Het Portugese volkslied

Door de Europacupwedstrijden en de wereldkampioenschappen voetbal is het Portugese volkslied tot in alle hoeken van de aarde te horen. Zo ook nog op 23 juli 2017 in het stadion van Sparta “het Kasteel” waar het Portugese vrouwenvoetbalteam tegen Schotland speelde. Maar waarom wordt in het refrein van dit volkslied ‘te wapen, te wapen!’ gezongen?

Niks voor Portugezen, zou je denken, voor zo’n vredelievend volk.

Een stukje geschiedenis geeft uitkomst

Eind 19e eeuw had een aantal Portugese politici een droom, een Afrikaanse droom. Volgens hen zou Portugal opnieuw door Spanje worden opgeslokt als dat Afrikaanse rijk er niet zou komen. Ze droomden van een rijk dat de Atlantische Oceaan met de Indische Oceaan verbond. Dus Angola met Mozambique. Er werd al een landkaart getekend waarop deze verbinding ingetekend was, de zogenaamde Mapa Cor de Rosa. En om goed voorbereid te zijn bij komende onderhandelingen met andere koloniale heersers zoals Engeland, Duitsland en Frankrijk zond Portugal een expeditie uit om het gebied dat men wilde annexeren beter te leren kennen. Serpa Pinto, Hermenegildo Capelo en Roberto Ivens hebben zich als ‘ontdekkingsreizigers’ hiermee beroemd gemaakt in eigen land.

Maar Engeland bleek de grootste tegenstander van deze Portugese droom. Want Engeland op zijn beurt droomde ervan de as Cairo-Kaap de Goede Hoop in handen te krijgen. En koning Leopold II van België droomde ook van rijkdom. Hij maakte aanspraak op Kongo/Zaïre. Om er ivoor, rubber en koper vandaan te kunnen halen. Met succes, hoewel er een goede troostprijs was voor Portugal. Want de enclave Cabinda bleef in bezit en dit gebied groeide later uit tot de rijkste kolonie van Portugal door de vondst van een reusachtig olieveld voor de kust van de enclave.

De Engelsen kregen in hun streven naar hegemonie over de genoemde as een onverwachte medestander. Want Cecil Rhodes, een listige handelaar in diamanten wilde het Zambezibekken voor zichzelf. Met listen en lagen spande hij premier Salisbury van Engeland voor zijn karretje, waardoor de premier gedwongen werd Portugal te gelasten zich uit het Mozambikaanse achterland terug te trekken. Onder het voorwendsel dat Portugal in wezen niet geïnteresseerd was in het achterland van zijn koloniën. In wezen had de Engelse premier daar ook gelijk in. Portugal gaf toe en koning Carlos kreeg de schuld. Rhodes (die het latere Rhodesië ging besturen) kreeg niet de door hem vurig begeerde toegang tot de havens in handen, die bleven in bezit van Portugal. Maar Portugal moest wel de droom van de ‘roze kaart’ en van een Koninklijke Trans-Afrikaanse spoorweg opgeven.

Het jaar 1890

Een turbulent jaar waarin Alfredo Keil, een componist die van Duitse voorouders afstamde, langsging bij Henrique Lopes de Mendonça met een partituur onder de arm. Hij vroeg Mendonça om een bijpassend lied ’waarin het voor de Portugezen mogelijk werd aan de hen aangedane smaad lucht te geven en voor de hele wereld uiting te geven aan de vitaliteit die er ondanks alles in het land heerst’. Want een anti-Britse en nationalistische golf overspoelde het land, nadat Portugal aan de Engelse aanspraken had toegegeven. Zo geschiedde en dus liepen in 1890 de Portugezen ‘te wapen’ tegen de Engelsen, hun trouwste en meest langdurige bondgenoot tot dusver.

Een heilig lied

Ondanks monarchistische referenties (de benoeming van edele voorouders) werd dit lied na de val van de monarchie in 1910 tot volkslied uitgeroepen. Het verving O Hino da Carta, het laatste volkslied van de monarchie van Portugal. Na de Anjerrevolutie bleef A Portuguesa het volkslied. Hoewel er veel mensen waren die het lied Grândola Vila Morena van José Afonso meer geschikt vonden als volkslied. En ook anderen vinden dat de tijd van ‘te wapen’ nu wel voorbij is. Maar alle pogingen om de tekst te moderniseren mislukten. Uiteindelijk wil dus niemand dat er aan dit nationale symbool wordt getornd. “Het heeft iets heiligs”, vinden zelfs degenen die op zich de tekst overdreven en achterhaald vinden.

Meer lezen over het Portugese volkslied: Het volkslied van Portugal – A Portuguesa op Historiek.

Bronnen:

• David Birmingham: geschiedenis van Portugal
• Wikipedia (vertaling volkslied in het Nederlands)
• De serie ’essa nossa ditosa língua’ van Peter Koj in de Portugal-Post