In hetzelfde schuitje

In 2019, in de maand december meerde een bootje met acht Marokkaanse jongeren aan in de Algarve. Ze waren tussen de 16 en de 26 jaar oud en hadden in vier dagen een tocht van 700 kilometer afgelegd op een dieet van rauwe kikkererwten en water.

Deze gevaarlijke overtocht in een scheepje van 7 meter met een buitenboordmotor had elk van hen 470 euro gekost. Ze onvluchtten Marokko op zoek naar werk en waren afkomstig uit El Jadida, 500 jaar eerder door de Portugezen gesticht als militaire en handelspost.

De komst van deze jonge Marokkaanse bootmigranten zal voor sommigen in de Algarve de herinnering hebben opgeroepen aan hun ouders of grootouders die op precies dezelfde wijze clandestien emigreerden, maar dan de andere kant op.

Portugese uit Marokko

Ze zat bij mij in de Pilatesgroep, Fernanda, een tengere, bejaarde vrouw, maar wel een die langer in een plank kon staan dan menig jongere in de groep. “Ik was van jongs af aan dol op gymnastiek”, zei ze als verklaring. In onze groep zat een Frans echtpaar, dat geen Portugees sprak. Fernanda converseerde met ze in vloeiend Frans.

Vaak liepen wij na de les samen een stukje op naar huis en op een keer vroeg ik haar naar een bepaalde Portugese traditie. Tot mijn verrassing zei ze dat ze die niet kende, omdat ze niet in Portugal was opgegroeid. Ze was geboren in Marokko en had daar een half leven gewoond. Haar man was eveneens een in Marokko geboren Portugees. “Spreek je ook Marokkaans?”, wilde ik weten. Nee, school, opleiding, werk, alles ging in het Frans. Slechts een paar woorden Marokkaans had je nodig om boodschappen te doen op de markt of in een winkel.

Fernanda ben ik uit het oog verloren, maar ik verdiepte me in de achtergrond van de Portugese gemeenschap in Marokko. Wat blijkt? De immigratie vond vroeger andersom plaats, van Portugal naar Marokko. Dezelfde weg, clandestien en gevaarlijk, in fragiele bootjes op zoek naar werk en een beter leven.

Portugese emigratie

Emigratie was gedurende de Estado Novo – de dictatuur – illegaal, maar werd soms oogluikend toegestaan. Frankrijk was voor veel Portugese emigranten de eindbestemming, maar in de Algarve lag dat anders. Veel inwoners van deze provincie waren gewend om voor seizoenswerk te reizen naar Andalusië, Marokko of zelfs Tunesië. Ze vonden daar werk in de landbouw, visserij, conservenindustrie en in de bouw. Tussen 1938 en 1953 was er economische groei in Casablanca, Rabat, Kenitra, Tanger en Fez ten tijde van het Franse protectoraat. Dat leverde meer dan drieduizend tijdelijke werkcontracten op, voornamelijk voor inwoners van de Oost-Algarve.

Olhão, Faro en Tavira waren de plekken vanwaaruit duizenden Portugezen vertrokken, op de vlucht voor de honger en de dictatuur. Alles wat maar bleef drijven, was goed voor de overtocht naar Marokko. Soms legden de migranten geld bij elkaar om een bootje te kopen, soms betaalden ze veel geld aan een schipper die ze naar de overkant bracht.

Fernanda’s ouders moeten deze weg hebben afgelegd en ze hebben geluk gehad. Ze hebben de bootreis naar Marokko overleefd, vonden er werk en de mogelijkheid om een gezin te stichten. Na de Anjerrevolutie keerden veel van deze emigranten terug naar Portugal, maar sommigen bleven langer in Marokko en kwamen pas na hun pensionering terug.

In hetzelfde schuitje

Voor de Marokkaanse jongeren is de toekomst nog onzeker. Europa worstelt met zijn migratiepolitiek en als je niet op de vlucht bent voor oorlog en geweld, kom je niet zo makkelijk aan een legale status.

Toch is het goed om te bedenken dat de geschiedenis nooit ver weg is en zich steeds weer herhaalt. Werkloosheid, honger, dictatuur, economische malaise – het kunnen redenen zijn om je geluk in een ander land dan het jouwe te beproeven. En als de nood hoog genoeg is, ben je misschien zelfs bereid in een houten bootje de oceaan over te steken. Wat dat betreft zitten we allemaal in hetzelfde schuitje.

Veilige bootverbinding Portugal-Marokko

Mijn man en ik willen graag een keer naar Marokko, maar niet in een gammel bootje. Gelukkig zijn er vergevorderde plannen voor een bootverbinding tussen de Algarve (Faro of Portimão) en Tanger. Daar wachten we dan maar op.

Bronnen:

• Filipe Nunes: Estamos todos no mesmo barco, Mapa Jornal de Informação Crítica 7-6-2020
• Maria de Livramento Dias en Autízia Anica: Emigração clandestina durante o Estado Novo; o fluxo migratório ilegal do sotavento do Algarve para Marrocos. OMNIA. Revista Interdisciplinar de Ciências e Artes 2017