezelfde soort worden vervangen. In plaats van alle tegels te verwijderen en opnieuw te beginnen, vervingen de huiseigenaren de ontbrekende tegels gewoon door andere. Hierdoor ontstonden soms prachtige collages, die hun eigen verhaal vertellen.
Portugese tegels, de zogenaamde azulejos, sieren de binnenkant en de buitenkant van bijna elk huis in Portugal. Ze werden door de Moren geïntroduceerd op het Iberisch schiereiland. Nadat de Moren vertrokken waren, zette de mode zich voort. De Moren beperkten zich tot geometrische patronen van driehoeken, vierkanten, en veelhoeken, waarschijnlijk omdat velen van hen behoorden tot het Islamitische geloof, dat afbeeldingen van levende wezens verbood.
In de 16e eeuw begonnen Portugese en Vlaamse kunstenaars tegels te produceren in Lissabon. Blauw en geel waren de favoriete kleuren en op de tegels werden meestal meestal bloempatronen of religieuze taferelen afgebeeld. Het steeds groeiende Portugese rijk gaf inspiratie voor steeds exotischer thema’s en kleuren.
Tegen het einde van de 17de eeuw veranderde de mode en werden blauwe tegels populair. Dit was waarschijnlijk onder invloed van van blauw-wit porselein uit China, dat in die tijd werd ingevoerd in Europa. Veel mensen denken dat het woord azulejo komt van het Portugese woord voor blauw (azul), maar het woord is in feite veel ouder en heeft zijn oorsprong in het Arabisch.
Na de aardbeving van 1755 was er een terugkeer naar de meerkleurige tegels. De Portugezen hadden inmiddels in Brazilië ontdekt dat tegels ideaal zijn voor het tegenhouden van vocht. De herbouwde huizen in Lissabon werden afgewerkt met tegels, en deze traditie zette zich voort tot vandaag de dag.
De voorliefde voor blauw en wit is altijd gebleven en een aantal prachtige voorbeelden daarvan zijn te zien in Porto in het station São Bento. Maar de ontwikkeling heeft niet stilgestaan. Net als het land Portugal, zijn ook de tegels steeds moderner geworden. Verschillende bedrijven en organisaties zoals de Metro van Lissabon, hebben de ontwikkeling van zowel van de klassieke als de moderne tegel gestimuleerd.
Foto’s Winy Schalke
Hallo,
Ik ben vroeger zeeman geweest en mijn eerste havenstad was Lisboa! Een van mijn kinderen ( jongste dochter Eva met partner Rui Da Costa (zoon van Hollandse moeder en Portugese vader) bouwen momenteel een woning in de Algarve. Ik ben vroeger ook architect geweest en heb mij bezig gehouden met het ontwerp, tesamen met de Portugese architect!.. Ik was op zoek naar gevelbekleding op z’n Portugees en ik kwam o.a. hier terecht…
Leuk, Peter. Wij hebben pas onze keukenvloer laten betegelen met prachtige Portugese vloertegels van Kerion. Er is zoveel keuze!
Winy, hartelijk dank voor de tip/het advies! Ik weet natuurlijk niet of de ‘jeugd’ ook voor tegels gaat, zoals ik… Maar ik ben ervan gecharmeerd geraakt in Olhao, wandelend door dit intieme vissers-stadje en de Noord-Afrikaanse bouwstijl…