• Spring naar de hoofdnavigatie
  • Door naar de hoofd inhoud
  • Spring naar de eerste sidebar
  • Spring naar de voettekst
Logo Portugal Portal

Portugal Portal

Voor Portugalliefhebbers en -fanaten

  • Wonen & Werken
  • Natuur & Ontspanning
  • Eten & Drinken
  • Cultuur & Maatschappij

Een Portugees in Holland in de 19e eeuw

Door Bert Ernste Reageer
Gepubliceerd op 8 oktober 2011 bijgewerkt op 14 mei 2021

In 1883 werd in Amsterdam de Internationale Koloniale en Uitvoerhandel Tentoonstelling, of te wel de Wereldtentoonstelling, gehouden. In de 19e eeuw was er in Europa groot optimisme over de vooruitgang van de mensheid. De wereldtentoonstellingen moesten dat zichtbaar maken. Onder de ruim 1 miljoen bezoekers van de Amsterdamse wereldtentoonstelling schaart zich de Portugese journalist Ramalho Ortigão, die als correspondent van de Braziliaanse krant Gazeta de Notícias naar Nederland komt.

Zijn berichten over Nederland bundelde Ortigão in het boek A Holanda, dat een groot succes werd. In 1951 verscheen een enigszins bewerkte vertaling van deze ode aan Holland. Onder aan dit artikel staat de link die je naar deze Nederlandse vertaling stuurt, die je gratis kunt lezen.

Inderdaad een ode, want Ortigão is razend enthousiast over Nederland. Zoals hij meteen in de inleiding zegt: “Een van de dingen, die mij naar Holland hebben gevoerd, is mijn begeerte, door het voorbeeld van een klein, heldhaftig volk mijn eerbied voor nederige deugden en mijn liefde voor eenvoudige zaken des levens te vergroten, als het beste middel tegen de neurosen van ons eigen volk.”

Daarmee is de toon gezet, ook voor wat betreft de stijl van het boek, die vanzelfsprekend negentiende-eeuws is, met zinnen als “De stoutste literaire verbeelding zou geen beeldspraak kunnen vinden, zo fantastisch als de werkelijkheid van de d i j k om de onvergelijkelijke hardnekkigheid en onovertroffen durf van het Hollandse volk onder woorden te brengen.”

Ondanks die stijl en de wat roze bril van Ortigão is het een leuk boek om te lezen. Het is eigenlijk wel prettig om zo veel lof toegezwaaid te krijgen en de beschrijvingen van Nederland in 1883 zijn vermakelijk. Nederland is sindsdien natuurlijk ingrijpend veranderd.

In Amsterdam bezoekt Ortigão onder meer de slijterij van Wijnand Fockinck in de Damstraatpassage en die van Bols in de Kalverstraat. Hij kijkt vanaf een terras naar de plattelanders die naar de wereldtentoonstelling komen, velen nog in klederdracht. Ortigão blijft overigens niet in Amsterdam, maar reist heel Nederland door. Hij geeft hoog op van de Nederlandse properheid, maar in Broek in waterland overdrijven ze. “Broek-in-Waterland is, op zindelijkheidsgebied, om zo te zeggen een geconcentreerd vleesextract, getrokken uit het rund dat Holland heet. De nationale deugd der properheid wordt hier tot een etnologische epidemie, een idée fixe, een algemene waanzin. De mensen daar zijn van de boen duivel bezeten. Als stuiptrekkende epileptici, druk in de weer met borstel en bezem, lijden ze aan een delirium grenzende schoonmaakwoede.”

Vandaag de dag is het op deze manier verwijzen naar ziektes niet zo correct, evenmin als het vermelden dat een handelaar joods is, zoals Ortigão een aantal malen doet. De tijden zijn veranderd.

In Den Haag is Ortigão onder de indruk van het Haagse Bos, dat hij het fraaiste park van Europa vindt. Het Bois de Boulogne in Parijs en Hydepark in Londen zijn volgens hem in vergelijking armzalige tuintjes. In Scheveningen baden mannen en vrouwen gescheiden, ook al is er een gemengd gedeelte, vanwege de toevloed van Franse toeristen. In een Arnhemse club (met het “meest volmaakte comfort”) hebben de verschillende soorten port Engelse namen: London, London Old, London Particular, London Select. “Zo volkomen hebben onze kooplieden de Portugese handel aan vreemdelingen overgelaten.”

In Alkmaar denkt Ortigão dat de mensen zich ’s avonds wel zullen vervelen. De Alkmaarders denken daar anders over: “O, vervelen, neen! Wij hebben toch ons familieleven. (…) Wij spelen domino en wij leggen een kaartje. Zo gaat het in het hele oude Holland. Alleen in Amsterdam zijn de mensen de hele avond op straat. Maar dat is niet zoals het hoort.”

In vergelijking met andere Germaanse volken komt de Hollander er bij de schrijver goed vanaf. “Door de soepelheid van zijn geest is de Hollander het minst Germaans van alle Germanen.” Portugezen voelen zich volgens Ortigão daarom veel meer thuis in Den Haag dan in Berlijn. Met bewondering beschrijft Ortigão dat de Hollanders niet onderdanig zijn tegenover hooggeplaatste personen. Ook de Hollandse koppigheid passeert de revue.

Ramalho Ortigão is wel wat erg positief over Nederland. Hij neemt zelfs nog de moeite om te vertellen dat de Portugese dichter Filinto Elísio (pseudoniem van Francisco Manuel do Nascimento, 1734-1819) het niet zo kwaad meende met zijn versregels over Holland: “Een eindeloze maand moet ik nog dulden de kopp’ge tronies van die boerenpummels …” Elísio legt ergens uit dat zijn uitbarsting meer lag aan zijn eenzaamheid en het feit dat hij geen Hollands sprak dan aan de Hollanders.

Holland 1883 lees je glimlachend weg. Glimlachend om de wat roze bril van Ortigão, om de vermakelijke stijl en omdat de negentiende-eeuwse samenleving zo anders was.

Holland 1883. Foto Bert Ernste

Ramalho Ortigão, Holland 1883, vertaling M. de Jong. Oorspronkelijke titel: A Holanda. Nog verkrijgbaar via onder meer boekwinkeltjes.nl.

Noot van de redactie:
Op de website van de DBNL kun je het boek (gratis) in de Nederlandse vertaling lezen: Holland 1883.


« Alledaagse dingen
Rondje dorp »

Categorie: Boeken, Zomer Trefwoorden: 19e eeuw, boekrecensie, geschiedenis, literatuur, wereldtentoonstelling

Over Bert Ernste

Bert Ernste is freelance journalist en tekstschrijver, onder meer voor Blik op Portugal. Hij was correspondent in Lissabon (1981-’86) voor Het Financieele Dagblad, diverse Nederlandse omroepen en de BRT (België). Begin deze eeuw had hij een vakantiehuis in de Algarve. Nu woont hij deels in Utrecht en deels in São Paulo.

Lees Interacties

Geef een reactie Reactie annuleren

Je e-mailadres wordt niet gepubliceerd. Vereiste velden zijn gemarkeerd met *

Ook leuk om te lezen

Een man in pauskleding voor het beeld Cristo Rei in Lissabon
Een Portugese paus?
Straatnaambord Albufeira Rua Fernando Pessoa
Pessoa, an experimental life. Een boekrecensie
Amilcar Cabral
Wie was Amílcar Cabral?

Primaire Sidebar

Zoek je iets?

Kenters

Wil je Portugal Portal volgen?

Kies voor de nieuwsbrief, voor follow.it of voor sociale media

Kies hier

Onze sponsoren

Bekijk de sponsoren

Trefwoorden

Alentejo Algarve Aveiro Beiras boeken boekrecensie Coimbra column Corona cultuur dieren economie emigratie emigreren fado feest gastronomie geloof geschiedenis kunst land Lissabon literatuur milieu muziek natuur natuurpark Noord-Portugal overwinteren Porto Portugal recept reizen steden taal taalweetjes toerisme traditie Trás-os-Montes vakantie verbouwen volksgebruiken wandelen werken wijn

Recente reacties

  • Marc van Driel op De geboorte van het Portugees. Het verhaal van een taal.: “Beste Janwillem, een prachtig stuk. Met veel plezier gelezen. Je maakt ergens melding over het verband tussen Poortugaal en Portugal.…”
  • Gerard Spring in 't Veld op Boodschappen doen: “Leuk artikel Mariska, Wij kochten een woning in 2011 in het noorden van Portugal op 16 km van de Spaanse…”
  • Josephine lucassen op Boodschappen doen: “heel leuk artikel en goed herkenbaar. dank voor het delen”
  • Mariska Roos op Portugees-Nederlandse cultuurschokken: “Wij hadden zo’n zelfde ervaring midden in een park in Viseu toe we hier net woonden. Twee vrouwen zaten er…”
  • Geert Brabant op Interessante recente muziekreleases (2025/5): “👍”

Footer

  • Home
  • Over Portugal Portal
  • Alle artikelen
  • De schrijvers van Portugal Portal
  • Privacy
  • Cookie policy
  • Contact

Wil je Portugal Portal volgen?

Dat kan op drie manieren!

Kies hier

Portugal Portal

Meer informatie over Portugal Portal

mailportugalportal@gmail.com

  • E-mail
  • Facebook
  • Instagram

© 2025 Copyright Portugal Portal 2023

Beheer cookie toestemming
Om deze website goed te laten werken, te optimaliseren en personaliseren en content van social media te kunnen tonen worden cookies geplaatst.
Functioneel Altijd actief
The technical storage or access is strictly necessary for the legitimate purpose of enabling the use of a specific service explicitly requested by the subscriber or user, or for the sole purpose of carrying out the transmission of a communication over an electronic communications network.
Preferences
The technical storage or access is necessary for the legitimate purpose of storing preferences that are not requested by the subscriber or user.
Statistieken
The technical storage or access that is used exclusively for statistical purposes. The technical storage or access that is used exclusively for anonymous statistical purposes. Without a subpoena, voluntary compliance on the part of your Internet Service Provider, or additional records from a third party, information stored or retrieved for this purpose alone cannot usually be used to identify you.
Marketing
The technical storage or access is required to create user profiles to send advertising, or to track the user on a website or across several websites for similar marketing purposes.
Beheer opties Beheer diensten Beheer {vendor_count} leveranciers Lees meer over deze doeleinden
Zelf instellen
{title} {title} {title}