Personen, vormen en tijden (2)

Uit de vertaalpraktijk (16)

In de vorige artikel maakte ik een begin met het beschrijven van de personen en de persoonsvormen van de Portugese werkwoorden. Voor degenen die nog wel meer willen weten: u mag doorlezen. Als u genoeg hebt gehad, volgende keer zal ik het weer over wat anders hebben!

Ik was in mijn vorige stukje gestopt bij de beschrijving van de PI en de PPS, oftewel de verleden tijd in Portugal. Net als in het Nederlands kun je dingen ook in een nóg meer verleden tijd zetten (de v.v.t., namelijk: ik had gezien, ik was geweest…). In het Portugees heet die tijd heel toepasselijk de Mais-que-Perfeito. Je gebruik hem alleen als er al een andere gebeurtenis in de verleden tijd heeft plaatsgehad en je wilt benadrukken dat iets anders nog langer geleden gebeurde (bijvoorbeeld: ik wilde mijn vriendin over de film vertellen, maar zij had hem al gezien).

De Mais-que-Perfeito heeft in het Portugees twee verschijningsvormen: de samengestelde en de simpele. De simpele wordt in spreektaal nauwelijks gebruikt maar komt wel vaak voor in boeken en tijdschriften. Het is dus vooral handig als je hem weet te herkennen, zelf gebruiken hoeft eigenlijk niet – en je hoeft de vervoegingen dus ook niet te leren. De samengestelde tijd heb je wel nodig en die is bestaat net als in het Nederlands uit het werkwoord ter, in de juiste persoon vervoegd in de PI, en het particípio passado (voltooid deelwoord) van het werkwoord. Gelukkig zijn die in het Portugees héél regelmatig, het kleine rijtje onregelmatigheden leer je zo…

Er is overigens ook een samengestelde vorm van de PP, namelijk de Pretérito Perfeito Composto. Die wordt gevormd door de juiste persoon van het werkwoord ter, in de juiste persoon vervoegd, maar in de tegenwoordige tijd, en een particípio passado. Zo lijkt die dus wel héél veel op de Nederlandse voltooid tegenwoordige tijd, maar het gebruik is heel anders. De PPC gebruik je om aan te geven dat iets de laatste tijd, met enige regelmaat is gebeurd. Vraagt iemand aan je “tens visto o Miguel?” dan vraagt hij dus of je Miguel de laatste tijd nog hebt gezien. Op het woord “ultimamente” volgt dus bijna altijd een PPC.

Door naar de toekomst…

De Futuro is een grappige tijd. De vervoegingen zijn te herleiden tot het werkwoord haver. “Hei-de-ir aos Açores” of “Havemos de beber um copo” vertaal je dus met “ik zal (zeker) eens naar de Azoren gaan”, respectievelijk “we moeten echt eens een glaasje drinken”. Dezelfde vervoegingen kun je ook achter een (heel) werkwoord plakken, en dan krijg je de Futuro do Presente: irei, andarás, compará, beberemos, comerão. De klemtoon ligt altijd op de lettergreep ná de laatste lettergreep van het werkwoord. Wie kent niet het lied “que será, será” …

Er bestaat in onze beide talen ook nog zoiets als een toekomend verleden tijd. Dat lijkt raar. Het gaat om zinnen als “eu gostaria de ir, mas…” en “comparíamos um carro novo se…”. In het Nederlands wordt het dus “ik zou wel willen gaan, maar…” en “we zouden een nieuwe auto kopen, als…”. Er wordt dus een voorwaarde gesteld aan het in vervulling gaan van deze tijd en in het Portugees heet die dan ook de Condicional (of de Futuro do Pretérito).

Comparíamos um carro novo... Foto: Todd Lappin

Nu hebben we meer dan de helft van alle werkwoordstijden (namelijk de tijden van de aantonende wijs) wel gezien. Wat overblijft zijn de gebiedende wijs (Imperativo)en de aanvoegende wijs (Conjuntivo). Die zijn niet zo heel makkelijk voor niet Portugeestaligen, maar daarom niet minder interessant. Ik zal ze nu echter niet bespreken, dan kan ik beter meteen een grammaticaboek schrijven ☺.

Wat ik u niet wil onthouden is de exclusief Portugese Infinitivo Pessoal. Het is een persoonlijk gebruik van een onvervoegd werkwoord. In zijn ‘Basis grammatica Portugees’ zegt Fernando Venâncio daar het volgende over: “De infititivo kan als een normale wijs worden vervoegd. Hierdoor wordt het mogelijk een onderwerp aan die werkwoordsvorm te koppelen. Dit onderwerp kan, zoals bij andere vervoegingen, onvermeld blijven”.

Deze vorm wordt gebruikt naar een aantal onpersoonlijke uitdrukkingen in zinnen als “É preciso pagarmos?”, “Foi pena os meus pais não poderem ir” en na een aantal voorzetsels. Voor zover ik weet is er geen andere taal die de infinitieven van een werkwoord nog weer gaat vervoegen.

Voor nu is het wel weer genoeg, een volgende keer weer een “sappiger” verhaal!