De lettergrepenvreters

Nederlanders hebben de naam heel goed te zijn in het leren van de Portugese taal. Maar vaak klagen zij erover hoe moeilijk de uitspraak van het Portugees is. Onmiskenbaar is het zo dat de uitspraak de grootste hindernis vormt bij het leren van deze overigens zo mooie en rijke taal.

In tegenstelling tot het Spaans, waarbij men aan drie of vier regels genoeg heeft om ieder Spaans woord correct uit te spreken, gaapt er in het Portugees een grote kloof tussen het schriftbeeld en de klank.

Inslikken

Nog afgezien van de uiteenlopende uitspraak van de klinkers vormt het inslikken van hele lettergrepen (comer as sílabas) voor een buitenlander een groot probleem. Zonder klemtoon wordt de ‘o’ een ‘oe’ en de ‘a’ een korte ‘a’ of een korte ‘e’, Dat geldt vooral voor het Europese Portugees. Daarom is voor veel buitenlanders de Braziliaanse variant makkelijker.

Het zijn niet altijd hele lettergrepen, die de Portugees niet over zijn lippen krijgt. Ook het inkorten of inslikken van losse klinkers, maakt het verstaan van wat we horen al moeilijk. Vooral de letter ‘e’ is het slachtoffer van de Portugese inslikdrang. Dat is correct en legitiem als het om een zogenoemde ‘e pro-theticum’ gaat. Dat wil zeggen om een ‘e’ voor een ‘s’ en een medeklinker.

Wij hebben bijvoorbeeld een paar jaar in de mooie plaats ‘Schturiel’ gewoond. Die ken je niet? Welnu, achter deze uitspraak verbergt zich ‘Estoril’. Je moet dus bij het leren van Portugees al vanaf het begin deze ‘e’ uit je akoestische herinnering schrappen.

Nog andere voorbeelden: bij  ‘escola’ (school), ‘estudante’ (student), ‘Espanha’  (Spanje), ‘especial’ (speciaal) wordt de ‘e’ niet uitgesproken en de ‘s’ wordt ‘sch’.

Klemtoon

Maar let op: het betreft enkel een ‘e’ die in een onbeklemtoonde lettergreep staat. Dat is dus wel het geval in ‘está bem’. Dat is goed want hier ligt de klemtoon op de ‘a’.  Maar niet bij ‘esta casa’(dit huis). Daar moet de ‘e’ wel worden uitgesproken, omdat hij in een beklemtoonde lettergreep staat.

Ook in andere gevallen wordt de onbeklemtoonde ‘e’ het liefst ingeslikt. Ik geef hierbij twee frappante voorbeelden:  ‘dschprtador’ voor ‘despertador’ (wekker) en ‘tufnar’ voor ‘telefonar’ (telefoneren). Bij het laatste voorbeeld kan men mooi zien hoe de ‘e’ ook aanliggende medeklinkers meesleurt in de diepte van de Portugese keel.

Een ander algemeen bekend voorbeeld is het al genoemde ‘está’. Dit is de derde persoon enkelvoud van het werkwoord ‘estar’ (zijn, zich bevinden). Hierbij valt in de omgangstaal niet alleen de ‘e’ weg maar tevens de erop volgende sisklank. Dit ‘tá’ is vaak te horen, niet alleen in verbinding met ‘bem’ maar ook apart in de betekenis van: OK, dat  is goed. Nog veel erger is het bij woorden die alleen een ‘e ‘als klinker hebben, zoals het mooie woord ‘excelente’(uitstekend) waarin slechts één ‘e’ overblijft: ‘schlent’.

Incidenteel worden ook andere klinkers ingeslikt, bijvoorbeeld de eerste ‘a’ bij ‘para’(voor), ofschoon deze ‘a’ in een beklemtoonde lettergreep staat. (In het schriftbeeld komt men p’ra tegen.)

Maar ook de niet beklemtoonde tweede  ‘a’  van para moet er soms aan geloven, namelijk als het mannelijk lidwoord ‘o’ erop volgt. ‘Para o’ wordt dan ‘pro’ ( uitgesproken als proe). Zo bedelden vroeger arme kinderen in Lissabon op het feest van hun stadsheilige op 13 juni om ‘um tostão pro Sant António’ (wat kleingeld voor de heilige Antonius). Zoals dit voorbeeld verder laat zien kan ook de ‘o’ verdwijnen. Meestal voor heiligennamen die met een klinker beginnen. Dus Sant in plaats van Santo. Dit geldt dan bij de vrouwelijke heiligen voor het lidwoord ‘a’. Santa Ana wordt dan Sant Ana  of zelfs Santana.

Wat betreft het inslikken van lettergrepen zijn er regionale verschillen. Volgens mijn eigen waarneming worden in Lissabon en omgeving vlijtig lettergrepen ingeslikt, terwijl men in de oude universiteitsstad Coimbra het meest verzorgde Portugees spreekt.

Peter Koj woont in Hamburg, is gepensioneerd taalleraar en is al vele jaren verbonden aan de Associação Luso-Hanseática aldaar. Dit artikel van Peter Koj verscheen eerder in Entdecken Sie Algarve en Portugal Post onder de titel Im Land der Silbenfresser. Vertaling en bewerking: Han Overkamp.