• Spring naar de hoofdnavigatie
  • Door naar de hoofd inhoud
  • Spring naar de eerste sidebar
  • Spring naar de voettekst
Portugal Portal

Portugal Portal

Informatie over wonen, werken en genieten in Portugal

  • Wonen & Werken
  • Natuur & Ontspanning
  • Eten & Drinken
  • Cultuur & Maatschappij

Van Ananas tot Zebra, Portugese woorden in het Nederlands

Door Maja Kersten 6 reacties
Gepubliceerd op 16 maart 2018 bijgewerkt op 19 oktober 2020

Woorden die aan een andere taal zijn ontleend, worden leenwoorden genoemd. Iedere Nederlander kent woorden die Frans, Duits, of Engels van oorsprong zijn. De woordenuitwisseling is logischerwijs groot tussen buurlanden die veel contact met elkaar hebben. Portugal is geen buurland. Het Portugees staat dan ook niet in de top tien van talen waaraan woorden ontleend zijn. Toch kwamen Portugezen en Nederlanders elkaar vaak tegen in de tijd dat ze de wereldzeeën bevoeren. De meeste Portugese leenwoorden zijn dan ook in die tijd in het Nederlands terechtgekomen.

Portugese en Nederlandse ontdekkingsreizigers en zeevaarders kwamen veel nieuwe dingen tegen waarvoor ze nog geen naam hadden: exotische dieren, planten, vruchten, maar ook andersoortige gewoontes en gebruiken. Zoals Ton Haak vertelt in zijn artikel ′Lang en kort geleden – Nederland versus Portugal – rijk en arm′, hebben Nederlanders in een aantal gevallen Portugese koloniën ingepikt. Hoe makkelijk was het om dan ook de woorden in gebruik te nemen die de Portugezen hadden gegeven aan deze nieuwigheden.

In de ′Atlas van de Nederlandse taal′ staat het Portugees op de elfde plaats in de rij van talen waaraan het Nederlands woorden ontleende. Het gaat in totaal om 53 woorden, waarvan er 33 dateren van voor 1800. Tussen 1800 en 1900 zijn negen Portugese woorden in het Nederlands opgenomen, tussen 1900 en 2000 elf. Sommige verouderd en bijna vergeten, andere nog steeds in gebruik.

Tempo doeloe

In de uitdrukking tempo doeloe – ′Tijd van weleer′, herkennen we zonder moeite het Portugese woord tempo − tijd in combinatie met het Maleise woord dehoeloe − vroeger, eerder.

In het woord sinjo – jongen, man, dat in Indië werd gebruikt, zie je het Portugese senhor.

Het woord mandarijn in de betekenis van Chinese ambtenaar en de taal die hij sprak, stamt af van het Portugese mandarim. Misschien ligt het Maleise woord mantari hieraan ten grondslag, maar misschien ook niet en gaat het hier om het Portugese mandar – sturen, bevelen, commanderen. Dat ook een citrusvrucht de naam mandarijn kreeg, is het werk van de Fransen die spraken van orange mandarine.

In Indië deden veel mensen aan sirihpruimen, ze kauwden op bladeren van de betelnoot, wat rood speeksel opleverde dat in een speciaal daarvoor bestemde pot werd gespuugd. Die pot kreeg in het Nederlands de naam kwispedoor. Qua spelling doet het woord niet Portugees aan, maar als je het uitspreekt, herken je de gelijkenis: cuspidor. Ook het woord betel komt uit het Portugees.

Zilveren kwispedoor, collectie Tropenmuseum. Wikimedia
Zilveren kwispedoor. Collectie Tropenmuseum

Ananas

Voor exotische planten, dieren en vruchten  in Brazilië, gebruikten de Portugezen de namen uit de taal die de oorspronkelijke inwoners spraken. Veel indianen uit Brazilië spreken een dialect uit de Tupi-taalfamilie. Uit het Portugees/Tupi hebben wij de volgende woorden overgenomen:

ananas/ananás; ai/aí; cashew/caju; cayennepeper/pimenta caiena; guave/goiaba; piranha/piranha; tapir/tapir; toekan/tucano; tapioca/tapioca; maracuja/maracuja.

Braziel/brasil was de naam van een houtsoort die rode verf voor de textielindustrie leverde. Het land Brazilië is genoemd naar deze houtsoort.

illustraties van vruchten uit O meu primeiro dicionário por imagens
Uit: O meu primeiro dicionário por imagens. Foto Maja Kersten

Nog meer leenwoorden

  • Dieren: zebra/zebra, cobra/cobra, flamingo/flamingo, parkiet/periquito, makaak/macaco, muskiet/mosquito.
  • Fruit: banaan/banana, mango/manga.
  • Mensen: neger/negro, mulat/mulato, albino/albino, kornak/cornaca.
  • Eten en drinken: port/vinho do Porto, madera/vinho da Madeira, marmelade/marmelada, tempura/tempero.
  • Dansen: lambada/lambada, samba/samba, bossanova/bossa nova.

Verouderd

Het woord karveel/caravela, de naam van een mediterraan schip, zegt ons waarschijnlijk niet meer zoveel. Maar onlangs kwam ik het tegen in een nieuwsbericht – er waren caravelas-portuguesas aangespoeld op de stranden van de Algarve. De samenstelling caravela-portuguesa, in het Nederlands Portugees oorlogsschip, is de naam van een kwal die tentakels van wel 30 meter heeft en uiterst giftig is. Uitkijken dus voor de Portugese karveel!

Jongste woord

Het woord lambada is waarschijnlijk de jongste ontlening aan het Portugees. Het komt van het woord lambar – slaan en betekent eigenlijk pak slaag. Wij kennen het woord natuurlijk als naam van een Braziliaanse dans die eind jaren tachtig wereldberoemd werd door de hit van de band Kaoma.

Bronnen:

  • Mathilde Jansen en anderen: Atlas van de Nederlandse taal; Editie Nederland, Tielt 2017
  • Nicoline van der Sijs: Chronologisch woordenboek; De ouderdom en herkomst van onze woorden en betekenissen, Amsterdam 2001
  • Nicoline van der Sijs: Geleend en uitgeleend; Nederlandse woorden in andere talen & andersom, 1998
« Statistiek, statistiek …
Dorp aan de rivier »

Categorie: Cultuur & Maatschappij Trefwoorden: herkomst van woorden, taal

Over Maja Kersten

Maja verhuisde in 2014 samen met haar partner van Amsterdam naar Tavira. Tot die tijd was ze werkzaam als docente Nederlands in het VMBO en het MBO. Ze schreef jarenlang voor het ledenblad van een volkstuinvereniging, meestal over tuingerelateerde onderwerpen, maar ook de column waarmee het blad opende. Nu schrijft ze voor Portugal Portal over natuur, cultuur, taal, eten en drinken en literatuur.

Lees Interacties

Reacties

  1. Nico Tuin zegt

    18 maart 2018 om 10:20

    Andersom heeft er ook een uitwisseling plaatsgevonden. Het Portugese woord “Quermesse” komt van het het Nederlandse “Kerk – misse” tegenwoordig door ons uitgesproken als kermis. Dit is het enige woord waarvan ik weet dat het uit het Nederlands komt. Maar misschien zijn er wel meer.

    Beantwoorden
    • Maja Kersten zegt

      18 maart 2018 om 11:58

      Beste Nico,
      Het woord ‘bacalhau’ is vanuit het Nederlands/Vlaams in het Portugees terechtgekomen. Zie mijn artikel: Bacalhau. Het woord ‘quermesse’ kende ik niet. Wat leuk dat jij dat weet. Bedankt voor je reactie en voor deze aanvulling.
      Groeten, Maja

      Beantwoorden
    • Jan Oldenburg zegt

      7 december 2020 om 10:52

      De achternaam ‘Albuquerque’ is het Nederlandse (Vlaamse) ‘Abbekerke’ (Kerk van de Abdij). Via het Afrikaans en het Engels is ‘Apartheid’ ook in het Portugees terechtgekomen. En zo zijn er nog wel een paar…

      Beantwoorden
      • Maja Kersten zegt

        7 december 2020 om 16:54

        Dank voor je reactie, Jan. Nog even en ik kan van de aangeleverde woorden het stuk ‘Nederlandse woorden in het Portugees’ schrijven!

        Beantwoorden
  2. Olga Ruitenberg zegt

    19 maart 2018 om 16:38

    Weer een mooi artikeltje. Bedankt, Olga.

    Beantwoorden
  3. Else Kok zegt

    24 maart 2018 om 11:30

    Wat een leuk stukje. Ik weet niet zoveel van Portugees, maar ben wel geïnteresseerd. Het lukt mij maar niet om het te leren spreken, lezen gaat, dwz een beetje.
    Altijd welkom, zulke taalweetjes.
    Obrigadinhos, Elsa

    Beantwoorden

Geef een reactie Reactie annuleren

Het e-mailadres wordt niet gepubliceerd. Vereiste velden zijn gemarkeerd met *

Ook leuk om te lezen

Braziliaans wordt soms gewoon als aparte taal gezien.
Alle Latijns-Amerikanen spreken Portugees!
Bordje wat naar Cu de Judas verwijst
De kont van Judas en ‘Het Echte Portugal’
Maleisisch snelwegbord "1000"
DUIZEND!

Primaire Sidebar

Schrijf je in voor de nieuwsbrief

en ontvang elke week gratis de nieuwste artikelen over Portugal in je mailbox.

Aanmelden

Zoek je iets?

Onze sponsoren

Bekijk de sponsoren

Trefwoorden

accommodatie Alentejo Algarve Aveiro Beiras boeken boekrecensie Coimbra column Corona cultuur dagboek dieren economie emigratie emigreren fado feest gastronomie geloof geschiedenis kunst land Lissabon literatuur milieu muziek natuurpark Noord-Portugal Portugal recept reizen steden taal taalweetjes Tavira toerisme traditie Trás-os-Montes vakantie verbouwen volksgebruiken wandelen werken wijn

Recente reacties

  • Dominique Gal op Uit het rijke Romeinse verleden  : “Begin 2000 werd in Elvas, ik denk rond São Vicente, door een boer een grote Romeinse villa ontdekt. Een heel…”
  • Josephine Eijnthoven op Uit het rijke Romeinse verleden  : “Wat een leuke ervaring! Het is me gegarandeerd door een suppoost in het museum van Rabacal dat tegen eind van…”
  • Albert van den Berg op Uit het rijke Romeinse verleden  : “Ik ben hier vorig jaar mei binnen geweest. Ik reed er langs en was nieuwsgierig wat het was, een vriendelijk…”
  • Arlette op Stoelnummers in de Portugese trein, een verklaring.: “Dank voor de explcatie van de stoelnummers. Al jarenlang mijn hoofd over gebroken. Over de huisnummers : Pas sinds kort…”
  • JPJ Schildt op Stoelnummers in de Portugese trein, een verklaring.: “Ik vermoed dat de huisnummering gewoon de volgorde van bouwen is geweest. In Nederland krijgt het tussengebouwde huis een letter…”

Footer

  • Home
  • Over Portugal Portal
  • Alle artikelen
  • Archief
  • Schrijvers
  • Privacy
  • Cookie policy
  • Contact

Schrijf je in voor de nieuwsbrief

en ontvang elke week gratis de nieuwste artikelen over Portugal in je mailbox.

Aanmelden

Portugal Portal

Meer informatie over Portugal Portal

mailportugalportal@gmail.com

  • E-mail
  • Facebook
  • Instagram

© 2023 Copyright Portugal Portal 2023

Beheer cookie toestemming
Om deze website goed te laten werken, te optimaliseren en personaliseren en content van social media te kunnen tonen worden cookies geplaatst.
Functioneel Altijd actief
The technical storage or access is strictly necessary for the legitimate purpose of enabling the use of a specific service explicitly requested by the subscriber or user, or for the sole purpose of carrying out the transmission of a communication over an electronic communications network.
Preferences
The technical storage or access is necessary for the legitimate purpose of storing preferences that are not requested by the subscriber or user.
Statistieken
The technical storage or access that is used exclusively for statistical purposes. The technical storage or access that is used exclusively for anonymous statistical purposes. Without a subpoena, voluntary compliance on the part of your Internet Service Provider, or additional records from a third party, information stored or retrieved for this purpose alone cannot usually be used to identify you.
Marketing
The technical storage or access is required to create user profiles to send advertising, or to track the user on a website or across several websites for similar marketing purposes.
Beheer opties Beheer diensten Beheer leveranciers Lees meer over deze doeleinden
Zelf instellen
{title} {title} {title}