Omgaan met leven en dood in Portugal

De manier waarop de diverse culturen en volkeren van deze wereld omgaan met het leven en de dood verschilt enorm. De start van het leven wordt in de meeste culturen uitbundig gevierd, maar er zijn maar weinig volkeren die van het einde ervan een feestelijke gebeurtenis maken. Ieder leven heeft een beginpunt, een bepaalde invulling en zal op enig moment een einde kennen.

Dit keer wilde ik, op verzoek van een vriendin, iets meer vertellen over de gewoontes die hier in Portugal in acht worden genomen als een sterfgeval zich voordoet.

De wetgeving omtrent de teraardebestelling is neergelegd in wetsbesluit Decreto-Lei n.º 411/98, de 30 de Dezembro. Daarin wordt bepaald dat de overledene niet eerder dan vierentwintig uur na het overlijden kan worden begraven of gecremeerd. De maximale termijn, behoudens uitzonderingen, is tweeënzeventig uur. Onder de uitzonderingen vallen zeker ook familieleden die uit het buitenland moeten overkomen, dus dan is er gelukkig wat armslag.

Ter vergelijking: In Nederland kan een overledene niet eerder dan zesendertig uur na het tijdstip van overlijden worden begraven of gecremeerd en de in de wet omschreven maximumtermijn daarvoor is zes dagen.

Laatste afscheid

In Portugal is het de gewoonte om uitgebreid afscheid te nemen van de gestorvene. Zodra het overlijden heeft plaatsgevonden en – normaliter – de begrafenisondernemer op de hoogte is gesteld, wordt het lichaam opgebaard zodat de familie, vrienden en bekenden de laatste eer kunnen bewijzen. Deze gebeurtenis heeft de naam velório (vergelijkbaar met de dodenwake of avondwake). Een velório kan een paar uur duren maar gewoonlijk zal het lichaam minimaal een avond en nacht zijn opgebaard. De kist wordt daarbij geopend en het is niet ongewoon dat de mensen die afscheid willen nemen van hun overleden familielid of vriend het lijk aanraken en zoenen.

Emoties

Er wordt meestal ruim baan gegeven aan de emoties die bij het moment horen; het allesomvattende verdriet, vaak vermengd met boosheid en onbegrip, wordt geuit door te huilen, te jammeren, te bidden en te rouwen. In verband met de doorgaans wat meer ingetogen aard van de meeste buitenlanders kan deze gebeurtenis nogal indrukwekkend zijn. Het is voor de achterblijvers een belangrijk moment om lucht te geven aan de wirwar van emoties en om die samen met de andere aanwezigen te kunnen delen.

Een velório vindt plaats in de dodenkapel van de plaatselijke kerk of in een speciaal daarvoor bedoelde ruimte in het gebouw van de begrafenisondernemer. Iedereen mag in- en uitlopen om zijn of haar laatste eer aan de overledene te bewijzen en afscheid te nemen.

De begrafenis, de volgende dag, bestaat uit een rouwdienst en de teraardebestelling zelf, waarna iedereen zich terugtrekt. Een herdenkingsbijeenkomst voor- of achteraf is niet gebruikelijk.

Schrijnend contrast

Aan het begin van dit stukje zei ik dat ik het op verzoek van een vriendin heb geschreven. Dat heeft te maken met het feit dat in de gemeente waar zij woont plannen bestaan voor de bouw van een aantal vakantiewoningen – met voorziene verkoop aan buitenlanders – pal naast de openbare ruimte voor de velórios. Het contrast tussen vrolijke, vakantievierende toeristen aan de ene kant en een rouwende familie en vriendenschaar aan de andere kant zal voor beide partijen zeer schrijnend zijn.

Laten we hopen dat de gemeente de toestemming heroverweegt, maar voor het geval dat deze situatie doorzet, proberen wij in ieder geval alvast wat begrip te kweken…