Nederlandse molenaars in de Beiras

Het komt niet elke dag voor dat molenaars uit Nederland ons voormalige molenbedrijf in Alvoco das Várzeas bezoeken. Judith en Arno wonen in molen ’t Hoog- en Groenland in Baambrugge en gebruikten onze Quinta da Moenda als uitvalsbasis voor een zoektocht naar maalderijen in de Beiras. Samen wandelen we mee met de Rota dos Moinhos in Meruge.

Van liggers en lopers

Arno was ooit timmerman, maar hij had altijd al een speciaal gevoel voor molens. Toen er een cursus werd gegeven om molenaar te worden, greep hij die mogelijkheid met beide handen aan. “Je moest op de molen alle seizoenen meemaken, om te weten hoe die reageerde. Nadat ik voor het examen was geslaagd, vroeg men of de molen ’t Hoog- en Groenland iets voor mij zou zijn. Ik zei volmondig ja.”

Judith werkte op het audiovisueel centrum van de Vrije Universiteit in Amsterdam en fotografeert van jongs af aan. Op een dag vertelde haar moeder dat er in Baambrugge een molen was waarin een alleenstaande molenaar woonde. Ze fietste er met haar camera heen maar er was niemand thuis. “Toen ik er de tweede keer kwam, met de foto’s onder mijn arm, haalde Arno mij met het bootje van de overkant op. Ik zat op de steiger te wachten. Het was liefde op het eerste gezicht, voor de molen én voor de man.”

Sinds kort heeft ook Judith haar molenaarsdiploma en onlangs werd ze tweede molenaar op de wipwatermolen van Kockengen.

Waterloop

Er zijn in Nederland allerlei soorten molens. Korenmolens in dorpen en steden, industriemolens waar olie wordt geslagen, hout wordt gezaagd of papier wordt gemaakt. “Die van ons is een poldermolen en stamt uit ongeveer 1680. Met deze molen kon het veengebied beter ontwaterd worden waardoor de boeren meer hooi van het land konden halen. Dit was het begin van de op boter en kaas gerichte veehouderij.”

In Portugal is sprake van drie soorten molens, leert een rondgang op internet: naast de bekende wind- en watermolens, waren er ook de moinhos a sangue (bloed), met andere woorden: molens die door mens- of dierkracht werden aangedreven.

Judith: “Molens liggen vaak op de mooiste plekken. In de Beiras komen we op de meest idyllische plekken watermolens en olijfperserijen tegen. We kunnen vaak al aan de waterloop zien waar een molen moet hebben gestaan. Dan wandelen we erheen en proberen we te achterhalen hoe die moet hebben gefunctioneerd. Het is opvallend dat tot in de kleinste gehuchten molens staan, als er maar water is. Zoals in Sevilha, even ten noorden van Tabua. We zagen een bordje naar een middeleeuwse brug, reden ernaartoe en zagen onder de brug een drietal molens bij elkaar. We konden er helaas niet in, maar we hielden een camera boven ons hoofd en zodoende konden we nog een paar molenstenen fotograferen. Onze fantasie slaat dan echt op hol. Vroeger moet er dag en nacht zijn gewerkt om te oogsten en te persen: graan, mais, olijven.”

Ciclo de Pão

In Nederland worden de molens door vrijwilligers draaiende gehouden, een enkeling doet het beroepshalve. ”In de Zaanstreek staat oliemolen De Zoeker die door de firma Duyvis wordt gesteund. Maar dat is een uitzondering. De meeste molenaars hebben een baan en doen de molen erbij.” Judith en Arno doorspekken hun enthousiaste verhaal met molenaarstermen als maalgroef, pletbak, de ligger en de loper.

Helaas waren ze hier te vroeg in het jaar om de werking van een olijfperserij mee te maken. In de oogsttijd, van november tot en met januari, organiseert Trans Serrano excursies naar de Lagar de Varas in Góis, waar het hele persproces te zien is met na afloop een flesje versgeperste olijfolie.

Maar ze waren nog wél op tijd voor een wandeling van 7 kilometer langs vijf watermolens in en om Meruge in het kader van de Ciclo de Pão. Vanuit het centrum liepen we met een grote groep belangstellenden dwars door de landerijen naar de vaak verstopt gelegen molens, onder de brug bijvoorbeeld of onderaan een granieten rotspartij. Terwijl we trappetjes op en af liepen, over beekjes sprongen en we ons bukten om het hoofd niet te stoten in de lage deuropeningen, stuitten we op veelal nog maar tenauwernood intacte interieurs met graanmolens. De molenaars reageerden enthousiast op de aanwezigheid van hun Nederlandse vakgenoten en legden de werking van de onderdelen graag uit.

Onderweg was er een tafel voor de wandelaars klaargezet, waarop maisbrood, Serra da Estrelakaas en wijn was uitgestald. Even verderop hielpen we mee een grote berg maiskolven te pellen. Na afloop was er bovenop de ‘Grande Lage’ , het grote welvende granieten kerkplein in Meruge, een schouwspel te zien waarin het vroegere zaaien, oogsten en dorsen van graan werd opgevoerd. Onze gasten genoten met volle teugen en wij weten het nu zeker: ook voor molenliefhebbers is het hier luilekkerland!

In 2008 verscheen een mooi boek over molens in Portugal, getiteld: Portugal. Terra de Moinhos, dat ook in het Engels is vertaald: Portugal. A Land of Mills

Update 2021 over Josephine van Bennekom. Josephine en haar man wonen sinds 2005 in de Beiras, waar ze 5 vakantieappartementen, in een voormalig 18e eeuws watermolen complex, exploiteren. Na 15 jaar Portugal willen ze weer wat verandering. Josephine die Nederlands aan de UvA studeerde is momenteel docente NT2 (Nederlands als 2e taal) in Amsterdam. De quinta staat te koop. Zie https://landgoedvdmaalderij.wixsite.com/te-koop.

De verhuur, echter, is operationeel tot ander order.

Links

• Excursies naar een olijfperserij of een wind- en watermolen: www.transserrano.com
• Meer informatie over de molens van Judith en Arno : www.molenbaambrugge.nl en Kockengense Molen (Facebook)