• Spring naar de hoofdnavigatie
  • Door naar de hoofd inhoud
  • Spring naar de eerste sidebar
  • Spring naar de voettekst
Portugal Portal

Portugal Portal

Online magazine over wonen, werken en genieten in Portugal

  • Wonen & Werken
  • Natuur & Ontspanning
  • Eten & Drinken
  • Cultuur & Maatschappij

Zwartboek met lichtgrijze bladzijden

8 september 2017 door Ton Haak 7 reacties

Nieuwkomer in Portugal die ik ben, een nieuwkomer zonder voorgeschiedenis gerelateerd aan het land, een nieuwsgierige nieuwkomer, doe ik bijna dagelijks kennis op over land en volk – en als het geen kennis is, dan een ratjetoe aan feiten en feitjes dat misschien, ooit, tot kennis en inzicht leidt. In algemene zin wist ik natuurlijk wel van het koloniale verleden van Portugal. Nu ik hier woon, vang ik zo af en toe een uitspraak of een fragment uit een film of boek op dat mij aan het denken zet.

Zoals: “Angola’s koloniale heersers hielden de bevolking in een staat van extreme hulpbehoevendheid, want arme Portugezen werden aldaar ingezet bij taken die in andere Europese kolonies per se niet door kolonialen maar door Afrikanen werden uitgevoerd. Zo kon het zijn dat zelfs in 1974 slechts 15% (en in sommige streken niet meer dan 1%) van de Angolezen het lezen en schrijven beheerste; en er was niets wat maar op een klasse leek van autochtone ambtenaren en managers opgebouwd, zoals bijvoorbeeld de Britten hadden gedaan in India. Een extra probleem was, dat in het jaar van de Angolese onafhankelijkheid de Portugezen en masse Angola verlieten, niet enkel de ingenieurs en de artsen, nee, iedereen die maar wist hoe een schroevendraaier te hanteren verdween ‘overnight’. Niemand die achterbleef had ook maar enig idee hoe iets aan te pakken en op te knappen.”

kaart met Portugal en de koloniën geprojecteerd in Europa
Foto Pedro Ribeiro Simões

Geen participatie

Oef. Dat heeft de klank van een zwartboek. Ik heb grote moeite om zo’n racistisch beleid van onderdrukking met “mijn” aardige Portugezen te rijmen. Aha, gelukkig herinner ik mij dat de Portugezen zelf ook te zuchten hadden onder het regime van de Estado Novo, de dictatuur van Salazar. Het waren niet “de” Portugezen die zich zo onmenselijk en onaangedaan gedroegen; er waren veel vooral arme Portugezen die met de Angolezen (en de Mozambikanen en de Guyanezen) mee gebukt gingen onder fascistische denkbeelden, gedragingen en maatregelen.

Niettemin, het is een blamage dat Portugal in 1974 zijn grootste kolonie Angola de onafhankelijkheid instuurde met 14 artsen op 6,4 miljoen inwoners. “De koloniale heerser faalde totaal in de scholing en vorming van de Afrikaanse bevolking. Van hun participatie in lokaal bestuur of administratieve organisatie is nooit sprake geweest, evenmin in de juryrechtspraak.” Gedurende 500 jaar van koloniaal bestuur wisten de Portugezen geen enkele zwarte gouverneur, hoofdonderwijzer, politie-inspecteur of hoogleraar af te leveren. Dat allemaal was onderdeel van de veelheid van oorzaken die ertoe leidden dat de Angolezen en andere zwarte bevolkingen na het verwerven van hun onafhankelijkheid in een jarenlange “broederstrijd” terechtkwamen, in burgeroorlogen die uiteindelijk een miljoen levens kostten bovenop de meer dan vele duizenden die de Portugezen tijdens de onafhankelijkheidsstrijd op hun geweten kregen, de 30% van de kinderen die voor het vijfde levensjaar overleden niet meegeteld.

Onderdrukking

Gelukkig is er een aanvullend lichtpuntje dat mijn positief denken over het Portugese volk mee rechtvaardigt. De Portugezen zelf, van de jaren 1930 tot het midden van de jaren 1970 gebukt gaand onder het autoritair-corporatistisch regime met slechts één enkele politieke partij eerst onder Salazar en later onder Caetano, waren een volk dat net zo klein werd gehouden als de bevolkingen van de Afrikaanse koloniën.

Velen voelden er niets voor tot de koloniale macht toe te treden. Veel jonge Portugezen kwamen onder de drie respectievelijk vier jaar durende dienstplicht (inclusief een of twee jaar verplicht in een kolonie door te brengen) uit door het land te verlaten en te emigreren; het gebrek aan werkgelegenheid in eigen land droeg overigens ook tot deze “vlucht” van een dik miljoen Portugezen bij.

Die grote groep en hun nazaten kan ik dus niks kwalijk nemen. Veel andere oudere Portugezen evenmin. Immers, elk fascistisch regime houdt zich in stand door bevolking én berichtgeving te onderdrukken. Veel Portugezen bleven daarom onkundig van wat er in de Afrikaanse landen aan de hand was en leerden enkel van de koloniale oorlogen via hun dienstplicht-vervullende zonen. De meeste wandaden uitgevoerd door de bezetters bleven uit het nieuws; de “terreuracties” van de Afrikaanse vrijheidsstrijders daarentegen haalden de voorpagina – een stramien dat we ook van alle hedendaagse conflicten in de wereld kennen. De gevolgen van de “counter insurgency” hadden, net als van die gelijktijdig in Vietnam plaatsvond, langdurige invloed op de autochtone bevolkingen en net zo goed op de Portugese dienstplichtigen, van wie geen gering aantal met PTSD in aanraking kwam – al werd het toen niet als zodanig genoemd en erkend.

Elmina slavenkasteel Ghana
Ghana, Elmina slave castle. Foto Billbl

Kleurenblind

Ik moet niet achterwege laten te vertellen dat tijdens het bewind van Caetano, terwijl diens “baas” Salazar door ziekte en later dood uitgeschakeld was, de Portugese autoriteiten in de gaten kregen dat raciale discriminatie en gebrek aan investering in onderwijs onjuist waren en zelfs tegengesteld aan wat men als ambitie had voor de relatie moederland – kolonie. Men werd alsnog, en doelbewust, kleurenblind en begon aan het opbouwen van een klasse van zwarte professionelen met inbegrip van Angolese officieren in de strijdmacht. Het kwam allemaal te laat om nog echte vruchten af te werpen.

Tegen die tijd spendeerde Portugal 40% van zijn jaarbudget aan koloniale oorlogen, en droegen ook domme beslissingen van Caetano (zoals het ontslag van een van zijn wel nadenkende generaals) bij tot wat bekend werd als de Anjerrevolutie van 1974. Het was langzamerhand tijd, Portugal was de enige kolonisator die, jaren nadat de andere Europese landen hun overzeese gebiedsdelen de vrijheid hadden gegeven, nog volhield dat “de Afrikaanse bezittingen onlosmakelijk verbonden zijn met het moederland” (het is net of ik de Nederlandse minister van buitenlandse zaken Jozef Luns hoor praten tijdens de Nieuw-Guineacrisis). Het gevolg was de ineenstorting van de economieën in Angola en de andere koloniën, en die in Portugal zelf net zo goed.

“Retornados”

Even stond Portugal aan de rand van een burgeroorlog tussen de harde kernen en de meer gematigden zowel in de burgermaatschappij als in de militaire gelederen. Gelukkig liep het met een sisser af. Gezamenlijk voorkwam men bovendien dat Portugal een communistische staat werd (de Portugese Communistische Partij PCP had in 1957 al de zelfstandigheid van de koloniën geëist).

Tegen 1975 had het land een sociaal-democratische regering. Die had wel even de problemen veroorzaakt door de terugkeer uit Afrika van een kleine miljoen “retornados” op te lossen, blanken, mestizo’s en zwarten die voor een toekomst in de Europese natie kozen (of voor Brazilië). De sociaal-economische onrust, en de politieke en bestuurlijke instabiliteit gekoppeld aan de wanorde die de repatriëring uit Afrika (een ware volksverhuizing) met zich meebracht, legde voor de eerste decennia een enorme druk op het land en zijn jonge democratie. De belabberde toestand werd nog verergerd door andere “kinderziekten” inclusief financiële chaos en soms dubieuze maatregelen zoals de nationalisatie van bedrijven, de pogingen tot landhervorming in de Alentejo, en de algemene recessies van de wereldeconomie. Portugal is nog maar net uit dat dal aan het opklimmen.

Ik heb hierboven enkel grote sprongen gemaakt. De geschiedenis van Portugal en zijn koloniën is fascinerend en gecompliceerd en niet zelden racistisch. Ik schrijf er beslist nog wel eens meer over, enkel om wat tegenwicht te bieden tegen de zo positieve en romantische invloeden van zinderende zon en zwoele zee en zalig landschap en zoete wijn en zachte mensen en hun zuchtende liederen. Ik wil domweg niet negeren dat net als de Engelsen, de Fransen, de Belgen en wij Nederlanders ook de Portugezen een boel koloniale ballast meeslepen.

Literatuur: o.a. ’A Short History of Modern Angola’ (David Birmingham); ‘In Name of the People’ (Lara Pawson); ‘Apartheid’s Last Stand’ (Jeremy Harding); ‘Portugal – Een Gids voor Vrienden’ (J. Rentes de Carvalho); ‘Portugal’s African Wars’ (Nicole Muchnik).

« Over Portinglês en andere leenwoorden
Over het ouder worden »

Categorie: Cultuur & Maatschappij Trefwoorden: geschiedenis, land

Over Ton Haak

Ton Haak woont sinds 2016 in Tomar. Na ruim 22 jaar in Amerika te hebben gewoond (in de high desert van New Mexico en op de tallgrass prairie in Kansas) concludeerden hij en zijn vrouw dat ze “were falling out of love with the US” en zochten ze “de oude wereld” weer op. In Amerika runden ze samen o.a. galerieën voor hedendaagse kunst en schreef Ton boeken, scripts, reisverhalen en gedichten. Nu draagt hij regelmatig bij aan Portugal Portal en schrijft hij artikelen over Portugal voor Amerikaanse lezers; ook vertaalt hij publicaties over Nederlandse kunst en vormgeving. Vijf jaar na het vertrek uit de VS ontstond nog een kort filmpje over de laatste zeven jaar, de Kansas-periode.

Lees Interacties

Reacties

  1. nancy stelder zegt

    10 september 2017 om 09:35

    Interessante, inzicht gevende artikelen over de geschiedenis van Portugal, die niet door iedereen gewaardeerd zullen worden. Het pc gedrag is hier ook al door gedrongen, jammer.

    Beantwoorden
  2. Wim G. van Keimpema zegt

    10 september 2017 om 10:22

    Een nieuwkomer in Portugal kan zich maar beter bezig houden met het huidige Portugal en zich maar beter presenteren met verhaaltjes uit geschiedenis boekjes.
    Met 4 jaar werken en wonen met mijn gezin in Mocambique van 1969/1974 en sinds 1983 tot heden woonachtig in Figueira da Foz en Nederland heb ik een heel ander beeld. Jammer dat Portugal gedwongen werd Mocambique en Angola te verlaten. De Internationale linkse krachten die er een puinhoop hebben veroorzaakt. Zo ook is het in Nicaragua vergaan waar ik voor Mozambique werkte en woonde. De geschiedenis wordt steeds herschreven naar behoefte van de huidige “liefhebbers” heb ik al Lang begrepen.

    Beantwoorden
  3. Cees Kerssen zegt

    10 september 2017 om 10:39

    Meneer Haak, met alle respect voor uw schrijven wil ik toch even vragen wat precies de bedoeling is, moeten de Portugezen nu door een in hun land wonende ‘vingerwijzende’ Nederlander gewezen worden op hun koloniale verleden? Hebben ‘we’ als Nederlanders nog altijd niet geleerd dat ‘we’ ons is wat minder moeten bemoeien met wat andere landen en volkeren doen of gedaan hebben?
    Persoonlijk woon ik met veel plezier al jaren in Portugal en geloof me, de Portugees in het algemeen is zich zeer bewust van het verleden, óók het koloniaal en racistisch verleden, daar hebben ze geen Nederlandse betweter voor nodig.

    Beantwoorden
  4. Maria Gelissen zegt

    10 september 2017 om 11:33

    Meneer Ton Haak,
    Ik bewonder uw stukken, helder geformuleerd en ik deel grotendeels uw interpretatie. Ik woon sinds 2001 in Portugal en heb nog kunnen spreken met mensen die naar Angola werden uitgezonden, sommigen gingen trouwens vrijwillig, om hun gezinnen te kunnen onderhouden. Deze mensen waren net zo onderontwikkeld als de Angolezen en geïndoctrineerd door het heersende regime. Die hebben nooit kunnen nadenken, laat staan overzien wat hun handelen teweeg bracht helaas. De bevolking klein houden dat was de boosdoener door de dictators. Dat gebeurt heden ten dage nog wel in de wereld.

    Beantwoorden
  5. Cees Groenewegen zegt

    11 september 2017 om 07:26

    Het waren andere tijden. Het dictatoriale regime heeft niet meegeholpen maar in een democratie had het ook kunnen gebeuren. Nederland “gaf” immers maar enkele jaren daarvoor zijn eeuwenoude kolonie Indonesië pas de vrijheid gaf na een bloedige onafhankelijkheidsoorlog. En Nederland was een democratie toen. Dus de ouders en grootouders van mij, meneer Haak en van heel veel lezers van dit stuk hadden gewoon tegen die bloedige “politionele acties” kunnen stemmen. Maar dat deden ze niet. Nederland zit dus wat mij betreft een stuk hoger aan de schandpaal dan Portugal. En de “aardige” Portugezen valt een stuk minder te verwijten dan onze eigen opa´s en oma´s. Maar zoals ik al schreef: het waren andere tijden…

    Beantwoorden
  6. will köhlen zegt

    11 september 2017 om 13:47

    Meneer Haak laat iets zien van zijn ontdekkingstocht om vat te krijgen op de geschiedenis van Portugal, waar we als buitenlander niet altijd bekend mee zijn. Hij wil het met ons delen, daar is niets mis mee. Ik kan er geen Nederlandse betweter in ontdekken. Ik heb zelf vele jaren in Mozambique en Guinea Bissau gewoond en ook projecten in Angola gedaan in de jaren na de revolutie voor ik naar Portugal kwam. Als ik Nederland en Portugal probeer te vergelijken op het gebied van hun koloniale verleden zie ik bij beiden de moeite om het te hebben over de “verloren” oorlogen. Als ik soms met “retornados” over Africa praat verneem ik warme gevoelens over landen die ze met spijt en verlangen hebben verlaten . Onder elkaar kunnen ze erover praten, erbuiten is het al moeilijker….

    Beantwoorden
    • Wim van keimpema zegt

      16 september 2017 om 14:56

      Voor de revolutie leefden in Mozambique de bewoners prettig bij elkaar. Ook donkere mensen werden in hogere functies aangesteld. Mozambique was een land in opkomst iedereen had kansen. Ik heb gelukkig mee kunnen helpen nieuwe projecten op te starten voor het land zelf en hierdoor veel bewoners werk verschaft. Totdat de terroristen in het Noorden begonnen te vechten. Begin van het einde en Mozambique werd toen een van de armste landen in de wereld.

      Beantwoorden

Geef een reactie Antwoord annuleren

Het e-mailadres wordt niet gepubliceerd. Vereiste velden zijn gemarkeerd met *

Ook leuk om te lezen

In hetzelfde schuitje
De zee neemt, de zee geeft
Straatkunst met een maatschappelijk sociale boodschap
Urban art en het kabeljauw-epos

Primaire Sidebar

Schrijf je in voor de nieuwsbrief

en ontvang elke week gratis de nieuwste artikelen over Portugal in je mailbox.

Aanmelden

Zoek je iets?

Schrijvers gezocht

Zin om iets te publiceren op deze website? Neem contact op.

Trefwoorden

accommodatie Alentejo Algarve Aveiro Beiras boeken boekrecensie bosbrand Coimbra column Corona cultuur dagboek dieren economie emigratie emigreren fado feest gastronomie geloof geschiedenis kunst land Lissabon literatuur milieu muziek natuurpark Noord-Portugal Porto recept reizen sport steden taal taalweetjes toerisme traditie Trás-os-Montes verbouwen volksgebruiken wandelen werken wijn

Recente reacties

  • Kees van der Klauw op Boswachter Kees – de hop: “Dank je Hanneke ik maak er veel werk van om de best mogelijke foto te maken, daar kan soms veel…”
  • Kees van der Klauw op Boswachter Kees – de hop: “Ik kan me geen aangenamere wekker voorstellen Ton als je regelmatig hoppen in je omgeving ziet is dat een teken…”
  • Ellen Damen op Het gedenkteken: “Echt Betty, volg jij me op de voet? Wat een leuk idee… liefs”
  • Josephine op Het gedenkteken: “Wat een aandoenlijk verhaal, Ellen. Ik stel me voor de plek waar het is gebeurd, want ben veel in Zambujeira…”
  • Ellen Damen op Het gedenkteken: “Echt waar, volg jij mij op Portugal Portal? Wat leuk! liefs”

Footer

  • Home
  • Over Portugal Portal
  • Alle artikelen
  • Archief
  • Schrijvers
  • Privacy
  • Cookie policy
  • Contact

Schrijf je in voor de nieuwsbrief

en ontvang elke week gratis de nieuwste artikelen over Portugal in je mailbox.

Aanmelden

Portugal Portal

is een initiatief van
Winy Schalke
Arganil – Portugal
+351 91 41 28 590
mailportugalportal@gmail.com

  • E-mailadres
  • Facebook
  • Instagram

© 2021 · Website gemaakt door Alva Design